ABD'de tarihi seçime son 48 saat... Trump ve Harris'in yarışı nasıl kızışıyor? ABD seçimleri Türkiye'yi nasıl etkiler? İspanya'daki sel felaketinin sebepleri neler? Cüneyt Özdemir 5N1K'da sordu; Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Burak Küntay, Türkiye Araştırma Vakfı Araştırmacısı Prof. Dr. Işıl Acehan ve İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi, Toprak İlmi ve Ekoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Doğanay Tolunay yanıtladı.
Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00Sevgili seyirciler, yeni bir 5N1K programına hoş geldiniz.
00:08Şunun şurasında 48 saat kaldı.
00:1048 saat sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin 60. başkanı seçilecek.
00:15Şu anda Kamala Harris ve Donald Trump neredeyse başa baş bir yarış götürüyorlar.
00:21Joe Biden'la Demokratlar yarışa çıkmıştı ve sonrasında mecburen Kamala Harris'le yer değiştirmek zorunda kaldı şu andaki başkan.
00:30Ve de Kamala Harris'le Donald Trump'da neredeyse, yani bütün anketlere bakıyorsunuz, başa baş bir şekilde bu yarışı şu anda götürüyorlar.
00:39Salı günü donanın kuyruğu kopacak, kim başkalanacak belli olacak.
00:42Tabi Amerika'da olan Amerika'da kalmayacak.
00:45İkisinin de yoğurt yiyişi farklı diyebiliriz, dış politikadan ekonomiye kadar.
00:50Ve de kim seçilirse seçilsin, yeni bir düzenle karşı karşıya kalacağız gibi gözüküyor.
00:56Amerika Birleşik Devletleri'nde her dört yılda bir seçim yapılıyor ve seçilen başkanlar iki defadan fazla aday olamıyorlar.
01:04En fazla iki dönem götürüyorlar.
01:05Yaklaşık beş ay boyunca bir ön seçim süreci var.
01:09Burada başkan adayları öne çıkıyorlar ve de demokratlarla, cumhuriyetçiler kendi adaylarını kendi işlerinde yaptıkları bir oylamayla seçiyorlar.
01:20Seçimler bittikten sonra da yine bir uzun bir süreç var.
01:23Bu seçimlerin doğru olduğu eyaletlerde seçim günden sonra 11 Aralık'a kadar onaylanma süreci var ve sonrasında da 23 Aralık'a kadar da Amerikan Kongresi'ne 270 koltuğun sahibinin kim olduğu net olarak gelecek ve de Amerika Birleşik Devletleri'nin yeni başkanı 20 Ocak 2025'te yemin edip koltuğuna oturacak.
01:44Amerika Birleşik Devletleri'nin oy kullanma sistemi de bizimki gibi değil.
01:48335 milyon insanın yaşadığı Amerika Birleşik Devletleri'nde 244 milyon seçmen var ve de erken oy kullanabiliyorlar ya da mektupla da oy kullanabiliyorlar ve de şu ana kadar 60 milyon civarında kişi erkenden oyunu kullanmış durumda.
02:04İlginç de bir uygulama var.
02:05Kimlik sormuyorlar.
02:06Mesela Elon Musk, Donald Trump'ı en çok destekleyen isimlerden bir tanesi yana yakıla bunu dile getirdi ama hiçbir şey olmadı.
02:14Gidiyorlar insanlar.
02:14Ben Cüneyt'im diyorsunuz, oyunuzu kullanıyorsunuz.
02:17Öyle düşünün.
02:17Bizdeki gibi kimliğini aldın, yazdın, imza attın diye bir durum yok.
02:21Şu anda 7 tane eyalette salınacak diyorlar bunlar.
02:26Swing State.
02:27Çünkü aslına bakarsanız Amerika Birleşik Devletleri de biraz Türkiye gibi ortadan bölünmüş durumda ve kararsızlar başkanın kim olacağını belirliyorlar.
02:35Yani 244 milyon tane seçmen var.
02:38Bunların yaklaşık %50'si, %55'i seçime katılsa seçimlerin sonucunu 10 milyon seçmen belirliyor.
02:46Bu sallantıdaki eyaletlerde verilen sonuçlara göre onları belirleyecekler.
02:52CNN bir anket yapmış.
02:53Şimdilik bazılarında özellikle açık ara Kamala Harris'in önde olduğu anketlerine iniyorlar.
03:00Ama tabii ona bakarsanız Hillary Clinton'da, Trump yarışa girdiklerindeki bir önceki seçimde Hillary Clinton açık ara kazanıyor gözüküyordu.
03:08Sonucu hep beraber gördük.
03:10Son haftaya ilginç bir çöp tartışması damgasını vurdu.
03:14Cumhuriyetçiler New York'ta Madison Square Garden'da bir miting yaptılar.
03:18Oraya da bir tane komedyen çağırdılar.
03:21Kimsenin de tanımadığı bir komedyen.
03:23Güya espri yapayım derken dedi ki bu Porto Rico işte okyanusla yüzen bir çöp adası dedi.
03:28Bunun üzerine de Jennifer Lopez'inden Ricky Martin'ine kadar Amerika Birleşik Devletleri de özellikle bu sallantıdaki eyaletlerdeki Portekizliler ayaklandılar ve de geri adım attırdılar.
03:40Fakat tam demokratlar bunun üzerinde tepinmeye başlamıştı ki bu sefer de Biden bir pot kırdı.
03:48Bu sefer çöp kelimesini Trump'ın seçmenleri için kullandı Biden.
03:52Yani eğer çöp görmek istiyorsa Trump'ın seçmenlerine baksın dedi.
03:56Trump da tabii bu fırsatı kaçırmadı.
03:58Bir mitinginde çöp arabası kullanarak geldi.
04:00Bayağı üzerinde de hani çalışanların giydiği, belediye çalışanların giydiği bir yelek vardı.
04:06Onunla bütün seçim şeyini konuştu.
04:09Peki bu seçim ne olacak?
04:11Ne getirecek?
04:12Son 48 saat kala isterseniz Wayco's Üniversitesi Öğretim Üyesi Burak Kuntay'a soralım.
04:16Burak Bey sizce anketler doğru söylüyor mu?
04:21Mesela Trump'ın kazanma ihtimali var mı?
04:24Nasıl görüyorsunuz onu merak ediyorum.
04:27Bu konuya bakarken müsaadenizle önce bir şeyden bahsetmek istiyorum.
04:30Bu çünkü Türkiye'de de tam bu konuyla ilgili çalışılmadığı zaman biraz hata payı bırakıyor.
04:36Yanlışlık biraz sebebiyet veriyor.
04:38O yüzden önce bir şunu açıklayarak Cüneyt Bey mevzuyu bir toparlayalım.
04:42Bana mesela geliyorlar diyorlar ki işte Trump %2 ile önde Kamala %3 ile önde şöyle oldu böyle oldu diye.
04:48Diyorum ki nereden alıyorsunuz bu bilgiyi?
04:50İşte doğal olarak internete girip American Presidential Election Polls falan yazdığınızda bir sürü veri çıkıyor.
04:56Şimdi birincisi Amerika'daki bu kurumların A, B, C bir sürü credibility'sini yani güvenilirliğini ölçen testler vardır.
05:06Her şeye bakıp buna göre karar veremezsiniz.
05:08İkincisi Amerika'da bu pollların %90'ı internette ücretsiz bulunan bu kamuoyu okumaları %90'ı neredeyse size Amerika genelindeki popüler oyu verir.
05:21Popüler oyuna baktığınız zaman Kamala Harris 2 puanla bile kazansa belki 3 puanla kazansa hatta çok absürt bir şey söyleyeceğim.
05:29Bazen öyle bir hikaye olabilir ki 20-30 puan 40 puan fark atıp rakibinize yani % ne yapıyor işte 60'a 70'e 30 olup seçime %30 oy alan kazanabilir Amerika'da doğru eyaletleri aldığı takdirde.
05:48Siz de bunu çok iyi biliyorsunuz sistemin nasıl işlediğini.
05:51Dolayısıyla şimdi Trump önde ya da Kamala önde tabirinin kesinlikle ve kesinlikle verilmesini hiç doğru bulmuyorum.
05:58Çünkü olayın gelip kilitlendiği hadise 7 tane eyalet sayalım.
06:03Tepeden başlıyoruz Wisconsin, Michigan, Pennsylvania bizim eski tabirle Rusty Wall ya da Blue Wall diye tabir ettiğimiz 3 eyalet.
06:11Alta iniyoruz Georgia, North Carolina bu tarafa gidiyoruz yani batı yakasına doğru sizin oralara yaklaşalım Kaliforniya'ya Nevada ve Arizona.
06:22Şimdi çok net bir şey Arizona'yı Nevada'yı bu arada izleyicilerimizin bilmesi açısından diğer geri kalan 43 eyalet bizlerin kafasında zaten net gibi.
06:34Çünkü veriler oralarda bir adayın öbürüne atacağı farkı öyle çok değişmez gördüğünden dolayı eyalet bazında oralar kafamızda dağıtılmıştır bizim şunlar arasındadır deriz sürpriz beklemiyoruz çok.
06:47Olur olur bu insanların çıkıp oy vermesiyle alakalı bir şey ama çok büyük sürpriz yaşayacağımızı düşünmüyoruz o eyaletlerden.
06:54Geri kaldığı biraz önce bahsettim 7 eyalet. Şimdi bu 7 eyalete de gelip baktığımızda eğer Nevada'yı eğer Arizona'yı yani ortada görünen eyaletlerden Nevada'yı Arizona'yı, North Carolina'yı ve Georgia'yı hepsini Trump alsın.
07:11Biden'ın Trump'ın 2016 seçimleri hariç neredeyse Reagan'dan neredeyse Nixon'dan beri hep mavi gitmiş.
07:21Rusty Wall, Blue Wall'u yani Wichita, Wisconsin ve Pennsylvania'yı. Pennsylvania değişir arada ama bütün buraları aldığı müddetçe Kamala Harris bu 3 eyaleti oyunu da söylüyorum 270 oyla Amerikan Başkanı.
07:38Bitti. Demek ki ne var burada? Trump'ın bu 3 eyaletten birini alması Kamala'nın da Trump'ın aldığı o 4 eyaletten aldığını varsaydığı 4 eyaletten birini alamaması lazım.
07:51Yani Trump o 4'ünü alıp bunlardan da birini de verirse de Trump Başkanı. Durum bu. Peki biz bunlardan biri önde şu önde diyebiliyor muyuz? Diyemiyoruz.
08:00Niye diyemediğimizi söyleyeyim. Yıllardır Amerika'da sorduğunuzda şunu söylerdik. Siyahi bir aday çıkarsa ağırlıklı olarak siyahlar gider siyahi adaya oy verir.
08:13Seçimde oy kullanma oranı arttığı zaman bu demokratlara yarar. Bakın bunlar kural, kanun gibi şeylerdir yıllar içerisinde.
08:21Ya da işte siyahiler demokratlara oy verir, azınlıklar demokratlara oy verir falan böyle şeyler vardır.
08:28Şimdi bu seçimde bunu net gördük 2016'da hatta 2020'de artık partiler birbirlerinden oy devşirmekle falan uğraşmıyor.
08:38Partiler birbirlerinin oyunu almakla falan uğraşmıyor. Diyor ki %40'a yakın oy kullanmayan bir kitle var bunu galeyana getirip bunun oyunu alırsan alır götürür.
08:49Dolayısıyla iş buraya geldiği için dışarıdan hiç adeti olmayan seçmenin sandığa çekme adeti olduğu için biz gelecek adayın, gelecek kişinin ne kadar önceden bir partiye kayıtlı olup olmadığını bazılarından bilsek de yeni gelecek seçmeni tahmin edemiyoruz artık.
09:07Dolayısıyla bu aman Trump gelmesin diye gelen Kamala seçmeninde ağırlık verebilir bu bahsettiğim eyaletlerde ya da tam anlamıyla ya Trump ekonomi kötü gidiyor bu bizi toplar diyen Trump seçmeninde olabilir.
09:21Dolayısıyla şu an Trump önde demek Kamala önde demek bence bilimsel olarak çok yanlış bir şey çünkü bariz olarak bu seçimin o 7 eyaletçini zaten konuşuyorum birinin birine göre fark atabilme durumu çok çok büyük 100 binlerin üzerinde farkları olmadığı için henüz analiz edilebilen ya da ölçülebilmenin hata payının dışında kalan ben bir kere bir adayın öne çıkmasına hala çok bugün itibariyle uygun bulmuyorum bu bir.
09:48İkincisi şunu söyleyelim bu eyaletlerde çok küçük etnik gruplar işte Trump'ın yaptığı o komediyenin vermiş olduğu enteresan garip demeçlerin etkisi 10 kişiyi etkilese 100 kişiyi etkilese 500 kişiyi etkilese abartmayalım bu rakamlarda ciddi bir şeyden bahsediyorsunuz.
10:06Wisconsin'da Arapların etkisi bazı şeyleri etkilese çok ciddi bir şeyden bahsediyorsunuz. Dolayısıyla bahsettiğimiz hadiseler Michigan'dan veya öyle ince sayılar üzerinden gidiyor ki ben Trump'ın ya da Kamala'nın böyle seçime çok büyük farkla girdiği kanatlı olan biri değilim açık konuş.
10:26Ama netice itibariyle de o seçimde aslında en büyük göreceğimiz şey ve benim çok merakla beklediğim hadiseyi söyleyeyim size. Çıkan netice bir aday lehine bak çok net söylüyorum bir aday lehine 300'lerin üzerinde bir oyla neticelenirse 300'lerin üzerinde bir elektoral oyla neticelenirse o zaman bu seçimdeki sosyal medya müdahil olma sürecini Amerika'nın bir numaralı noktasıdır.
10:55Ve en çok konuşulacak hadisesi budur. Çünkü öyle bir sosyal medya propagandası var ki önüme düşüyor Trump vurdu geçti Trump vurdu geçti ya da öbür taraftan bakıyorsunuz Kamala aldı gitti Kamala aldı gitti diye bir algı var.
11:08Eğer ki burada bir aday hele ki Kamala 300'lerin üzerinde bir oyla seçilirse elektoral oydan bahsediyorum. Çünkü beklediğimizi söyledim. 270, 275, 279 işte hani bilemediniz 280'nin civarlarında olması lazım seçimin gerçek duruşu.
11:29Eğer 300'leri geçerse burada tartışılacak tek şey hangisi alırsa alsın Amerika'da bundan sonra sosyal medyanın seçimlere etkisi ve sosyal medyanın burada birçok platformdan bahsediyorum yarattığı algının ne kadar lehte ve alehte bu işe dönüştüğü meselesidir.
11:46Asıl konuşulacak konu çıkacak neticeye göre 300'ün üzerinde olursa bu olacaktır.
11:51Sayın Küntay çok çok teşekkür ederim. Sevgili seyirciler gelelim iki adayın politikalarına onların farkı ne? Işıl Acehan Türkiye Vakfı Araştırmacısı ve de ABD'yi yakından takip eden bir isim siyaseti takip eden bir isim.
12:05Işıl Hanım siz ne düşünüyorsunuz? Trump'la Kamala arasındaki en büyük fark ne politikalarında Türkiye'yi etkileyecek olan ne sizce? Özellikle Trump'ın gelmesi Kamala arasının gelmesinden daha mı iyi olur daha mı kötü olur Türkiye için?
12:20Bildiğiniz gibi şu anda işte bugün iki gün kaldı başkanlık seçimlerine. Başa baş gidiyor halen yarışın ne olacağı belli değil. Ondan dolayı bütün dünyanın gözü şu anda ABD'nin de çünkü biliyorsunuz hem ekonomik açıdan hem de savunma sanayi açısından birçok açıdan dünya özellikle Avrupa ve de Türkiye'de dahil olmak üzere Amerika'ya oldukça dikkat ediyorlar.
12:47Şimdi daha önceden tabii Trump'ın bir başkanlık deneyimi oldu en azından hani onu gördük nasıl bir başkanlık olacağını ancak Kamala Harrison daha önce bir böyle dış politika deneyimi işte Türkiye'ye karşı veya Avrupa'ya karşı nasıl yaklaşacağı konusunda bir ipucumuz yok ve herkes şu anda halen bunun çok da hani böyle belirli olmadığını söylüyor.
13:15Çünkü daha önceden bir böyle şey ne derler dış politika deneyimi olmadı. 20'ye geçkin aslında ülkeyi ziyaret etti Kamala Harrison başkan yardımcılığı döneminde ama tabii ki orada da başkan Biden'ın politikalarını temsil eden bulunuyordu ondan dolayı da kendi bir politikası olup olmadığını hani kendinin bir insiyatif alıp alamadığını göremedik.
13:42Diğer yandan da tabii başkan Trump döneminde de Türk-Amerika'nın işkeleri aslında iyi denilebilecek düzeyde de en azından hani mesela Biden'ın döneminde ilk geldiği işte seçildiği veya işe başladığı dönemde daha çok işte Türkiye'ye karşı da lobileri dinlediğini gördük.
14:01Bundan dolayı da aslında Türkiye için çok da hani böyle olumlu sonuçları olmadı. Başkan Biden'ın döneminin ancak Trump döneminde de tabii ki yine krizler olmuştu bazı nedenlerden dolayı ancak Trump'la hani baktığımızda da özellikle hani en üst düzeyde işte Cumhurbaşkanı Erdoğan düzeyinde de iyi ilişkiler sürdürülmüştü.
14:28Ticaret ilişkilerini düşünecek olursak en çok aslında dünyanın ve de Avrupa'nın şu anda düşündüğü o.
14:35Çünkü başkan Trump gelirse dedi ki ben şeyleri gümrük vergilerini daha çok arttıracağım.
14:41Özellikle Çin'e ve de Almanya'ya çünkü bu ülkeler daha çok Amerika'ya işte mesela elektrikli araçlar işte beyaz eşya işte şey çamaşır makineleri bu tür şeyleri gönderen ülkeler.
14:56Ondan dolayı da diyorlarken dünyanın tüm ekonomisi bozulur.
15:00Eğer böyle bir gümrük vergisi getirilirse ki Trump en son %200 civarında bir elektrikli araçları Çin'den gelen gümrük vergisi uygulayacağını söyledi.
15:12Bu da oldukça büyük bir rakam.
15:14Diğer açıdan da tabii dünyanın en çok da işte Avrupa'nın ve de Türkiye'nin de merak ettiği konu NATO üyeliği.
15:23Bildiğiniz üzere aslında başkan Trump oldukça eleştiren yaklaşıyordu NATO'ya.
15:30Çünkü diyordu ki işte herkes harcamasını yapmıyor bizim kadar katkı sunmuyor NATO'ya.
15:37Belirlenen bir işte gayri safi yurt içi harcama oranına göre bir ne derler savunma sanayi harcaması var.
15:47Ve de bunu çoğu ülke tutturmuyor.
15:49Özellikle mesela Almanya'ya bu konuda çok eleştiri yapıyordu.
15:54Onlara böyle baya bir şey yapıyordu yani eleştiri gönderiyordu.
16:00Merkel döneminde de baya bir kriz yaşamıştı bundan dolayı.
16:04Şimdi biraz daha işte bu şeyler hedefler tutturulmuş durumda.
16:10Ancak Trump'ın hep dediği şey ben diyor NATO'ya diyor eleştirelim.
16:15Çünkü aslında tabii NATO'nun neydi kuruluş amacı?
16:18Bu NATO birliği ülkelerinden birisi savaşa girdiğinde veya tehdit altında olduğunda diğer üyelerin onun yardımına koşmasıydı.
16:27Ve de şöyle bir söylemi vardı Trump'ın diyor ki ben harcamalarımı yapıyorum.
16:32Savunma sanayimi güçlendiriyorum.
16:35Ve de diğer ülkeler aynı şey göstermiyor faturalarını ödemiyor gibi bir söylemi vardı.
16:40Eğer para yoksa para vermiyorsanız kendi savunma sanayinizi güçlendirmiyorsanız benden de bir destek göremezsiniz şeklinde.
16:48Hatta NATO'dan çekilir mi işte Amerika falan bu dereceye varmıştı söylentiler.
16:55Aslında baktığımızda Cumhurbaşkanı Erdoğan da aynı şeyde eleştirileri yapıyor.
17:01NATO'ya yani o da eleştirel yaklaşıyor.
17:03Çünkü biz NATO üyesiyiz, müttefikiz.
17:08Özellikle 1952'den beri çok fazla destek vermişiz.
17:13Ve de şeyin NATO'nun üçüncü savunma sanayi açısından veya askeri açıdan en güçlü ülkelerinden biriyiz.
17:22Üçüncü ülkeyiz.
17:24Neden? NATO bize böyle ambargo uyguluyor.
17:28Hatta İsveç'in üyeliğinde böyle bayağı bir geciktirilmişti bundan dolayı haklı olarak.
17:35Yani iki lidere de baktığımızda Trump'a da Erdoğan'a da aynı eleştirileri.
17:40Avrupa'ya da aynı şekilde eleştirel bir yaklaşım var.
17:43NATO'ya da aynı şekilde eleştirel bir yaklaşım var.
17:46Bu bakımda iki lider uyumlu gözüküyorlar.
17:50Ondan dolayı da benim düşüncem aslında Trump'ın Türkiye açısından düşünecek olursak iyi sonuçlar verecek.
17:59Ve de ticaret açısından özellikle.
18:01Mesela bildiğiniz gibi bir tayık var.
18:04Türkiye-ABD İş Konseyi.
18:071985'ten beri bu konsey iki ülke arasındaki ticaretin arttırılması için uğraşıyor.
18:16Çünkü ticaret aslında iki ülke ilişkileri içinde oldukça önemli bir şey.
18:21Hatta Türk-ABD ilişkileri de 1820'lerde ondan dolayı ilk kurulmuştu.
18:27Ticaret ilişkilerinden dolayı.
18:29Yani tarihimize baktığımızda aslında diplomatik ilişkilerin başlangıcı da
18:34Türkiye ve Amerika arasındaki ticari ilişkilerden kaynaklanıyor.
18:38Ve 1985'te işte Reagan, başkan Reagan döneminde işte Turgut Arzal döneminde imzalanan anlaşmayla
18:48Washington'da tayık kurulmuştu.
18:51Ve de onlar hani o günden beri bu Türk-ABD ilişkilerine de özellikle ticaret açısından oldukça büyük katkı veriyorlar.
18:59Ondan dolayı hani Trump'la düşünürsek biliyorsunuz Trump döneminde de 2019'daydı.
19:06100 milyar dolar bir ticaret hacmi hedefi koyulmuştu.
19:09Şu anda o hedefin tutturulması için uğraşılıyor.
19:12Trump'ın tekrar başkanlığa seçildiğini zannediyorum.
19:16Bunun tutturulması için her türlü katkı sunulacak diye düşünüyorum.
19:22O bakımdan da hani Türkiye için en azından Trump başkanlığının iyi olacağını düşünüyorum.
19:28Tabii Avrupa'da başka liderler de var Trump'ın başkanlığına oldukça destek veren.
19:34Bunların başında mesela Macaristan Başbakanı diyor hani kutlamalar yapacağız eğer o seçilirse.
19:42Bazı ülkelerde diyorlarken ticaretimiz oldukça zedelenecek.
19:47İşte koyacağı yüksek gümrük vergileriyle de oldukça zor durumda kalacağız.
19:53O bakımdan da endişeler var şu anda.
19:56Ama başkanlık şu anda başa baş gidiyor göreceğiz neler olacağını.
20:01Işıl Hanım çok çok teşekkür ederim yayına katıldığınız için.
20:04Sevgili seyirciler İspanya'da büyük bir felaket yaşandı.
20:07Valencia bölgesinde öyle bir sel geldi ki inanın böyle bir sel uzun zamandır Avrupa kıtasında görülmemiştir.
20:15Yüzden fazla insan hayatını kaybetti.
20:18İspanya gibi hani gelişmiş bir ülkede susuzluk, açlık bu selin vurduğu bölgelerde ortaya çıktı.
20:253 günlük milli yas ilan edildi.
20:27Hala kendine gelebilmiş değil İspanya.
20:29Bugüne kadar son 100 yılda çakan şimşek kadar şimşek çaktı diyorlar son bir haftada yağan yağmurlarda.
20:35Peki ne oldu da böylesine bir sel felaketi İspanya'yı vurdu?
20:39İsterseniz bunu da bir orman bilimcisine soralım.
20:43Bir bilim insanına Doğan Ay Tolunay'a soralım.
20:46Sayın Tolunay Valencia'daki sel felaketi neden oldu?
20:49Yani bu kadar yağmurun yağmasını siz nasıl tanımlıyorsunuz?
20:52Geçtiğimiz günlerde İspanya'da büyük bir sel felaketi yaşandı.
20:57Yaklaşık 150 kadar belki daha fazla insan hayatını kaybetti.
21:03Ağırlıklı olarak Valencia bölgesinin etkilendiği bu yağışlarda
21:081-1,5 gün içinde İspanya'nın o bölgesine 1 yılda düşen yağışın yarısından fazlası düştü.
21:15Haliyle bu da sellere neden oldu.
21:17Tabi bu sellerin nedeni sorgulanırken ilk akla gelen konulardan bir tanesi
21:23iklim değişikliğinin etkili olup olmadığı.
21:25Evet iklim değişikliğine bağlı olarak şiddetli sağnak yağışlarda artış bekleniyor.
21:30Bunların sıklığında, şiddetinde, etki alanında artışlar bekleniyor.
21:36Nitekim geçtiğimiz yaz da oldukça sıcaktı.
21:41Akdeniz yine rekor sıcaklıklarından birisine sahipti.
21:46Halen de Akdeniz sıcak.
21:48Bu sıcak denizlerden olan buharlaşmanın da fazla olmasına yol açıyor.
21:54Ama geçtiğimiz günlerde bu halen sıcak olan Akdeniz'in üzerinde
21:59bir soğuk hava kütlesinin gelmesiyle şiddetli sağnak yağışlar gerçekleşti.
22:05Tabi bu şiddetli sağnak yağışların afiyete dönüşmesi üzerinde başka faktörler de etkili.
22:13Yani tek başına iklim değişikliği bu sellere neden olmuştur dememiz çok mümkün değil.
22:18Neler vardı ek olarak?
22:20Öncelikli olarak geçtiğimiz yaz İspanya'da çok kuraktı.
22:24Özellikle kurak dönemlerden sonra gelen şiddetli sağnak yağışlar sellere yol açabiliyor.
22:32Bunun en önemli sebebi iyice kurmuş olan toprakların
22:36içindeki havayla, yağışlarla gelen suyun kolayca yer değiştirememesi.
22:41Bu nedenle yağışlar yüzeysel akışa geçiyor ve sellere neden oluyor.
22:46Ama tabi en önemli etkenlerden bir tanesi de insan faktörü.
22:51Bu sellerin meydana geldiği alanda iki tane büyük nehir var.
22:57Bunlar Turia nehri ve Hugar olarak adlandırılan başka bir nehir.
23:05Bu iki nehrin havzalarının toplamı yaklaşık İspanya'nın yarısına karşılık geliyor ve Akdeniz'de akıyorlar.
23:11Bu yağışlar bu iki nehrin üst havzalarında meydana geldi.
23:19Hatta görüntülerden izlediğimiz kadarıyla Valensiya ve çevresindeki kıyık etlerde yağış yokken
23:26buradaki dere yataklarından selin yavaş yavaş geldiğini görmekteyiz.
23:32Bu da yağışların ağırlıklı olarak üst havzalarda oluştuğunu gösteriyor.
23:37Üst havzalara baktığımızda bu havzalardaki arazi kullanımının ağırlıklı olarak tarım ve yerleşim olduğunu görüyoruz.
23:46Tarım olarak da çoğunlukla tek yıllık bitkiler ya da zeytin tarzı bahçelerin olduğunu görüyoruz.
23:52Orman alanları oldukça az.
23:55Bu nedenle hem uzun süre kuraklıklar hem buradaki havzalardaki tarım alanlarının çoğunluğu nedeniyle
24:05şiddetli yağışların da etkisiyle birlikte sellerin oluştuğunu söyleyebiliriz.
24:11Ayrıca yine ülkemize benzer şekilde İspanya'da da derelerin kenarlarında, taşkın yataklarında, dere yataklarında
24:19yapılaşmaların olduğunu da görüyoruz.
24:23Hatta Valensiya daha önceki yıllarda da benzer selleri yaşamış ve Turiye Nehri'nin yatağı da değiştirilmişti önlem olarak.
24:32Ancak yine yoğun bir yerleşmenin olduğu ve havzalardaki bitki örtüsünün tek yıllık tarıma döndüğü bu bölgede
24:40sellerin oluştuğunu ve çok sayıda insanın bundan etkilendiğini görmekteyiz.
24:47Ülkemizde aslında benzer sellerin sıkça yaşandığı bir bölge.
24:52Yine bir yarımada olan, üç tarafı denizlerle olan ülkemizde de bu denizlerden buharlaşan suyun
24:59yüksek dağlık alanları geçerken dağ yağışlarına dönüşmesi nedeniyle şiddetli sağanak yağışlar olabiliyor.
25:08Mevsimsel olarak bu yağışlar değişiyor.
25:11Karadeniz bölgesinde daha çok Temmuz-Avustos aylarında şiddetli sağanak yağışlar gerçekleşirken,
25:18Ege ve Akdeniz'de bu yağışların daha çok sonbahar aylarında, yani Kasım aralık aylarında görüldüğünü söyleyebiliriz.
25:28Tabii şiddetli sağanak yağışların sele dönüşmesinde yine insan faktörü önemli.
25:35Özellikle akarsuların havzalarındaki yine orman tahribatları, buraların tarım alanında çevrilmesi,
25:43dere ve taşkın yataklarında yapılaşmalar, dere yataklarındaki menfezlerin ve köprülerin dere yataklarındaki
25:51suyun akışına engel olması gibi çok sayıda nedenle şiddetli sağanak yağışlar afete dönüşebiliyor.
25:59Geçtiğimiz yıllarda Türkiye'de yine çok sayıda insanın hayatını kaybettiği sellerle karşılaşmıştık.
26:06Önümüzdeki bir ay, bir buçuk ay içinde özellikle Akdeniz'de Moğol'a, Antalya, Mersin, Adana gibi illerde sağanak yağışlarla karşılaşabiliriz.
26:21Akdeniz diktiminin gereği olarak.
26:23Diğer yandan İzmir'e özel bir vurgu yapmak istiyorum.
26:29Çünkü İzmir geçtiğimiz Ağustos ayında büyük bir orman yangını geçirmişti.
26:35Bu orman yangınının olduğu yerler aslında daha önce 1995 yılında bir selin meydana geldi ve 65 yurttaşımızın hayatını kaybettiği bölge.
26:47Buralar ağaçlandırılmıştı.
26:50İşte bu ağaçlandırılan alanlar yandı.
26:53Önümüzdeki bir ay, bir buçuk ay içinde ikinci bir afit olarak sellerle karşılaşmamız mümkün.
27:00Bu nedenle İzmir'de özellikle tüm kamu kurumlarının, belediyeler, Orman Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri, Valilik bunların hep birlikte çalışarak sellere karşı önlem alması gerekiyor.
27:15Tabii akla gelen sorulardan bir tanesi de acaba önümüzdeki kış nasıl olacak?
27:21Kar yağacak mı, yavuşlu mu olacak, kurak mı geçecek konusu.
27:242-3 aylık bir değerlendirme yapmak çok zor.
27:29Ancak şunu söylemek mümkün.
27:32Geçtiğimiz kış ve yaz ülkemizde de oldukça sıcaktı.
27:37Bunun en büyük nedeni Avustralya ve Güney Amerika kıtaları arasındaki El Nino olarak adlandırdığımız bir akıntıydı.
27:45Bu sıcak suları taşıyan bir akıntı olduğu için dünyanın sıcaklığının artmasına yol açıyor El Nino.
27:55Geçtiğimiz Mayıs ayında El Nino bitti.
27:59El Nino dediğimiz nispeten daha soğuk su akıntılarının oluştuğu bir akıntı dönemine girdik.
28:05El Nino yıllarında dünyanın sıcaklıkları biraz daha düşer.
28:10Ülkemizde El Nino olduğu zaman yavuşlar bir tık daha azalır.
28:17O yüzden yavuşların azalacağı bir kış bekleyebiliriz.
28:21Kar yağışları konusunda da bir şey söylemek çok mümkündü.
28:24Genel olarak iklim değişikliğiyle kar yağışlarında bir azalma görünüyor.
28:29Ama zaman zaman özellikle soğuk hava dalgalarına bağlı olarak kar yağışları da görebiliriz.
28:38Bu nedenle Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nü takip edip onların yapacağı uyarılarla kar yağışı sellere dikkat etmemiz gerekiyor.
28:47Sayın Tolunay çok çok teşekkür ederim.
28:49Evet az gittik uz gittik bir 5N1K'yı daha bitiriyoruz.
28:53Önümüzdeki hafta yeniden yeni Amerika Birleşik Devletleri Başkanı'nı konuşuyor olacağız muhtemelen.
28:58O zamana kadar ben Cüneyt Özdenir hepinize iyi günler iyi akşamlar diliyorum.