Aired (April 20, 2025): Iba’t ibang klase ng buhay-ilang, peste kung ituring ng mga magsasaka. Sama-sama nating alamin 'yan kasama si Doc Ferds Recio. Panoorin ang video!
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
Category
😹
FunTranscript
00:00Pag-initi ang mga magsasaka may iba pang matinding talaban.
00:09Tahimik ang mga ito kong matake.
00:15Pero magugulat na lang sa pinsa lang tayo netong iwan sa mga tanina.
00:27Solusyon sa protina para sa tao.
00:29This is the main reason why the Kuhol is in the Philippines.
00:35From Taiwan,
00:37the Golden Apple Snell is in 1982.
00:48There is a Kuhol here.
00:50So, this is what they did.
00:51They did it on the Kuhol,
00:53and then they did it on the Kuhol.
00:54They did it on the Kuhol,
00:55and then they did it on the Kuhol
00:57hanggang sa tumumba ito.
00:59Hanggang sa dumami ang bilang ng mga ito
01:02na madalas makikita sa bukit.
01:05Sa halip to makatulong,
01:07nauwi ito sa mga lawakang pinsala sa mga palayan.
01:14Ayon sa pag-aaral ng Rice Knowledge Bank,
01:17aabot ng halos 50% ng ani
01:20ang posibleng perwisyong dulot
01:22na mga Kuhol
01:23sa pag-atake nito sa mga palayan.
01:25Sa isang lugar pa lang,
01:26makakita na tayo ng
01:27one, two, three, four, five.
01:29Lima!
01:30Kakaini nila isang tanim na ito
01:32ng palay, kita mo.
01:33Yung nangyayari,
01:34sira-sira na yung kanyang dahon.
01:37Kitang-kita kung paano palibutan
01:39ang mga Kuhol
01:40ang tanim ng palay.
01:41Ang kanila pwersa sa palayan.
01:44Mahirap mapuksa.
01:46Lalo na't
01:47kayang mangitlog
01:48ng babaeng Kuhol
01:49ng limang daang piraso
01:51kada araw.
01:53Sa pantala sa Tayabas, Quezon,
01:55may hayop daw na kayang
01:58tuksain ang sandamakmak
02:00na Kuhol.
02:01Balakas ilong kumagat
02:03at kayang durugi
02:04ng mga Kuhol
02:05ang ahas pagong.
02:07Paano siya nakakatulong?
02:08Paano,
02:09paano nyo na-discover yan?
02:11Kasi po,
02:12pag nakikita namin sa palayan
02:13na may maraming ganito,
02:14yung palay po,
02:15malago ang ano
02:16kasi walang kumakain na Kuhol.
02:17Ang mga ahas pagong,
02:19kapilang rin
02:20sa mga invasive species
02:21gaya ng Kuhol.
02:23Pesterin ang mga ito
02:24sa palaisdaan
02:25at ilog
02:27dahil
02:28kinakain nila
02:29ang mga isda.
02:30Sa palayan na ito,
02:32makikita na malago ang palay
02:34at halos walang Kuhol
02:35na nanginginain.
02:37Nasa dalawang ahas pagong
02:39ang makikita sa bawat anima.
02:45Sa Laguna,
02:46matinding kalaban daw
02:48ng mga mga isda
02:49ang Asian Swamp Il
02:50o Kiwet.
02:52Lalib pa!
02:53At parang wala pang katapusan.
02:55Ayan na!
02:56Gumagalaw!
02:57May gumagalaw!
02:58Ayan!
03:00Ayan!
03:05Madulas,
03:06mabilis kumilos
03:07at may kahabaan
03:08ang mga Kiwet.
03:09Ang tulis pala ng ulo niya.
03:10Parang ahas ang itsura.
03:13Kaya rin itong humukay
03:14ng halos limang talampakan.
03:17Nakilala ko
03:18ang may-ari ng Hituan
03:19at palayad
03:20na si Mang Oscar.
03:22Malaki raw ang logi niya
03:23dahil sa Kiwet.
03:24Pag-buy na under sa akin ako,
03:2640 men, 50,
03:27nabibigyan ko eh.
03:29Ngayon,
03:30nung lumabas ang Kiwet,
03:31mag-uhulog ako
03:33yung isang box
03:34ng aking fry ng hito.
03:37Kapag sinulog ko,
03:385 days,
03:39wala na kumakita
03:40Ms. Kiwet.
03:41Kapansin-pansin ang mga buta
03:42sa palaisda
03:43ni Mang Oscar.
03:45Ang salarin
03:46ng Kiwet.
03:48Kaya nilagyan niya ito
03:49ng plastic at fishnet
03:50para hindi tuloy
03:51ang makapasok
03:52sa palaisda
03:53ng mga Kiwet.
03:56Nakikita mo,
03:57ito yung daanan,
03:58ilapil.
03:59Nasa ilalim siya.
04:01Mag-misa,
04:02lampasan ha.
04:03Kasi nagagawa na sila
04:04ng mga tunnel.
04:06Lalim pa!
04:07At parang wala pang katapusan.
04:10Ipinakilala sa Pilipinas
04:11ang Kiwet
04:12bilang isang aquaculture species
04:14upang makatulong
04:15sa agrikultura
04:16taong 1905.
04:18Hanggang sa
04:19natutunan na
04:20ng mga magsasaka
04:21kung paano labanan
04:22ang mga pesteng Kiwet
04:23sa kanilang palayan.
04:25On the other side,
04:26isang grupo rin
04:27ng mga tao
04:29na sa isang community
04:30ang turing naman
04:31sa kanya ay biyaya.
04:33Hinuhuli ang mga Kiwet
04:34gamit ang isang
04:35mahabang metal
04:36na may daloy ng kuryente.
04:38Itinatapat ito
04:39sa butas ng Kiwet
04:40para lumabas
04:41at madaling mahuli.
04:43Aabot ang 10 kilo
04:44ng Kiwet
04:45ang nakukuha rito
04:46kada araw.
04:47So,
04:48dito sa styrofoam na ito
04:49dito nilalagay
04:50ng mga tiga dito
04:51yung nahuli nila
04:52sa nakaraang
04:53dalawang araw.
04:54Mas malalaki rin ito
04:56kumpara sa
04:57nasa kalaisdaan
04:58ni mga Oscar.
04:59Bukod sa laki,
05:00iba-iba rin
05:01ang kulay nito.
05:02Kapag hinahawakan,
05:03paatras ito
05:04kung pumiglas.
05:06Maatras eh oh.
05:07Pag hinahawakan mo,
05:08maatras siya.
05:09I'm not even
05:10moving anything.
05:11Katawan lang niya,
05:12yung muscles
05:13ng kanyang katawan
05:14yung gumagalaw.
05:15Dalawang beses kada taon
05:17kumangitlog
05:18ang mga babaeng Kiwet.
05:19So,
05:20yung isang gravid
05:21na female
05:22can lay up to
05:231,000 eggs
05:24at one time
05:25and they lay
05:26all year round
05:27kaya ang bilis nila
05:28magpadaan.
05:29Si Arnaldo,
05:30isa sa mga
05:31bumibili ng Kiwet
05:32sa Laguna.
05:33Umaabot daw
05:34ng isang libong kilo
05:36ng Kiwet
05:37ang kanyang nabibili
05:38kada buwan.
05:39Ibinibenta raw niya ito
05:40sa ibang bansa
05:41gaya ng China.
05:42Yung rice eel
05:43ay hindi naman
05:44talaga included
05:45dun sa invasive
05:46alien species
05:47natin
05:48ng mga isda.
05:49Nagkataon lang
05:50na considered siya
05:51ng mga farmers
05:52na peste
05:53kasi binubutas niyan
05:55yung mga rice
05:56paddies
05:57or dikes
05:58lalong-lalo
05:59na pag mag-espon sila
06:00o mag-tatago.
06:01Sa ngayon,
06:02isang malaking industry
06:03yung eel industry
06:05sa buong Pilipinas.
06:06Isa,
06:07yung Pilipinas
06:08sa main exporters
06:09nitong eel.
06:10Bukod sa peste
06:13sa palayan
06:14at palaisdaan
06:15ang mga
06:16maisan
06:17at manggahan
06:18may problema rin
06:19sa mga peste.
06:23Sa Concepcion Tarlac,
06:24may mga nilalangraw
06:25na notorious
06:27sa maisan.
06:28Paborito nitong
06:29kainin ng dahon
06:30at bunga ng mais.
06:31Ito ang
06:32fall armyworm
06:33o mas kilala
06:35ng mga magsasaka
06:36na harabas.
06:372019
06:39na itala
06:40sa Piat,
06:41Cagayan
06:42ang unang kaso
06:43sa Pilipinas
06:44ng pamemeste
06:45ng mga harabas.
06:47Hindi matukoy
06:48kung paano ito
06:49nakarating sa bansa.
06:50Kaya raw
06:51nitong sumiksik
06:52sa kasuluk-sulukan
06:53ng bunga
06:54ng mais
06:55at kainin
06:57ang kapwa
06:58nito,
06:59harabas.
07:02Sa tala
07:03ng kagawaran
07:04ng agrikultura
07:05ng nakaraang taon,
07:07aabot sa 700
07:08metriko tonelada
07:09ang ani
07:10ang pinsalang dulot
07:11ng harabas
07:12sa industriya
07:13ng mais.
07:15Sa Llanera,
07:16Nueva Ecija,
07:17hindi rin
07:18nakaligtas
07:19sa pag-atake
07:20ng mga peste
07:21ang mga puno
07:22ng mangga.
07:23Sa dahon ng mangga,
07:24nangingitlog
07:25ang mga
07:26talakiti
07:27o mango leaf hopper
07:28tuwing taginid.
07:29Kapag malaki na,
07:30sinisip-sip nito
07:31ang mga katas
07:32ng bulaklak.
07:33Ang epekto,
07:34hindi na kayang
07:35mamunga
07:36ng puno
07:37ng mangga.
07:38Ang isang pinakaayaw
07:39natin sa invasive species is
07:41they can be
07:42disease vectors
07:43pero silang
07:44mag-carry ng disease,
07:45ng parasites
07:46at kung ano-ano pa
07:48tapos
07:49mahahawahan nila
07:50yung local fauna.
07:52E di parang
07:53COVID din yan, no?
07:55Pag nahawa sila,
07:56pwede nilang ikamatay
07:58dahil wala silang
07:59natural
08:00immune capability
08:01or wala silang
08:03natural
08:04biological
08:05defense mechanism.
08:18Maraming salamat
08:19sa panonood ng
08:20Born to be Wild.
08:21Para sa iba pang kwento
08:22tungkol sa ating kalikasan,
08:24mag-subscribe na
08:25sa GMA Public Affairs
08:26YouTube channel.