The Distinct Roles of Each Wildlife Species in Our Ecosystem (Full Episode) | Born to be Wild - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (April 20, 2025): Doc Nielsen Donato encounters an enormous, snake-like sea creature and a giant squid in Occidental Mindoro. Meanwhile, Doc Ferds Recio visits a farm struggling with a severe pest infestation. Don’t miss the full story—watch the video now!   ‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork   Watch it every Sunday, 9 AM on GMA  Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.

Transcript

00:00Ang mga magsasaka, may iba pang matinding kalaban.

00:04Tahimik ang mga itong umatake.

00:06So, ganyan ang gagawin nila.

00:07Kapit sila sa dahon, and then sinisira nila yung pinakaubod nung palay.

00:14Ang mapinsalang hayop, hindi lang sa palayan umatake.

00:21Ang tulis pala ng ulo niya, parang ahas ang itsura.

00:30May ilan na mas piniling mag-isa tulad ng octopus o pugitan na ito.

00:34May pambihirang abildad ito na gayahin ang itsura at kulay ng kanilang paligid.

00:41Gagambang tubig!

00:43Yes!

00:45Mapapalaban ako sa manahahas na lamang dagat.

00:48Oh my God!

00:50Oh!

00:51Oh!

00:52Look at this!

00:53Lagam mo lang ako.

00:54Lagam mo ito. Lagam mo.

01:00Sa lawak ng karagatan.

01:13Hindi lang isda ang maaaring hulihin sa dagat.

01:19Ang ilang mga isda, mas piniling gawing kabuhayan ang malalaki at madudulas na malabanos at talupa pa.

01:30Kapain natin itong butas.

01:32Tiglan natin kung mas ipa.

01:33Mabutik dito.

01:34Sisisiring ko itong butas sa ito.

01:37Ay!

01:37Oh!

01:38Oh!

01:39My God!

01:40Oh!

01:41Oh!

01:42Sa bayan ng San Jose Occidental Mindoro, mapapalaban ako sa malahas na lamang dagat.

01:56Isa itong uri ng saltwater eel na hindi raw papahuli ng buhay.

02:00Excited ako ngayon dahil tasama tayo dito sa mga fishermen para manghuli ng isang kakaibang uri ng isda.

02:09Sa bakawan, madalas nakikita ang malabanos.

02:30Narito kasi ang pagkain nito gaya ng isda at sea urchin.

02:35Okay, so hanggang dibdib niya.

02:40So kakapain muna natin, ha?

02:43Ito, Dok.

02:44Ito, Dok.

02:45Ito, Dok.

02:45Ito.

02:46Holding, ha?

02:46Holding hands kami.

02:48Hawakan ko si Dok baka hilain sa sa ilalim.

02:51One, two, three.

02:52Ito, Dok.

02:53Ito, Dok.

02:53Ang laki.

03:07Ang laki.

03:08Kasang-kasya itong kamay ko sa loob.

03:10Sino buka namin maglagay ng pain sa isda?

03:13Pagpasok mo lang ganyan, kunyari hanggang dito lang pumasok.

03:16Tapos ito naman, bibitawan mo siya tapos ito naman itutulak mo.

03:20Ah, okay.

03:21Pag huminto, tama na po yan.

03:22Zero visibility.

03:27And kakapit lang ako dito sa kahin nito para lumugug ako, no?

03:38Siniksik na mo siya.

03:39Lalinta nga.

03:43Maya-maya pa.

03:44Ang swerte natin.

03:47Ang pabalitin.

03:47Kumatang.

03:48Kumatang.

03:50Ayun.

03:50Basta bumibigay siya.

03:53Hatak lang ako ng hatak.

03:55Oops.

03:55Hinihila niya.

03:57Uy!

03:58Uy!

04:00Ah!

04:01Ay!

04:01Oh!

04:02My God!

04:04Oh!

04:05Oh!

04:07Malaban siya!

04:08Look at this, Malabanos!

04:09Lagahan mo lang Dok!

04:10Lagahan mo ito, lagahan mo ito, lagahan mo.

04:11Ang buntot ng Malabanos ay gamit nito para makalangoy.

04:15Ganun lang, kabilis.

04:16Nahuli namin itong Malabanos na ito.

04:18Lagahan niyo Dok, lagahan niyo.

04:19Grabe na.

04:20Na-excite talaga ako.

04:22Hindi ko napigilan yung pag-woho ko.

04:25Parang hito yung texture ng kanyang...

04:28Wala siyang kaliskis yun.

04:32At tingnan yung ngipin niyo.

04:34Very powerful itong Malabanos na ito.

04:38Ang litang mata niya, ibig sabihin,

04:40mas ginagamit nila yung other senses nila

04:42sa paghahunt ng pagkain.

04:45Sa panguhuli nito, hindi dapat makampante.

04:49Dahil ang matutulis nitong ngipin

04:52ang nagsisilbing sandata sa kanilang mga kalaban.

04:56Ang nahuli namin Malabanos,

04:59may habang anim na talampakan.

05:01Mukhang ahas siya pero hindi siya ahas.

05:04Uri siya ng isda.

05:06And meron silang gills pag humingas sila.

05:09May bibenta raw ito ni Joker

05:11sa halagang 300 piso.

05:13Kailangan po huwag tayong humuli ng maliliit.

05:17Kailangan yung malalaki lang po.

05:19Kung huli man tayo ng malalaki,

05:21kailangan po yung sakto lang po

05:23dun sa pangailangan natin sa araw-araw.

05:25Yan ang maganda sa mga tao dito sa probinsya eh.

05:28Yung tinukuha lang nila yung tama.

05:31Dahil pagkailangan nila itong mga Malabanos na ito

05:35sa mga susunod na araw,

05:37nandyan pa rin sila.

05:39Samantala,

05:41sa Sablayan Occidental Mendoro,

05:43Madaling araw pa lang,

05:46abala na ang grupo ni Julius

05:48para manghuli ng Diamond Back Squid o Dalupapa.

05:52Ito ang isa sa pangunahing kabuhayan ng mga tao roon.

05:57Paboritong pagkain ng Dalupapa

05:59ang mga isda kain ng bangus.

06:02Sa paggalaw ng pain,

06:04senyalis daw ito may nahuli ng Dalupapa.

06:07Dapat maging maingat,

06:13lalo na't posibleng masugatan ang kamay

06:16sa paghila ng pain.

06:19Sa ilalim,

06:20unting-unting nagbabago ang kulay ng Dalupapa.

06:24Paraan niya ito para lituhin

06:26ang kanyang mga kalaban.

06:28Sa tala ng Bureau of Fisheries and Aquatic Resources

06:54o BIFAR,

06:56nakapag-export ang bansa

06:57ng nasa 240 metric tons

07:00na Dalupapa

07:01noong nakaraang taon.

07:05Matapos ang panguhuli

07:07ng Dalupapa,

07:09dalawang buwan munang

07:10hindi magpapalaot

07:11sina Julius.

07:12Paraan daw nila ito

07:14para makapagpahinga ang dagat

07:16sa panguhuli nila ng Dalupapa

07:18at makapagparaming muli

07:21ang lalim nila.

07:30Sa lalim ng dagat,

07:33sa Bulinao, Pangasinan,

07:35pami-pamilya kung sila ay gumala.

07:38Mas matibay kasi

07:40kapag samsama.

07:42Pero may ilan

07:44na mas piniling mag-isa

07:46tulad ng octopus

07:47o pugitan na ito.

07:50May pambihirang abildad ito

07:52na gayahin ang itsura

07:53at kulay

07:54ng kanilang paligid.

07:57At mayroon din itong

07:59ibinubuga

08:00na maitim na tinta.

08:01Nakilala ko si Alan at Edgar.

08:14Hanap buhay nila

08:16ang panguhuli ng Pugita.

08:17So, nandito tayo sa laot

08:27sa may Pangasinan.

08:30Kinamahan namin yung mga

08:31manghisda

08:32na mamugita.

08:34Dahil

08:35meron daw silang

08:37nararamdaman na

08:39pagbaba

08:39ng populasyon

08:41ng mga pugita.

08:41Eh, ito pa naman

08:42yung kanilang

08:43pangunahing

08:44hanap buhay.

08:45So, nandito tayo

08:46sa laot

08:47sa may Pangasinan.

08:49At sinamahan namin

08:50yung mga

08:51manghisda

08:51na mamugita.

08:54So, ang ginagawa nila

08:55may balsa

08:55na nakalutang

08:56tapos

08:57yung gamit nila

08:58is yung

08:58tora-tora.

09:00It's like

09:01parang ginagaya nila

09:03yung crab

09:04pero

09:04meron itong mga

09:06hooks.

09:09Ilang saglit pa.

09:13And then finally

09:14sumenya si

09:15Kuya Edgar,

09:17ano?

09:17At tignan natin

09:18yung huli niya.

09:21Ganda,

09:22nagmukong gagamba.

09:24Gagambang tubig.

09:26Yes!

09:28Look at that.

09:30Tumatagos yung

09:31kanyang tentacles

09:32and look at those.

09:34Suction caps.

09:36Nagchichange siya

09:37ng color

09:37kahit above the water.

09:40Look at that yung mata niya.

09:42Mukhang ano talaga.

09:43Mukhang predator.

09:45Na predator

09:45ang dating

09:46ng mga pugita na ito.

09:48Bukod doon

09:48yung ability niya

09:50to regenerate

09:51yung mga

09:51na-amputate

09:52niyang

09:53tentacles.

09:54Minsan,

09:55yan din ang

09:56nagsaserve

09:56na pagkain nila.

09:57Dahil

09:58maliit

09:59ang nahuling pugita

10:00nanghingi ako

10:01ng permiso

10:02kina Alan

10:02at Edgar

10:03kung maaari

10:04itong

10:04ibalik

10:05sa dagat.

10:09Pero laking gulat ko

10:11na makita

10:12na nabumuti na

10:13ang malaking

10:14bahagi

10:14ng bahura.

10:15Ako siguro yun sir

10:17namamatay

10:17naman ngayon.

10:18Bakit po?

10:20Ayaw po sir.

10:21Kung

10:21yung mga

10:22nagsusukod yun mo,

10:23ano yan?

10:23Sa paglipat

10:27namin

10:27sa ibang

10:28lugar,

10:31maswerteng

10:31may nakita

10:32pa kaming

10:32malusog

10:33na bahura.

10:38Ang batang

10:39octopus

10:40mabilis

10:41na kumuwala

10:41pabalik

10:42sa mga

10:43bahura.

10:43Maraming bihaya

10:49ang dala

10:50ng dagat.

10:52Pero

10:53ang masaganang

10:54huli

10:54posibleng

10:56mawala

10:56kapag

10:58ang dagat

10:58ay hindi

10:59iniingatan.

11:00Bukod sa

11:04tag-init,

11:05ang mga

11:05magsasaka,

11:07may iba

11:08pang

11:08matinding

11:08kalaban.

11:12Tahimik

11:13ang mga

11:13ito

11:13kung mataki.

11:18Pero

11:19magugulat

11:20na lang

11:20sa pinsalang

11:21tayo

11:22nitong

11:22iwan

11:23sa mga

11:24tanina.

11:30Solusyon

11:30sa

11:31protina

11:31para

11:31sa

11:32tao.

11:32Iyan

11:33ang

11:33pangunahing

11:33dahilan

11:34kung

11:34bakit

11:34saga

11:35nasa

11:35kuhol

11:36ang

11:36Pilipinas.

11:38Mula

11:39sa

11:39Taiwan,

11:40dinala

11:40sa

11:41bansa

11:41ang

11:41golden

11:42apple

11:42snail

11:43o

11:43kuhol

11:43taong

11:441982.

11:51May

11:52kuhol

11:52pa

11:52dito.

11:53So

11:53ganyan

11:53ang gagawin

11:54nila.

11:54Kapit

11:55sila

11:55sa

11:55dahon

11:55and

11:56then

11:56sinisira

11:57nila

11:57yung

11:58pinakaubod

11:58nung

11:59palay

12:00hanggang

12:00sa

12:01tumumba

12:01ito.

12:02Hanggang

12:03sa

12:03dumami

12:03ang

12:04bilang

12:04ng

12:04mga

12:04ito

12:05na

12:05madalas

12:06makikita

12:06sa

12:06bukit.

12:08Sa

12:09halip

12:09ng

12:09mga

12:09katulong

12:10na

12:10uwi

12:11ito

12:11sa

12:11malawak

12:12ang

12:12pinsala

12:12sa

12:13mga

12:13palayan.

12:17Ayon

12:18sa

12:18pag-aaral

12:18ng

12:18Rice

12:19Knowledge

12:19Bank,

12:20aabot

12:21ng

12:21halos

12:2150%

12:22ng

12:22ani

12:23ang

12:23posibleng

12:24perwisyong

12:25dulot

12:25ng

12:25mga

12:26kuhol

12:26sa

12:26pag-atake

12:27nito

12:27sa

12:27mga

12:27palayan.

12:28Sa

12:28isang

12:29lugar

12:29pa

12:29lang,

12:29makakita

12:30na tayo

12:30ng

12:301,

12:312,

12:313,

12:314,

12:325,

12:33kakaini

12:33nila

12:34isang

12:34tanim

12:34na ito

12:35ng

12:35palay.

12:35Kita mo,

12:36yung

12:36nangyayari,

12:37sira-sira

12:38na yung

12:38kanyang

12:39dahon.

12:40Kita-kita

12:41kung paano

12:42palibutan

12:42ng mga

12:43kuhol

12:43ang tanim

12:43ng

12:43palay.

12:44Ang

12:44kanila

12:45puwersa

12:45sa

12:45palayan.

12:47Mahirap

12:47mapuksa.

12:49Lalo

12:50na

12:50kayang

12:51mangitlog

12:51ng

12:57Tayabas,

12:58Quezon.

13:00May

13:00hayop

13:00daw

13:01na

13:01kayang

13:01tuksain

13:02ang

13:02sandamakmak

13:03na

13:03kuhol.

13:04Balakas

13:05ilong

13:05kumagat

13:05at

13:06kayang

13:07durugi

13:07ng

13:07mga

13:07kuhol

13:08ang

13:09ahas

13:09pagong.

13:10Paano

13:10siya

13:10nakakatulong?

13:11Paano

13:12nyo

13:13na-discover

13:13yan?

13:14Kasi

13:14pag

13:15nakikita

13:15namin

13:16sa

13:16palayan

13:16na

13:16may

13:17maraming

13:17ganito,

13:18yung

13:18palay

13:18malagu

13:18kasi

13:19walang

13:19kumakain

13:20na

13:20kuhol.

13:21Ang

13:21mga

13:21ahas

13:21pagong

13:27ito

13:27sa

13:28palaisdaan

13:29at

13:29ilog

13:29dahil

13:31kinakain

13:32nila

13:32ang

13:32mga

13:32isda.

13:33Sa

13:33palayan

13:34na

13:34ito,

13:35makikita

13:36na

13:36malago

13:37ang

13:37palay

13:37at

13:37halos

13:38walang

13:38kuhol

13:39na

13:39nanginginain.

13:41Nasa

13:41dalawang

13:42ahas

13:42pagong

13:43ang

13:43makikita

13:43sa

13:44bawat

13:44tanina.

13:48Sa

13:49Laguna,

13:50matinding

13:51kalaban

13:51daw

13:52ng

13:52mga

13:52maanging

13:53isda

13:53ang

13:53Asian

13:53Swamp

13:54Il

13:54o

13:54Kiwet.

13:55Lalib

13:56pa!

13:56Lalib

13:57at parang

13:57wala

13:58pang

13:58katakusan.

13:59Ayan na!

14:00Gumagalaw!

14:00May gumagalaw!

14:01Ayan!

14:02Ayan!

14:03Ayan!

14:04Ayan!

14:05Ayan!

14:06Ayan!

14:09Madulas!

14:10Mabilis kumilos

14:11at may kahabaan

14:12ang mga Kiwet.

14:13Ang tulis pala

14:13ng ulo niya

14:14o!

14:14Parang

14:15ahasang itsura!

14:17Kaya rin itong

14:17humukay

14:18ng halos

14:19limang talampakan.

14:21Nakilala ko

14:21ang may-ari

14:22ng hituan

14:23at palaya

14:24na si Mang Oscar.

14:26Malaki raw

14:26ang logi niya

14:27dahil sa Kiwet.

14:28Pag may na-order

14:29sa akin ako

14:3040 men,

14:3150,

14:32nabibigyan ko eh.

14:33Ngayon,

14:34nung lumabas

14:34ang Kiwet,

14:35maguhulog ako

14:36yung isang box

14:38ng aking

14:40fry ng hito.

14:42Pag sinulog ko

14:42five days,

14:43wala na akong makita

14:43ang skater.

14:44Kapansin-pansin

14:45ang mga buta

14:46sa palaisdaan

14:47ni Mang Oscar.

14:49Ang salarin,

14:49ang Kiwet.

14:52Kaya nilagyan niya

14:53ito ng plastic

14:53at fishnet

14:54para hindi tuloy

14:55ang makapasok

14:56sa palaisda

14:57ng mga Kiwet.

14:59Nakikita mo,

15:00ito yung daanan,

15:01ilapil.

15:03Nasa ilalim siya.

15:05Mag-mishal,

15:06lampasan ha.

15:07Ah,

15:07kasi nagagawa na sila

15:08ng mga tunnel.

15:10Lalim pa!

15:11At parang wala

15:12pang katapusan.

15:14Ipinakilala

15:14sa Pilipinas

15:15ang Kiwet

15:16bilang isang

15:16aquaculture species

15:18upang makatulong

15:19sa agrikultura

15:20taong 1905.

15:22Hanggang sa

15:23natutunan na

15:24ng mga magsasaka

15:25kung paano

15:26labanan

15:26ang mga pesteng Kiwet

15:27sa kanilang palayan.

15:29On the other side,

15:31isang grupo rin

15:31ng mga tao

15:33na sa isang community

15:34ang turing

15:35ang turing naman

15:35sa kanya

15:36ay biyaya.

15:37Hinuhuli

15:37ang mga Kiwet

15:38gamit ang isang

15:39mahabang metal

15:40na may daloy

15:40ng kuryente.

15:42Itinatapat ito

15:43sa butas ng Kiwet

15:44para lumabas

15:45at madaling mahuli.

15:47Aabot ang

15:4810 kilo

15:48ng Kiwet

15:49ang nakukuha

15:50rito kada araw.

15:52So dito sa styrofoam

15:53na ito,

15:53dito nilalagay

15:54ng mga tiga dito

15:54yung nahuli nila

15:56sa nakaraang

15:57dalawang araw.

15:58Mas malalaki rin ito

15:59kumpara sa

16:00nasa kalaisda

16:01ni mga Oscar.

16:03Bukod sa laki,

16:04iba-iba rin

16:05ang kulay nito.

16:06Kapag hinahawakan,

16:08paatras ito

16:08kung pumiglas.

16:09Maatras e o.

16:11Pag hinahawakan mo,

16:12maatras siya.

16:13I'm not even

16:14moving anything.

16:15Sila lang,

16:15katawan lang niya,

16:16yung muscles

16:16ng kanyang katawan,

16:18yung gumagalaw.

16:19Dalawang beses

16:20kada taon

16:21kumangitlog

16:21ang mga babaeng kiwit.

16:23So,

16:24yung isang

16:24gravid na female

16:26can lay up to

16:271,000 eggs

16:28at one time

16:29and they lay

16:30all year round.

16:31Kaya ang bilis

16:31na magpadaan.

16:33Si Arnaldo,

16:34isa sa mga

16:34mabibili ng kiwit

16:35sa Laguna.

16:37Umaabot daw

16:38ng 1,000 kilo

16:40ng kiwit

16:40ang kanyang

16:41nabibili

16:41kada buwan.

16:43Ibinibenta rao

16:43niya ito

16:44sa ibang bansa

16:45gaya ng China.

16:47Yung rice eel

16:47naman ay hindi

16:48naman talaga

16:49included doon

16:49sa invasive

16:50alien species

16:51natin

16:52ng mga isda.

16:53Nagkataon lang

16:54na considered siya

16:56ng mga farmers

16:57na peste

16:58kasi binubutas

16:59niyan yung mga

17:00rice paddies

17:01or dikes

17:02lalong-lalong

17:03na pag mag-espawn

17:04sila

17:05or mag-tatago.

17:06Sa ngayon,

17:07isang malaking industry

17:08yung eel industry

17:09sa buong Pilipinas.

17:11Isa,

17:12yung Pilipinas

17:12sa main

17:13exporters

17:14nitong eel.

17:15Bukod sa peste

17:17sa palayan

17:18at palaisdaan,

17:19ang mga

17:20maisan

17:21at manggahan

17:22may problema

17:23rin

17:24sa mga peste.

17:27Sa Concepcion

17:28tarlac,

17:29may mga nilalang

17:30raw na

17:30notorious

17:31sa maisan.

17:32Paborito nitong

17:33kainin

17:34ng dahon

17:34at bunga

17:35ng mais.

17:36Ito ang

17:36fall

17:37armyworm

17:38o mas kilala

17:39ng mga

17:40magsasaka

17:40na harabas.

17:422019,

17:43na itala

17:44sa Piat,

17:45Cagayan,

17:45ang unang

17:46kaso

17:47sa Pilipinas

17:47ng pamemeste

17:48ng mga harabas.

17:50Hindi matukoy

17:52kung paano

17:52ito nakarating

17:53sa bansa.

17:54Kaya raw

17:55nitong sumiksik

17:56sa kasuluk-sulukan

17:57ng bunga

17:58ng mais

17:59at kainin

18:01ang kapwa

18:02nito

18:02harabas.

18:06Sa tala

18:07ng kagawaran

18:08ng agrikultura

18:08noong nakaraang taon,

18:10aabot sa

18:11700 metriko

18:12toneladang ani

18:13ang pinsalang

18:14dulot

18:15ng harabas

18:16sa industriya

18:16ng mais.

18:17Sa Llanera

18:20Nueva Ecija,

18:21hindi rin

18:22nakaligtas

18:22sa pag-atake

18:23ng mga peste

18:24ang mga puno

18:25ng mangga.

18:26Sa dahon

18:26ng mangga,

18:27nangingitlog

18:28ang mga

18:29talakiti

18:29o mango leaf

18:31hopper

18:31tuwing taginip.

18:32Kapag malaki na,

18:34sinisip-sip nito

18:35ang mga katastang

18:35bulaklak.

18:37Ang epekto,

18:38hindi na kayang

18:39mamunga

18:40ng puno

18:41ng mangga.

18:42Ang isang

18:42pinakaayaw natin

18:43sa invasive species

18:44is they can be

18:46disease vectors.

18:47Pero silang

18:48mag-carry

18:48ng disease,

18:49ng parasites,

18:51at kung ano pa,

18:52tapos

18:53mahahawahan nila

18:54yung local fauna.

18:56E di parang

18:57COVID din yan,

18:59no?

18:59Pag nahawa sila,

19:00pwede nilang

19:01ikamatay

19:02dahil wala silang

19:03natural

19:03immune capability

19:06or wala silang

19:07natural

19:07biological

19:08defense mechanism.

19:10Ang bawat

19:16buhay ilang,

19:18may mission

19:18ginagampanan.

19:20Kung sa tamang

19:20lugar,

19:21naninirahan,

19:23kaya ang

19:24paglalagay

19:25ng mga

19:25esekto at

19:26hayop sa

19:26ibang lugar,

19:28dapat may

19:29masusing

19:29pag-aaral

19:30para ang

19:31industriya

19:31ng

19:32ikukultura

19:32hindi

19:33maperwisyo

19:34sa kanilang

19:35pagdating

19:35at pagpapan.

19:36Maraming

19:36salamat

19:37sa panonood

19:37ng Born to be

19:38Wild

19:38para sa iba

19:39pang kwento

19:40tungkol sa

19:41ating kalikasan,

19:42mag-subscribe

19:42na sa

19:43GMA Public

19:44Affairs

19:44YouTube

19:45channel.

The Distinct Roles of Each Wildlife Species in Our Ecosystem (Full Episode) | Born to be Wild

Category

Transcript

Recommended