WIKINGOWIE jako czempioni WOLNOŚCI - dr Piotr Napierała
Category
📚
LearningTranscript
00:00Dzień dobry!
00:06Odinotor!
00:08Dzień dobry!
00:10Dzień dobry!
00:12Znaczymy wszystkich wikingów, którzy reprezentują województwo, ale wielu znają, że...
00:30Jak to się tam mówiło?
00:33Zapomniałem tego zwrotu, którego chciałem użyć.
00:39Wikingowie też reprezentują województwo.
00:49Tak, słuchajcie, wikingowie także...
00:53To jest takie powiedzenie, że bruchade reprezentują województwo.
00:59To chciałem powiedzieć, że zwykli reprezentować kiedyś tam wolność.
01:03Słuchajcie, wikingowie jako przedstawiciele wolności, prawda?
01:09Kojarzymy ich właśnie z przemocą, kojarzymy ich z talentami wojennymi.
01:15Zresztą w tej przemocy i talentach wojennych to też mamy jakieś takie dziwne wyobrażenia, że oni to wprawiali w jakiś tam szał bitewny i dzięki temu wygrywali.
01:25Że wygrywali swoją siłą fizyczną, że nie reprezentowali żadnej wyższej mocy technicznej.
01:31To jest wszystko nieprawda.
01:33Oni, owszem, wprawiali się czasem w szał bitewny, ale zazwyczaj reprezentowali bardzo wysoki poziom generalnie cywilizacyjny.
01:43Nasze podejście do wikingów jest takie trochę z góry, bez sensu zupełnie.
01:48Prawdopodobnie dlatego, że wikingowie reprezentowali dosyć wysoki stopień rozwoju społecznego.
02:06Zresztą to było widać, jak oni potem już przejdą na chrześcijaństwo i oni zaczną budować kościoły wspaniałe, lepsze niż inni w normandzkiej na przykład Anglii.
02:20I to będzie coś naprawdę niesamowitego.
02:23Ich statki, one nie były po prostu... te drakkary, one nie były po prostu jakieś tam...
02:30One były starannie wyważone, żeby móc podpłynąć pod sam ląd i zostawić jak najmniej czasu na reakcję obrońcom, prawda?
02:38Także to wszystko było świetnie przygotowane.
02:41Oni także umieli posługiwać się machinami oblężniczymi, więc ta wizja, że oni nic nie mają,
02:46chodzą tylko w jakichś ćwiekach, jak z tego serialu słynnego, no to jest bzdura.
02:53Jedyne, co w tym serialu się zgadza, to to, że oni na przykład mieli plecione brody i wąsy, niektórzy brody, niektórzy wąsy,
03:00że byli bardzo zindywidualizowani, że każdy z nich bardzo dbał o fryzurę i kultywował groźny, ale też i taki elegancki wygląd.
03:10To się zgadza.
03:11No dobrze, natomiast mniej znane jest to, że wikingowie są jak najbardziej reprezentantami, słuchajcie, wolności.
03:19Jak najbardziej tak, więc nie zdziwcie się, jeśli w mojej książce napotkacie taki tutaj rozdział, który wam teraz przeczytam.
03:29O, wikingowie, widzicie, jako pionierach wolności z północy.
03:39No i teraz posłuchajcie ten kawałek o wikingach.
03:44Nie mogłem się tu zbytnio rozpisywać o wikingach z tego powodu, że wikingowie nie reprezentowali myśli liberalnej,
03:53ale reprezentowali pewne tendencje, które niektóre części inne średniowiecza też reprezentowały,
03:59ale wikingowie szczególnie.
04:01I dlatego jest o nich krótki rozdział, który wam teraz przeczytam.
04:05Tak na zasadzie zachęcenia do kupna książki.
04:07Posłuchajcie.
04:09A potem wam jeszcze coś o nich opowiem, to czego nie mogłem ujęć w książce,
04:15bo książka miałaby nie 500, a 2000 stron, jakbym tak o wszystkim dopowiadał.
04:19Dobrze.
04:20Północna Europa pod względem cywilizacyjnym dogoni południe dopiero wraz z reformacją w XVI wieku.
04:27Ale już w późnym średniowieczu możemy zauważyć pewne interesujące przejawy kultury skandynawsko-brytyjskiej,
04:33które nieco równoważyły średniowiecznym marszku klasowości i klerykalizmowi.
04:38W średniowiecznej Szwecji, podobnie jak innych skandynawskich krajach,
04:41istniały silne tradycje demokracji lokalnej, takie jak TING,
04:45zgromadzenia wolnych ludzi, które podejmowały decyzje dotyczące wspólnoty.
04:49Kultura wikińska, mimo swego wojowniczego charakteru,
04:52wyróżniała się też daleko posuniętym egalitaryzmem i szacunkiem dla indywidualnej wolności.
04:59Ten liberalny element skandynawski, widoczny zwłaszcza w średniowiecznej Szwecji,
05:03ale także w ogóle w kulturze wikingów,
05:06mógłby być postrzegany zupełnie spokojnie,
05:10mógłby być postrzegany jako drugi po Atenach albo obok Aten matecznik liberalizmu.
05:16Z jakiegoś powodu nie jest.
05:18Jak już mówiliśmy, wolnościowe tendencje potrzebują podłoża w postaci indywidualizmu,
05:24który nie wyklucza współpracy, ale czyni ją mniej domyślną i bardziej warunkową.
05:29Wszystkie plemiona germańskie uznawały zasadę, że wolny człowiek
05:33w odróżnieniu od niewolnika był zobowiązany do walki,
05:36ale nie do pracy fizycznej dla możnowładców.
05:39Wikingowie formowali swoje załogi, swoich statków, tych drakkarów,
05:43ze szlachciców i wolnych chłopów.
05:45Czyli wolni chłopi, ci co uprawiali tak zwano frelsy jurt, czyli wolną ziemię,
05:52oni zasiadali obok jarlów, czyli tych hrabioszków.
05:57No i teraz tak, i wolnych chłopów, wspólnie wybierając lidera wyprawy,
06:04czyli jeszcze raz zobaczcie, wolni chłopi i szlachcice, zawodowi wojownicy,
06:12oni razem podejmują decyzję kto będzie dowodził wyprawą.
06:16Czyli jak w parlamencie brytyjskim.
06:18Kupiec siedzi obok arystokraty i obok pisarza i obok rzemieślnika i oni razem głosują.
06:25To jest liberalizm, a nie to, że w ogóle jest jakieś ciało doradcze czy głosujące.
06:31Tylko ta różnorodność właśnie.
06:34Dominowały wolne układy, a nie posłuszeństwo.
06:39Dopiero w XIV wieku możnowładztwo zdobyło przewagę w Szwecji nad wolnymi chłopami.
06:46Do XVII wieku granica między wolnym chłopem, Bondę, a wojownikiem szlachcicem,
06:53czyli takim jarlem, była płynna.
06:57Bogaty, wolny chłop mógł za usługi od lokalnego pana otrzymać frelsy jurt,
07:02czyli ziemię zwolnioną od podatku.
07:04Takiej szansy nie mieli ani treler, ani brytar, czyli typowi chłopi, landborzy.
07:10Landborzy nie byli przywiązani do ziemi, ale zawierali nierównoprawne umowy z panami
07:16na uprawę 8 lub 10 lat.
07:19Z czasem wszystkie trzy grupy zyskały status landbor.
07:22Czyli widać, że szlachcice w końcu zdusili chłopów.
07:25Ale ważne, że już we wszystkim przez tym średniowieczu
07:28ich poddaństwo sprowadzało się do płacenia daniny w przeciwieństwie do Anglii,
07:32w przeciwieństwie do Francji czy Polski, gdzie musieli pracować na pańszczyźnie.
07:36Szwecja od początku była krajem, w którym chłopi byli bardziej niezależni
07:40pod względem prawnym i gospodarczym.
07:42Nic więc dziwnego, że nie zostali wykluczeni z polityki
07:45i uzyskali nawet własną izbę w parlamencie, co było wyjątkowe w Europie.
07:49Na Riksdagu w 1650 roku, oczytani i świadomi swojego znaczenia,
07:55chłopscy liderzy pilnowali swoich interesów, aby nie popaść w niewolę
08:00tak jak ich odpowiednicy w innych krajach.
08:02Oni tam wprost mówili, że wiemy, że w innych krajach tacy jak my są niewolnikami.
08:08No dobrze, i teraz zobaczcie, ile tutaj oczywiście wikingowie się w mojej książce,
08:13w naszej książce pojawiają jeszcze wielokrotnie w kontekście innych rejonów,
08:21w kontekście Sycylii, w kontekście Brytanii, w kontekście Normandii, czyli Francji.
08:26Więc trochę o tych wikingach jest jeszcze, jak tak sobie pomyślałem,
08:31ale musiałbym naprawdę tutaj dużo więcej jeszcze powiedzieć,
08:35a nie chciałem się rozpisywać za nadto średniowieczu i starzytności.
08:40Dlatego teraz wam trochę opowiem, żebyście mieli taki kontekst może.
08:44Dlatego, że wikingowie to była naprawdę bardzo fajna kultura,
08:47tylko ona jest znana i doceniana, ale nie z tych rzeczy, co powinna w sumie.
08:52Słuchajcie, wikingowie, jak każda inna kultura wówczas na ziemi, mieli ludzi niewolnych.
08:59To byli prawie wyłącznie jeńcy, którzy, nie mówię tu o landworach, czyli chłopach zależnych,
09:06tylko mówię o jeńcach.
09:08Jeńcy, czyli schwytani finder, schwytani wrogowie, oni byli traktowani generalnie dobrze,
09:18żyli właściwie tak samo, jak sami wikingowie.
09:20Czyli nie było tak, że niewolnik jest po to, żeby bawił oko można władcy wikińskiego
09:26i żeby on się nad nim pastwił.
09:28Przeciwnie, raczej ich doceniano i żyli raczej na podobnym poziomie,
09:32nie tak bardzo różnym poziomie, jak sami wikingowie.
09:35Natomiast było widać, że to są niewolnicy,
09:41nie tylko po tym, że oni pracują więcej fizycznie,
09:44bo wiking to tam, kiedy mu się chciało, to mu się chciało,
09:47ale zazwyczaj mu się nie chciało, wolał wojować albo odpoczywać, albo ucztować.
09:51Natomiast widać było ich także po białych szatach.
09:55Zobaczono ich w białe lub jasno szare szaty, tuniki tych schwytanych z innych krajów niewolników
10:02i oni byli tak oznaczeni, żeby podobnie trochę jak dzisiejsi więźniowie,
10:08którzy są często na przykład w Ameryce pomarańczowi, żeby było widać,
10:13że oho, więzień ucieka na tej zasadzie, niewolnik ucieka,
10:16ale nie pastwiono się nad nimi i byli oni,
10:19że to społeczeństwo wikińskie, bo to jest też ciekawe,
10:22się czasem mówi, że nie ma arystokracji bez niewolników.
10:27Nie bez kozery w naszych czasach się mówi, że są oligarchowie,
10:31nie wiem, Jeff Bezos, Elon Musk czy ktoś i są niewolnicy,
10:35czyli ta underclass.
10:37Oczywiście zachowując wszystkie proporcje,
10:39traktując to z ogromnym przymrużeniem oka,
10:41ale jest takie powiedzenie, że nie ma prawdziwej arystokracji bez niewolników.
10:45Jeżeli w Szwecji i w Danii i w ogóle w królestwach wikińskich było tak,
10:50a było tak, że zasadniczo wojownik szlachcic nie odróżniał się jakoś wiele od wolnego chłopa,
10:58to tak, że ci niewolnicy nie byli tyle pięter w dół w tej hierarchii.
11:07Była generalnie rzecz biorąc daleko posunięta równość,
11:10a liberalizm lubi równość wbrew temu, co się mówi.
11:13Liberalizm lubi merytokrację na rynku wolnym,
11:17ale w społeczeństwie liberalizm lubi równość, lubi równość.
11:21Nie bez kozery, fraternite, egalite, tak?
11:24Znaczy, liberte, egalite, fraternite.
11:27To nie jest bez znaczenia, to jest ważne też.
11:30Dlatego, że w pewnym sensie ludzie muszą być równi wobec prawa.
11:33Oczywiście w średniowiecznej Skandynawii nie było czegoś takiego,
11:36jak równość wobec prawa, ale była mała nierówność.
11:41I to już zwraca uwagę, mała na tle innych krajów.
11:44Dzisiaj też w Szwecji jest mniejsza nierówność prawna
11:48niż w innych zaawansowanych demokracjach liberalnych.
11:51Kolejna rzecz to jest to, że mówimy o prawie,
11:55no to w średniowieczu właśnie chodziło zawsze liberałom o to,
11:58i to nieważne, czy to spytacie Woltera czy Jeffersona,
12:01zawsze chodziło liberałom o to, żeby być posłusznym prawom,
12:05regułom, które są przejrzyste, a nie kaprysom jakichś jednostek ludzkich.
12:10A więc Szwecja średniowieczna spełniałaby i ten warunek.
12:16O tym już nie piszę tutaj, bo tak jak mówię musiał się o tym bardziej rozpisywać,
12:20ale zachęcam do kupna mojej książki o Szwecji w XVIII wieku,
12:24gdzie o tym piszę bardzo dużo w pierwszym rozdziale,
12:28kiedy mówię o tym, co Szwecja osiągnęła przed XVIII wiekiem.
12:32No i tam jest, wyraźnie widzimy, jak to oglądamy,
12:38że tak jak na przykład jak się czyta, to są rzeczy, które są nam jako Polakom,
12:44i nie tylko Polakom, bo także Hiszpan czy Francuz by poczuł pewną,
12:49chyba że Normandczyk właśnie, poczułby pewne zdziwienie,
12:54dlatego że my jesteśmy przyzwyczajeni, że średniowieczne dokumenty,
12:58jeżeli w ogóle są, to napisał jakiś duchowny i jeżeli nie napisał tego jakiś duchowny,
13:04to to jest, że jakiś tam książę Bolesław Kędzierzawy czy inny taki typek
13:09dał na przykład jakieś ziemię klasztorowi w Tyńcu czy tam innym Tyńcu, Pyńcu.
13:16I to są takie dokumenty, które my znamy z tamtych czasów.
13:20Natomiast Szwedzi mają na przykład coś takiego jak tablice Lagmanów.
13:24Lagmani, czyli dosłownie człowiek prawa.
13:28Lagmani to byli tacy radcy prawni, którzy reprezentowali państwo w terenie,
13:38można tak powiedzieć, i to było już bardzo rozwinięte w XII wieku.
13:42Nie wiadomo kiedy to się zaczęło, może to jest w ogóle starożytne w jakimś tam formie,
13:46tylko nie wiadomo jak daleko właśnie.
13:48No i oni w takim XII-XIII wieku to by już ludzie, którzy znakomicie umieli oczywiście czytać i pisać
13:56i posługiwali się prawem i oni przypominali ludziom dookoła w tym swoim regionie,
14:01jaki jest ten lag, jakie jest to prawo i jak należy swoje regulera, że tak powiem sin beteinde,
14:13tak jak należy regulować swoje zachowanie, że tak powiem współczesnym szwedzkim.
14:18Ale akurat skandynawski języki się tak bardzo nie ewoluują tak szybko jak na przykład niemiecki czy angielski.
14:24W każdym razie rzeczy jest taka, że ci lagmani to jest coś niesamowitego.
14:31Żałuję troszeczkę, że o tym nie napisałem, dlatego nagrywam ten film,
14:35no ale mówiłem o tym i pisałem o tym w mojej książce o Szwecji XVIII wiecznej.
14:40Natomiast w ogóle warto pamiętać i o tym już piszę tutaj, o tym już piszemy, tutaj już jest w naszej książce,
14:49że w takiej Normandii już Tink się miał organizować, ale Wilhelm Zdobywca nie pozwolił.
14:59Jego następca Wilhelm Rudy nie pozwolili na wykształcenie się Tingu.
15:03Ale generalnie ta kultura, wysoka kultura prawna też, także zobaczcie.
15:10Spłaszczona hierarchia społeczna, liberalizm lubi to.
15:14Mała odległość zwykłego wolnego człowieka od wolnego człowieka szlachcica,
15:20mała odległość społeczna, wysoka świadomość prawna,
15:24podleganie raczej regułom niż takim innym rzeczom.
15:31Wybieranie wodza na wyprawę lub na wojnę, to oczywiście się często mówi o tym w kontekście,
15:41że fajnie, że mieli taką demokrację, ale tu nie chodzi tylko o demokrację,
15:44tu chodzi też o to, że oni byli wybierani na punkcie kompetencji.
15:48Oczywiście było wiadomo, że on musi, i to jest ten element magiczny,
15:52oczywiście w końcu to średniowiecze, czy on się cieszy heilem.
15:55To znaczy, heil to była zdolność odnoszenia zwycięstw.
16:02To, że starożytni i średniowieczni wojownicy germańscy wołali heil,
16:06to to znaczy, że on ma zdolność zwyciężania.
16:11On ma zdolność zwyciężania, to oznacza to.
16:14To samo mają na myśli, nie wiem, Amerykanie jak śpiewają
16:18hail to the chief, we have chosen for the nation.
16:21No i przez oczywiście pewnego akwarelistę to zawołanie się wykoślawiło,
16:30ale to nie ma w tym nic złego.
16:32Zdolność odnoszenia zwycięstw.
16:37No i teraz wódz musiał mieć umiejętności, zdolność odnoszenia zwycięstw
16:41i na niego głosowali, i tutaj zobaczcie, na niego głosowali
16:45nie tylko szlachcice, typowi wojownicy,
16:49ale na niego głosowali ludzie, którzy przez większą część roku
16:53zajmowali się swoimi ziemiami, a dopiero jak tam zrobili już
16:57te wszystkie sianokosy i te inne pierdoły rolne,
17:00znaczy przepraszam, bardzo ważne rzeczy,
17:02bo na przykład takie Stany Zjednoczone są superpotęgą,
17:05nie dlatego, że Elon Musk, tylko one są potęgą już dlatego,
17:09że mają największą ilość dobrych ziem w skomasowanym w jednym miejscu.
17:15Nie jakościowo, ale ilościowo.
17:17No i, bo jakościowo to chyba Ukraina.
17:20Natomiast, albo poldery w Holandii.
17:24W każdym razie to jest właśnie to, że jak oni już odfajkowali
17:29te czynności agrokulturystyczne, że tak powiem,
17:32to wtedy szli wojować i oni tak samo jak ci jarlowie,
17:36jak ci wojownicy, szlachetkowie, oni, którzy tylko wojowali
17:40i szkolili się w tym, oni wspólnie stanowili załogi tych statków,
17:45oni wspólnie, czyli to była czysta merytokracja widzicie,
17:49oni wspólnie głosują, ważniejsze jest ich umiejętności,
17:54ich umiejętności dawały im prawo głosu,
17:57a te prawo głosu później idzie także w kompetencje,
18:05w merytokrację tego wodza.
18:07Wiadomo, że później są królestwa i skandynawskie państwa
18:10zaczynają bardziej przypominać typowe średniowieczno-zachodnioeuropejskie państwa,
18:15ale zawsze zachowany jest ten wysoki status prawa,
18:20merytokracja, płaska piramida elitowa, to jest społeczna,
18:24stosunkowo dobry stan ludzi niewolnych i ich położenie,
18:32wysoka świadomość prawna, a także wysoki poziom tego,
18:37jak kobiety były traktowane, bo to są w ogóle jeszcze dwie rzeczy
18:42tutaj warto powiedzieć.
18:45Otóż kobiety z rodu wojowników miały stosunkowo wysoki status
18:51i na przykład to w tym serialu Barbarians,
18:54o starożytnej Germanii, to też jest to podkreślone.
18:58Tak, to tak było, więc w żadnej kulturze starożytno-średniowiecznej,
19:03jak wśród Skandynawów i w ogóle Germanów,
19:05nigdzie kobiety nie miały tak dużo do powiedzenia,
19:08żadna kultura taka nie była. U Galów miały przesrane.
19:12U Słowian ceniono kobiety, które już były z mężczyzną wyżej niż dziewice,
19:18ale generalnie kobieta była niespecjalnie ważna.
19:21U Celtów niestety, jak umierał taki wercyngetoryks,
19:25to mógł kazać, żeby kobiety też spalono razem z nim żywcem,
19:29bo on umierał, oczywiście on był palony nie żywcem, a ona żywcem.
19:32Albo ją zabili i dołączyli do niego.
19:35Także u Rzymian kobieta nie miała praw, tylko paterfamilias i tak dalej.
19:42Więc u Greków też kobieta się specjalnie nie liczyła,
19:45więc Germanie to także są, więc nie bez kozery,
19:49jak myślicie feministka, to myślicie szwedka albo norweszka,
19:52jakaś pewna siebie, piękna, wysoka blondynka na przykład, piegowata na przykład.
19:59No tak, dlatego że to właśnie tak to troszkę wygląda.
20:06Feminizm jest wynalazkiem skandynawsko-germańskim.
20:09A propos tego skandynawsko-germańskiego,
20:12czemu ja tak przeskakuję, jak zauważyliście trochę przeskakuję.
20:15Starożytna Germania i tak dalej.
20:17A tutaj średniowieczna Skandynawia. Dlaczego ja tak robię?
20:20Bo tak się robi, bo my historycy musimy robić taki śmieszny myk,
20:27żeby cokolwiek mieć do powiedzenia na temat starożytnych Germanów w samej Germanii,
20:31czyli w Niemczech, jak my mówimy geograficznie,
20:34to my musimy robić pewne wypośrodkowanie między tym,
20:39co Cezar, przepraszam Kajsar, co Julius Gaius Kajsar, czyli słoń po fenicku,
20:51jego przodek zabił fenickiego słonia, co Julius Gaius Kajsar napisał o Germanach
21:01i co Tacitus napisał o Germanach dużo później, kilka dobrych dekad później.
21:08I to musimy próbować lawirować między tym i Skandynawią średniowieczną,
21:16bo pewne cechy są stałe.
21:18Na przykład tak samo jak ci, którzy wypływali na wyprawy na drakkarach,
21:24prawdopodobnie stąd w ogóle jest to,
21:27bo wik to oznacza zatoka, a oni wpływali do zatok,
21:30więc wik-ing to jest jakaś czynność, czyli zatokowanie.
21:34Jak chcieli zatokować, no to wtedy wybierali tego wodza,
21:41no to tak samo wyprawy, to trochę tak samo wybierali w tych lasach Germanii,
21:47w starożytności wybierali sobie tych rajków.
21:50Rajkowie to byli ci ich królowie, ale jeżeli było podejrzenie,
21:55że oni stracili ich hajl, zarówno ten element magiczny,
21:58element umiejętnościowy, no to wtedy jakby niestety tracili to.
22:06Zresztą starożytni i Germanie zostali dosyć mocno zromanizowani,
22:10mimo że Germania generalnie nie została podpita przez Rzymian,
22:13tylko taki kawałeczek został i nazwano to Germania Minor na pociechę,
22:17sobie znaleźli.
22:18Ale Germanie starożytni, oni mieli prawdopodobnie na początku
22:25tylko i wyłącznie siły przyrody, czyli mamy też ekologię,
22:30siły przyrody i oni czcili drzewo życia, czyli Idrasil.
22:37To były różne, potem byli inni, ten czasem Irminsul i tak dalej,
22:43różne nazwy regionalne.
22:44A bogów osobowych to oni dopiero uzyskują od Rzymian pod ich wpływem
22:50i prawdopodobnie właśnie to, że na przykład Odyn,
22:56na przykład Thor, Thor jest mniej ważnym bogiem niż Odyn,
23:01w Germanii nazywany Wotan, w północnej Germanii, w Skandynawii Odin.
23:07Thor jest tak samo nazywany tu i tu.
23:11Thor był, prawdopodobnie miał po prostu cechy Hefaistosa,
23:16dlatego miał Młot, tak jak Hefaistos, który był bogiem Kowalem.
23:20I u Greków i potem u Rzymian kolejna wersja.
23:25U Galów nie było tak, u Galów byli bogowie osobowi ich właśnie.
23:32Belenos, który mógł zrzucić ci niebo na głowę, nie był raczej wersją niczego.
23:37Podczas gdy Germanie prawdopodobnie na początku mieli tylko bogów przyrodniczych,
23:42więc byli stosunkowo mało zmitologizowani.
23:46Stosunkowo, więc prawdopodobnie, bo to są przypuszczenia,
23:52ale Germanie byli dosyć trzeźwo myślącymi takimi ludźmi,
23:55więc nic dziwnego, że mieli takie tendencje do wykorzystywania wszystkich sił i środków,
24:01nie patrzenia tak bardzo na to, kto ma jakie pochodzenie,
24:04bardziej patrzyli na kompetencje i tak dalej.
24:07Więc w tym mamy także ogromny mechanizm wolnościowy,
24:12nie tylko demokratyczny, warto też zwrócić uwagę na to,
24:15że przede wszystkim liberalny.
24:17Bo tutaj sposób wybierania kogoś to nie jest jeszcze najważniejsze dla nas liberałów,
24:24tylko ważniejsze jest to, jak my patrzymy na ludzi, na społeczeństwo,
24:28na inne narody, na swój naród, na swoją okolicę, na kobiety, na mężczyzn,
24:32na tych, którzy mają dużo kasy i władzy, na tych, co mają jej mało albo w ogóle.
24:37To jest to, co jest istotne, ten społeczny element liberalny.
24:41No więc we wszystkich tych kategoriach wikingowie wypadają generalnie dosyć śpiewająco.
24:47Oczywiście o starożytnych Germanach trudno coś takiego powiedzieć po prostu wprost,
24:54dlatego, że oni są daleko mniej znani.
24:57My robimy, jak już mówiłem, wypośrodkowujemy między tym, co powiedział Cezar,
25:01tym, co powiedział Tacyt i tym, co Tacyt trochę Germanów starożytnych idealizował,
25:08ponieważ on chciał zawstydzić Rzymian i Germanom przeznaczył.
25:12A Niemcy później przez wiele wieków wierzyli, że Tacyt uważał, że właśnie Germanie
25:19i potem Niemcy to tacy fantastyczni są, bo sam Tacyt tak powiedział.
25:23Tacyt tak pisał w dużym stopniu, żeby zawstydzić Rzymian.
25:26Ale już na przykład Cezar, który traktował Germanów z góry,
25:30to jednak pewne rzeczy tam zauważał pozytywne.
25:33No w każdym razie między tym a Skandynawami, którzy pływają w wielkich łodziach
25:38w średniowieczu, musimy przerzucać taki most z braku źródeł
25:42i wszystko to nam się układa na dosyć spójny obraz.
25:46To znaczy ta tradycja Tingów i tradycja Rajków, ona cały czas jest,
25:53więc ona jest kontynuowana.
25:56Takie zdrowosądkowe, merytokratyczne, równościowe podejście do ludzi
26:01i życia i władzy i polityki, ono też jest.
26:05Także śmiem twierdzić, że gdyby nie,
26:09i taka jest teza w naszej książce,
26:12śmiem twierdzić, że gdyby nie Skandynawia i w ogóle Germania,
26:18ale przede wszystkim Skandynawia
26:20i tam merytokratyczne społeczeństwo żeglarskie,
26:24to prawdopodobnie Ateny by nie wystarczyły.
26:28Nie byłoby tego sukcesu demokracji, jaki my znamy,
26:32a przede wszystkim nie byłoby takiej sukcesu wartości liberalnych,
26:45wartości merytokratycznych, wartości indywidualistycznych w Europie,
26:52jaką znamy teraz.
26:53Myślę, że w ogromnym stopniu przeceniamy znaczenie Aten,
26:58które były przecież tylko, co prawda były szefem całego sojuszu miast,
27:05tak samo jak Sparta miała swój własny sojusz,
27:08któremu przewodziła,
27:10ale Ateny miały także, jak wiadomo, czasy drakona,
27:20właśnie od drakońskich praw, czasy Solona,
27:23czasy dyktatury i były tylko jednym z wielu polis,
27:29więc podczas gdy ta kultura germańsko-skandynawska
27:33wydaje się tak powszechnie dosyć wolnościowa,
27:36tak wiecie, że to w miliony ludzi idzie,
27:39a nie tylko kilkadziesiąt tysięcy Atenczyków,
27:44którzy zresztą pomiatali swoimi jeńcami na przykład
27:47i niewolników traktowali prawdopodobnie gorzej,
27:50i niewolników i metoików traktowali gorzej,
27:54niż Skandynawowie traktowali ludzi zależnych od nich.
27:59Natomiast tutaj, no ale to trudno porównać,
28:05bo mamy do czynienia z dwoma społeczeństwami kompletnie innymi,
28:10w innym rejonie Ziemi, w innych czasach,
28:12ale śmiem twierdzić i coraz częściej się to przebija,
28:17że oprócz Aten jest jeszcze drugie źródło wolności bijące
28:21i to jest właśnie ta skandynawsko-północno-germańska kultura.
28:26Także, bo jakoś zdumiewająco dużo jest tych elementów.
28:30Także warto na to zwrócić uwagę
28:34i dlatego o tym troszkę jest w naszej książce,
28:39a trochę ja Wam tu jeszcze opowiedziałem.
28:42Także tak to wygląda.
28:48I cóż, zachęcam do kupienia naszej książki.
29:00Hełmu z rogami nie założyłem oczywiście,
29:12dlatego że wikingowie nie nosili hełmu z rogami.
29:15Hełm z rogami to jest hełm celtycki,
29:20to jest hełm galów, to galowie nosili takie hełmy.
29:25Albo pióra, albo skrzydła, albo rogi.
29:29Natomiast, to jest celtyckie.
29:32Natomiast Skandynawowie i w ogóle Germanie nosili raczej hełmy okularowe
29:37w rozmaitych układach.
29:40Jak mówimy o starożytnych Germanach,
29:44to musimy też pamiętać, że jak mówimy o starożytnych Germanach i o Skandynawii,
29:48to musimy pamiętać, że te kultury się cały czas przeplatają,
29:51bo starożytna Skandynawia,
29:54o której Rzymianie myśleli, że to jest wyspa w ogóle,
29:58że ta starożytna Skandynawia, ona była przeludniona
30:03i co jakiś czas taki dodatkowy influx ludzi przepływał przez Morze Północne
30:09i docierał do rejonów dzisiejszych Niemiec.
30:12Więc te kultury były cały czas połączone.
30:15Zresztą, to dość spojrzeć, na przykład ci Wandalowie byli pochodzenia norweskiego,
30:23Musiałbym teraz, Burgundowie też byli pochodzenia norweskiego,
30:27Goci byli pochodzenia północnoszwedzkiego na przykład.
30:31Także to są ludzie stamtąd.
30:34Oczywiście w Germanii było cała masa plemion germańskich,
30:37które były od zawsze,
30:40nie zawsze, bo kiedyś była wielka wędrówka indoeuropejczyków,
30:45ale od zawsze w cudzysłowie,
30:49to byli tacy Niemcy po prostu odwieczni,
30:55tak, czyli właśnie swebowie na przykład,
30:59albo heruskowie, albo makromanowie,
31:03albo tego typu nerwiowie.
31:07Natomiast potem te plemiona,
31:11które zostały mocno przez Rzymian przetrzebione,
31:15składały się na konfederację plemion,
31:18jak Alamanowie, albo Frankowie.
31:21Także tak to wyglądało.
31:24A co jakiś czas były te influksy
31:27znacznie silniejszych ludów ze Skandynawii,
31:30która była takim,
31:31dzisiaj tego na mapie nie widzimy,
31:33dzisiaj centrum życia germańskiego to są Niemcy,
31:35a nie Szwecja czy Norwegia,
31:37ale wtedy sort of była to Szwecja i Norwegia.
31:41Także tych Germanów przebywało,
31:43oni schodzili w dół na mapie,
31:45a Rzymianie się zastanawiali,
31:47ilu tych Germanów jest,
31:49bo cały czas nowi.
31:51Tak to trochę wyglądało.
31:53No w każdym razie warto pamiętać o tym,
31:57że my, zwłaszcza tutaj w świecie słowiańskim,
32:00musimy pamiętać o tych rzeczach,
32:03bo słowiański świat, jego wierzeń,
32:06jest bardzo mało znany.
32:08Wiadomo, że Słowianie byli pasterzami,
32:10często lubili czynności rolne,
32:13wiadomo, że nie mieli takich jakichś wypraw,
32:17nie byli morscy,
32:19więc nie wykształcili takich
32:21merytokratycznych umiejętności,
32:23a o społeczeństwie słowiańskim wiemy niewiele,
32:25nawet w średniowiecznym,
32:26przed chrześcijańskim.
32:28Więc ciężko tu coś porównać,
32:31czy oni mieli jakieś,
32:33mieli wiece,
32:34ale czy te wiece były tak jak tingi,
32:36że mógł tam przyjść taki zwykły chłop,
32:39czy tylko mógł przyjść woj.
32:41Wiele wskazuje na to,
32:42że mógł przyjść tylko woj.
32:44Więc niektóre rzeczy się tak bardzo nie zmieniają.
32:47Czyli u Skandynawów liczą się bardziej umiejętności,
32:50a u Słowian niestety urodzenie.
32:53A to bardzo hamuje,
32:54bo możesz być debilem,
32:55ale mieć urodzenie sarmackie odpowiednio,
32:57i jesteś promowany.
32:59No niestety.
33:00Także,
33:01no chyba, że masz mądrego króla,
33:03który łamie,
33:04próbuje złamać tą kulturę,
33:05jak Kazimierz Wielki,
33:06albo do pewnego momentu Kazimierz Jagiellończyk
33:08potem niestety machnął ręką,
33:10jak to Litwin.
33:11Także,
33:13tak to troszkę wygląda,
33:16że jak najbardziej Skandynawia jest jedną z kolebek wolności.
33:21I to, że potem Szwedzi,
33:23to, że potem Duńczycy mają pierwszą konstytucję w XVII wieku.
33:27Tak? Kongelow.
33:29Ci, którzy mają,
33:31sama ta potrzeba, żeby spisać prawa,
33:34no przecież jest od średniowiecznych lagmanów,
33:36duńskich i szwedzkich.
33:38Mamy tą pierwszą konstytucję w historii,
33:42która jest bardzo wolnościowa,
33:43mimo że jest jednocześnie absolutystyczna,
33:45bo to nie musi się wykluczać,
33:46zależy w jakich rejonach
33:48życia społeczno-prawnego.
33:50Natomiast mamy oczywiście
33:54w XVII, XVI, XVII wiecznych Szwecji,
33:58mamy tych chłopów, posłów, prawda?
34:01Mamy Izbę Chłopską w parlamencie,
34:05która miała tak samo jeden głos jak Rydarhuset,
34:09czyli Izba Szlachecka,
34:11tak samo jak Presterhus,
34:13czyli Izba Duchownych,
34:17tak samo jak Borgar,
34:20czyli mieszczanie, czyli burmistrze de facto.
34:23Tak to po prostu było.
34:25Także ta równość i równość i wolność
34:29się bardzo lubią,
34:30wbrew temu co wolnorynkowi konserwatyści
34:32Wam lubią mówić,
34:34więc to jest bardzo ciekawy,
34:38taki stały dryg kulturowy u Skandynawów,
34:41takie bardzo indywidualistyczne,
34:44ale i jednocześnie równościowe myślenie.
34:46A przy okazji jeszcze o wikingach,
34:49taka jedna cecha charakteru,
34:51bardzo fajna u wikingów była taka,
34:55że wikingowie, jeżeli jakiś wojownik
34:59napadł na dom drugiego wojownika
35:02i ukradł mu coś na przykład,
35:04albo nawet go zabił,
35:06to było to oceniane z punktu widzenia,
35:10jak groźny był ten, który został napadnięty.
35:13Jeżeli on był tak samo groźny, jak ten napastnik,
35:16to nie widziano tego jako tak naganny czyn,
35:19jeżeli ktoś napadł jakiegoś słabeusza
35:21i go uokradł.
35:22Więc w Skandynawii było niebezpiecznie
35:25i teoretycznie było,
35:27oczywiście to jest duże uproszczenie,
35:28ale niebezpiecznie było być silnym
35:30i bogatym i potężnym,
35:32bo napad na Ciebie nie był niczym tak haniebnym.
35:35A jeżeli ktoś naprawdę za często napadał,
35:38to się go wywoziło na Islandię,
35:40żeby gorąca głowa ostygła.
35:42Jest sporo książek ciekawych o wikingach
35:47i zachęcam do ich czytania.
35:51Jest też dużo książek badziewnych,
35:53ale jak ktoś kupi moją książkę o Szwecji w XVIII wieku,
35:58to tam będzie dużo fajnych książek o wikingach
36:01też do przeczytania.
36:04No i tutaj też trochę jest w bibliografii również.
36:09To by było na tyle, słuchajcie,
36:11niech Odyn i Wotan będą z Wami
36:13i powodzonka wszelkiego,
36:16a za chwilę coś z zupełnie innej beczki,
36:19chociaż też będzie o Skandynawii.
36:21Trzymajcie się.
36:22No i oczywiście tutaj można wesprzeć kanał,
36:26można kupić nasze książki,
36:28przede wszystkim oczywiście tą książkę.
36:32Będziemy przysyłać do Was egzemplarze,
36:37będą do Was przychodzić prawdopodobnie od środy czwartku
36:41przyszłego tygodnia,
36:42bo to wyjdzie z magazynu w Zamościu.
36:45Te podpisane czekały na nas w Poznaniu dłużej,
36:50tamte już poszły tam,
36:52a te podpisane będą pierwsze przychodziły,
36:54więc tamte muszą poczekać na te podpisane,
36:57więc podpisane muszą zawędrować do Zamościa.
37:00Czwartek myślę, czwartek, piątek będziecie dostawali.
37:03No tak to wygląda.
37:06No ta świadomość społeczna, właśnie społeczeństw żeglarskich,
37:17które razem musiały coś organizować,
37:19ona zawsze była,
37:21bo jeżeli całe wioski muszą coś organizować,
37:24jakieś wyprawy łupieszce,
37:26zresztą trzeba pamiętać,
37:27że trzy czwarte wypraw wikingów to były wyprawy kupieckie.
37:31Wikingowie byli też, o tym też warto powiedzieć,
37:33wikingowie byli też znakomitymi kupcami.
37:36Oni też stworzyli sieć kupiecką.
37:38To też nie jest przypadek,
37:41że później Skandynawia będzie też dosyć mocnym faktorem handlowym.
37:46I to, że trzeba było organizować wyprawy handlowe lub wojownicze,
37:51to powodowało, że oni musieli ze sobą współpracować.
37:54A jak muszą ze sobą współpracować,
37:56to muszą sobie jakoś tak na podstawowym poziomie ufać.
38:01Wann likt tro warandra.
38:04Muszą.
38:05Jak chcesz zorganizować taką wyprawę,
38:08no to musisz ten, nie?
38:11Om du will organisera ressen,
38:18albo ten, no to du moste tro warandra,
38:25tak?
38:27I ni most tro warandra.
38:28Musicie sobie nawzajem ufać.
38:30Wann likt.
38:31Po prostu.
38:32Dobrze.
38:33Słuchajcie.
38:34To tyle.
38:35Także tak.
38:36Tak.
38:37Racjonalny dokładnie.
38:38Tak.
38:39Racjonalizm.
38:40Właśnie racjonalizm to racjonalizm,
38:41merytokracja,
38:42mały nacisk na hierarchię społeczną,
38:45duży nacisk na współpracę.
38:47Tak, tak, tak.
38:48Na wpisane reguły,
38:50na przejrzystość,
38:51klarowność, transparentność,
38:53lagmani, prawda?
38:54Jasne zasady.
38:55Wcześniej zasady pisane w runach,
38:57potem już w alfabecie łacińskim
38:59i lagmani przechowujący to.
39:01I to jest gro dokumentów ze starej Szwecji
39:04i Danii też chyba trochę,
39:06chociaż może trochę w mniejszym stopniu,
39:07ale też to jest nie bez przyczyny.
39:10To oni piszą pierwszą konstytucję,
39:12tylko że ludzie o tym nie wiedzą,
39:13ale tak.
39:14Duńczycy piszą pierwszą konstytucję,
39:17Kongelow.
39:18Także tak to wygląda.
39:20A i Szwedzi będą pisać
39:22rejeringsformer, prawda?
39:24Kolejne.
39:25I te późniejsze trochę
39:27były rejeringsformer pisane
39:29w głębokim XVII wieku,
39:31ale dopiero ta w 1719 wygląda
39:34jak konstytucja podobna do Kongelow.
39:38No dobra, to by było tyle.
39:45Tutaj widzę, że się ktoś kłóci
39:51wynikła na czacie kłótnia Słowian
39:56i z chrześcijanami.
39:58Ja kompletnie jestem neutralny
40:00w takim sporze między świętym Wojciechem
40:04a jego zabójcami.
40:05Ja jestem po stronie wikingów,
40:07zarówno pogan, jak i chrześcijan,
40:10dlatego że wikingowie
40:12zachowali swój racjonalizm,
40:14taki podstawowy racjonalizm
40:17i zachowali swoją merytokrację
40:19niezależnie od tego,
40:20czy zmienili religię.
40:22A powiem wam jeszcze jedną ciekawostkę.
40:24Słuchajcie, jakby ten czas,
40:26kiedy Uppsala,
40:28jako ostatnia twierdza świątynia,
40:32twierdza świątynia dawnych bogów,
40:37Tora, Odyna i tak dalej,
40:39i drzewa, i drasil,
40:41się zaczęła naginać do nowych chrześcijańskich czasów,
40:45to rzemieślnicy wikińscy, normańscy,
40:51zaczęli wykuwać taką sztabkę,
40:57którą można było przerobić zarówno na Jezusa na krzyżu,
41:02jak i na posążek Odyna,
41:04jako Boga wojowników,
41:08który przyjmował na uczcie wojowników,
41:14Wachyl, jak mówili Skandynawowie,
41:17albo Walhali, jak mówili Południowie Germanie.
41:20Trzymajcie się,
41:21to też jest bardzo racjonalne, prawda?
41:23Posążek rzemieślniczy,
41:24który możesz w ostatniej chwili
41:26albo przerobić na Jezusa,
41:28albo na Odyna.
41:30Trzymajcie się i powodzonka,
41:33nie, przepraszam, źle powiedziałem,
41:35albo na Jezusa, albo na Tora.
41:37To Tor właśnie z młotem,
41:39trzymający młot,
41:41albo Jezus.
41:42O, teraz jest dobrze.
41:43Trzymajcie się, powodzonka.