RUMUNIA w XIX wieku - dr Piotr Napierała
Category
📚
LearningTranscript
00:00:00Wielkie prawa zastrzeżone.
00:00:30Ta kare sy senkine,
00:00:34Sikruzi tej duszmani,
00:00:38Sikruzi tej duszmani.
00:00:43To jest hymn Rumunii, powstał w czasie wiosny ludów,
00:00:49więc później zostanie wykorzystany jako hymn narodowy.
00:00:53W czasie wiosny ludów Rumunia nie była krajem niepodległy,
00:00:59ale to bym była krajem mającym pewną autonomię częściową.
00:01:06Ale to o tym za chwilę.
00:01:07Natomiast powiem wam, jak uzyskałem to.
00:01:11Poprosiłem czata GPT, żeby mi zrobił polską transkrypcję tego,
00:01:17jak należy to zaśpiewać.
00:01:19No i on to zrobił.
00:01:20Więc tak teraz będę robił z hymnami krajów, których języków nie znam.
00:01:25Będę prosił o transkrypcję polską lub angielską,
00:01:29lub jakąś inną, która będzie tutaj dobrze reprezentować.
00:01:34Już wiem, że to jak kiedyś śpiewałem hymn rumuński,
00:01:38i to dosyć niepoprawnie go śpiewałem.
00:01:41Śpiewałem troszkę zbytnio po te litery wzięte przez Rumunów z francuskiego,
00:01:57też zbyt francusko je śpiewałem.
00:02:03Dobrze.
00:02:04Więc jak widzicie, jesteśmy w kolejnym odcinku XIX-wiecznej serii.
00:02:13Także zauważyłem, że ona jest dosyć popularna,
00:02:17także z tego się bardzo cieszę.
00:02:20Jeżeli chcecie dać wyraz tej popularności,
00:02:24to proszę bardzo, tutaj możecie wesprzeć mój kanał.
00:02:29Tutaj także, tu możecie kupić książki.
00:02:36A tutaj jeszcze niewydrukowaną w przedsprzedaży książkę.
00:02:43Ja wiem, że w tej chwili się podobno odbywa,
00:02:46znaczy słyszałem, że w tej chwili się podobno odbywa debata,
00:02:49ale ja proszę, żebyście nie zapominali,
00:02:52że mój kanał jest kanałem przede wszystkim historycznym,
00:02:56a dopiero potem politycznym.
00:02:59Dr Piotr Napierała jest odkłamywaczem mitów historycznych,
00:03:03a politycznych to dopiero w drugim rzędzie.
00:03:06Także u mnie zawsze historia będzie miała przewagę
00:03:09nad bieżączką polityczną, żebyście o tym nie zapominali,
00:03:13bo często o tym zapominacie i strofujecie mnie,
00:03:16że czegoś tam nie omówiłem.
00:03:17Ja nie omawiam rzeczy, które dosyć dobrze omawiają inni.
00:03:21Taką stosuję zasadę co do bieżączki politycznej,
00:03:24bo gdybym stosował inną, to musiałbym wszystko omawiać
00:03:27i wtedy nie miałbym czasu na historię,
00:03:29a historia jest ważniejsza.
00:03:31Zresztą nieznajomość historii powoduje właśnie problemy z polityką.
00:03:36No ale dobra, Rumunia jest krajem dosyć specyficznym.
00:03:41Zawsze sam siebie jakby strofowałem za to, że mało wiem o tym kraju,
00:03:48więc pomyślałem sobie, że w ramach naszej XIX-wiecznej serii
00:03:51warto, żebym sam się też trochę dowiedział
00:03:53i musiałem to zrobić, żeby przygotować tą prezentację dla Was.
00:03:57Dlatego, że Rumunia jest dosyć specyficzna.
00:04:03Zauważcie, że jak tak pojedziecie na mapie,
00:04:06między Niemcami a Rosją i między Włochami a Rosją,
00:04:11między Włochami i Turcją i między Niemcami a Rosją,
00:04:14nie ma w zasadzie żadnych większych krajów
00:04:19poza Polską i Rumunią.
00:04:21Nie wiem, czy to zwróciliście kiedyś na to uwagę.
00:04:25Polska i Rumunia powinny być sobą teoretycznie
00:04:27dużo bardziej zainteresowane niż są,
00:04:30ponieważ jest to przykład dużego kraju,
00:04:33któremu narzucono z Moskwy komunizm
00:04:35i który musi się przygotowywać, odzyskiwać kontakty,
00:04:38które były odcięte od zachodu
00:04:40i musi się rozwijać w nowych okolicznościach,
00:04:42robić transformację ustrojową.
00:04:44Z tego powodu Rumunia teoretycznie powinna być
00:04:47krajem bardzo znanym w Polsce i odwrotnie.
00:04:50Odwrotnie jest łatwiej.
00:04:52Wiem, że Rumunii trochę się nami interesują.
00:04:57Stanowimy dla nich jakiś punkt odniesienia.
00:05:01Rumunii często zauważają na przykład,
00:05:05że Polacy potrafią czasami coś troszkę racjonalniej określić,
00:05:09podczas gdy oni mają takie,
00:05:12to co my sobie wyrzucamy,
00:05:13że my mamy mentalność chłopa pańszczyźnianego,
00:05:15to Rumunii mówią, że na ich tle to jeszcze nie jest tak źle,
00:05:18bo oni są w zasadzie narodem chłopskim,
00:05:21po prostu chłopskim.
00:05:25Rumunia ma taki bardzo oddolny sposób
00:05:27rozumowania rzeczywistości.
00:05:28Nie mają tyle imperializmu w sobie,
00:05:31chociaż podczas I wojny światowej
00:05:33potrafili dosyć mocno przyłupać,
00:05:35o czym powiemy sobie jeszcze.
00:05:40Potrafili być tacy wojskowo-imperialni przez moment.
00:05:47Także jest to kraj bardzo specyficzny,
00:05:52bo jakbyśmy powiedzieli,
00:05:54dlaczego w zasadzie Polacy są Polakami,
00:05:58dlaczego Rumunii są Rumunami.
00:06:01Zazwyczaj narody są,
00:06:03kształtują się jako narody
00:06:04ze względu na to,
00:06:05że mają jakiś wspólny sposób życia,
00:06:11a więc który jest najczęściej związany z klimatem
00:06:14i położeniem geograficznym.
00:06:15Na przykład Czesi nie są Polakami,
00:06:17bo są z drugiej strony Karpat.
00:06:20Po prostu.
00:06:20Czesi są z drugiej strony Karpat.
00:06:23Więc nie są Polakami.
00:06:25Po prostu.
00:06:27Jest to duża różnica mentalna.
00:06:29Czesi są defensywni,
00:06:30Polacy są ofensywni.
00:06:32Wszystkie narody położone na nizinach
00:06:34są agresywne,
00:06:36bo nie mają naturalnych barier.
00:06:40Polacy nie są Rosjanami,
00:06:41bo są katolikami.
00:06:43Rosjanie nie są Polakami,
00:06:44bo są prawosławni.
00:06:46Białorusini i Ukraińcy też.
00:06:49Więc narody może tworzyć także
00:06:51wspólnota religijna.
00:06:53Czyli geografia, góry, morza, rzeki
00:06:56i takie rzeczy.
00:06:59Wspólna historia, obyczaje, język.
00:07:02I teraz Rumunii w większości są prawosławni.
00:07:07Jest to najsilniejsze wyznanie,
00:07:10najsilniejsza relikia w Rumunii.
00:07:13Z jednym ale.
00:07:15Otóż północno-zachodnia część Rumunii,
00:07:19która się nazywa Siedmiogród,
00:07:21ona jest wieloreligijna
00:07:24i zawsze taka była.
00:07:25właściwie odkąd wiemy, to taka była tendencja,
00:07:31a później mieliśmy tam wyraźne wpływy zarówno Rusi,
00:07:37jak i państwa Wielkomorawskiego, potem czeskiego,
00:07:39a więc i katolicyz i prawosławie, szlachta węgierska i mieszczaństwo niemieckie,
00:07:46tak zwani Sasi, którzy stanowili dużą część rzemieślników i kupców w Siedmiogrodzie,
00:07:53oni byli protestantami często, chociaż nie zawsze.
00:07:58Więc mamy na dzień dobry taki wieloreligijny tygiel.
00:08:01Ale uwaga, Rumunia to nie tylko Siedmiogród,
00:08:05to nawet nie przede wszystkim Siedmiogród.
00:08:07Taka klasyczna Rumunia, ta naprawdę Rumunia, Rumunia,
00:08:11to raczej nie jest Siedmiogród.
00:08:15To raczej jest Mołdawia, czyli jej część wschodnia
00:08:18i Wołoszczyzna, czyli jej część południowa.
00:08:26Najważniejszym miastem Wołoszczyzny jest Bukaresti, czyli Bukarest.
00:08:32Najważniejszym miastem Mołdawii, czyli tej wschodniej części,
00:08:35są Jassy.
00:08:37Tak to wygląda.
00:08:40I teraz mamy taką dziwną sytuację,
00:08:43bo mamy de facto jakby dwa państwa takie czysto rumuńskie,
00:08:47które każdy ma trochę inną swoją specyfikę
00:08:50i mamy państwo, które jest właściwie do nich niepodobne,
00:08:56dużo bardziej mieszczańskie, dużo bardziej zachodnie,
00:09:00czyli Siedmiogród,
00:09:01który jest otoczony, oddzielony od Bołoszczyzny i Mołdawii
00:09:07łukiem tym dodatkowym jakby, można powiedzieć,
00:09:12dodatkowym pobocznym łukiem Karpat,
00:09:15bo Karpaty się rozlewają na południe nagle
00:09:18i robią takie...
00:09:21Miałem sprawdzić, czy Karpaty są od Karpów.
00:09:25Możliwe, że tak.
00:09:26Nie wiem tego, nie sprawdziłem tego,
00:09:29ale wiecie, kim byli Karpowie?
00:09:30Karpowie to byli ci Dakowie,
00:09:32czyli przodkowie Rumunów,
00:09:34którzy nie dali się okiełznać przez Rzymian.
00:09:37To ich się nazywało właśnie Karpami.
00:09:40No, ale to sobie sprawdźcie.
00:09:43Ja sam sobie sprawdzę później, jakby to pamiętam.
00:09:47Tak czy owak, Rumunii to bardzo dziwny naród,
00:09:52bo już powiedziałem,
00:09:53że religia ich tylko częściowo łączy,
00:09:56tylko część południową i wschodnią.
00:10:00Z Siedmiogrodem religia ich nie łączy.
00:10:02Siedmiogród jest wieloreligijny.
00:10:03Nie jest nawet czysto rumuński.
00:10:08Jest tam element węgierski,
00:10:09element niemiecki, element szekielski.
00:10:12Szekielowie to lud niewiadomego pochodzenia,
00:10:15którzy byli używani przez Węgrów
00:10:18do zasiedlania zachodniego Siedmiogrodu,
00:10:22w średniowieczu,
00:10:24a później wschodniego.
00:10:26To drugie to już w roli graniczarów,
00:10:29czyli takiej straży
00:10:31granicznej.
00:10:39Tutaj mamy,
00:10:42czyli skoro tak do końca
00:10:44nie mamy dobrego punktu startowego
00:10:48do stworzenia takiego dużego narodu i kraju,
00:10:52jakim jest Rumunia,
00:10:54dwudziestomilionowego.
00:10:57Nie mamy dobrych wolunków.
00:10:59Mamy góry w środku
00:11:00i mamy wyraźną różnicę
00:11:02między południem i wschodem,
00:11:03które nie są zbyt odległe od siebie
00:11:05mentalnie i kulturowo.
00:11:10Natomiast mamy ten Siedmiogród,
00:11:11to jest jakby bardziej węgierski i niemiecki
00:11:14niż rumuński.
00:11:19No bo tak jest.
00:11:21Więc dlaczego Rumunia?
00:11:22Dlaczego ona jest cała?
00:11:23Siedmiogród zostanie dołączony
00:11:28dopiero po pierwszej wojnie światowej
00:11:30i jest to głównie powód tego,
00:11:32że w 1916 roku Rumunia
00:11:34stanęła mocno po stronie aliantów
00:11:36i została wynagrodzona
00:11:38za pomocą Siedmiogrodu.
00:11:40Ale to nie jest odpowiedź na to pytanie,
00:11:42bo to jest za mało.
00:11:43Siedmiogród by się zbuntował
00:11:44i nie chciałby być w Rumunii, prawda?
00:11:46No więc język.
00:11:56Rumunii są wspólnotą przede wszystkim językową.
00:12:01Mówią językiem, który ma gramatykę łacińską,
00:12:04romańską, który ma trzy piąte słów z łaciny.
00:12:10Ogromna większość.
00:12:11Jest bardzo mało słów germańskich.
00:12:13Jest dużo słów słowiańskich,
00:12:17ale największa lwia część trzy piąte
00:12:19to słowa romańskie.
00:12:22Więc śmiesznie, bo czasami są jakieś tam
00:12:24biedni ludi, tak?
00:12:26Biedni ludzie.
00:12:27Na chłopów się mówiło.
00:12:28Nie, na chłopów się mówiło
00:12:29ubogi ludi.
00:12:30Ubogi ludi.
00:12:32Ale potem macie całe zdanie,
00:12:34które nie wiecie, co to będzie.
00:12:35Chyba, że znacie trochę włoski albo francuski.
00:12:38Zwłaszcza włoski.
00:12:39A i to nie zawsze, bo te słowa są tak wykoślawione,
00:12:51tak zmienione z łaciny,
00:12:54że skutek tego, że Rumunia była otoczona
00:12:57ludami turskimi,
00:12:59zarówno tymi, które się zesłowianizowały,
00:13:02jak Bułgarzy,
00:13:03jak i tymi, którzy się nie zesłowianizowali,
00:13:07czyli na przykład Albańczycy.
00:13:11No i otoczeni także Węgrami,
00:13:14którzy się w przeciwieństwie na przykład do Bułgarów
00:13:17też nie zesłowianizowali,
00:13:22nie zeslawizowali
00:13:23i innych,
00:13:27i już słowian, słowian.
00:13:29Więc Rumunii są odłączeni od państwa,
00:13:36oni są odłączeni od świata romańskiego
00:13:39w zasadzie od momentu,
00:13:41kiedy w IV wieku Hunowie zdobywają Panonię,
00:13:46czyli wchodzą tam,
00:13:47gdzie są ziemie jugosłowiańskie na nasze.
00:13:49I oni odłączają świat śródziemnomorski od Rumunii.
00:13:54Rzymianie wynosząc się z Rumunii
00:13:55pod naciskiem z kolei,
00:13:57z samej Rumunii,
00:13:58pod naciskiem,
00:13:59czyli z Dacji,
00:14:00pod naciskiem gotów,
00:14:03zostawiają ten kraj na pastwę gotów.
00:14:05Goci,
00:14:06chociaż mieli ambicje państwotwórcze,
00:14:08to akurat w Dacji
00:14:09tych ambicji nie przejawili.
00:14:13Ludzie chowali się w górach,
00:14:14w dolinach,
00:14:15przed gotami
00:14:16i modlili się,
00:14:18żeby jakoś tam było.
00:14:21I tak to wyglądało.
00:14:22Nie wiemy wiele o tych czasach.
00:14:23Dlatego bardzo mało było,
00:14:25jak najmniej styczności,
00:14:26ile można było z gotami,
00:14:27a goci później pójdą na południe.
00:14:30I stworzą Państwo wizy gotów w Hiszpanii,
00:14:33wcześniej we Francji,
00:14:33potem w Hiszpanii.
00:14:35Stworzą Państwo ostro gotów w Italii.
00:14:38Dopiero tam będą tworzyć państwa.
00:14:40W Rumunii,
00:14:40w Dacji tego nie robili.
00:14:42I dlatego tak mało było,
00:14:46bo jak najmniej zawsze styczności z gotami.
00:14:49Dlatego mało słów germańskich
00:14:51w języku rumuńskim.
00:14:57Potem mamy Słowian.
00:14:58Oczywiście oni przybywają tam,
00:15:00piąty, szósty wiek bardziej,
00:15:03Sklawinowie i Antowie.
00:15:05I oni wprowadzają swoje zwyczaje oczywiście.
00:15:10I tutaj już mamy miks kulturowy.
00:15:12Mamy dużo słów słowiańskich.
00:15:16W wieku IX
00:15:18Awarowie dostają bardzo mocno od Bułgarów,
00:15:22ale Bułgarzy
00:15:23slawizują się
00:15:26i nie są narodem
00:15:27całkowicie obcym Rumunom.
00:15:29Bo Rumunii,
00:15:31a właśnie,
00:15:32kim w ogóle są Rumunii?
00:15:33Ten podstawowa część,
00:15:35Wołosi i Mołdawianie.
00:15:38Rumunii są,
00:15:40no są dakami.
00:15:43Przede wszystkim.
00:15:44Oni sami o sobie mówią,
00:15:47że są
00:15:47Rzymianami.
00:15:52Czy oni są Rzymianami?
00:15:53W zasadzie nie.
00:15:54Ale lubią tak o sobie myśleć.
00:15:56Oni są zromanizowanymi dakami.
00:15:58Czyli kompletnie osobnym ludem.
00:16:00Zresztą to widać.
00:16:01Dość spojrzeć na Rumunów.
00:16:02Bo władza,
00:16:05na przykład jak spojrzycie na Bułgarów,
00:16:07to niektórzy myślą,
00:16:08zobaczcie co oni są poturczeni.
00:16:10Z wyglądu.
00:16:11Bułgarzy są Turkami.
00:16:13To jest lud turecki.
00:16:15Natomiast Rumunii
00:16:16nie przypominają wyglądem
00:16:18ani Włochów,
00:16:19ani Rzymian,
00:16:21ani Słowian.
00:16:25Są kompletnie oddzielnym czymś.
00:16:28Bardzo często Rumunii
00:16:29od XIX wieku zwłaszcza,
00:16:31było takie modne.
00:16:32Oni czerpali
00:16:33swoje taką dumę narodową
00:16:36i to, że się nie dadzą
00:16:37ani Węgrom,
00:16:38ani Turkom,
00:16:39ani Polakom też.
00:16:41Polacy też atakowali
00:16:42Wołoszczyznę.
00:16:43Ani Austriakom,
00:16:45ani innym.
00:16:47Że się nie dadzą,
00:16:48dlatego,
00:16:49że mają język od Rzymian.
00:16:50Więc lubili mówić,
00:16:52że ja,
00:16:53moja rodzina
00:16:53pochodzi od Rzymian.
00:16:55Ale tak naprawdę
00:16:57Rzymian tam nie było wiele.
00:17:02Dakowie często myślą,
00:17:04że właśnie tak dawniej
00:17:05myślano,
00:17:06że dakowie zostali wybici,
00:17:08a ich miejsce zajęli
00:17:09Rzymianie.
00:17:11Rzymianie byli
00:17:12bardzo ostry dla daków.
00:17:16Dakowie,
00:17:17wiele im krwi napsuli.
00:17:18Ciężko było zdobyć
00:17:19Sarmizegotusę,
00:17:21tą stolicę daków
00:17:22na południu,
00:17:25w tej tak zwanej
00:17:26Terra Romana do dzisiaj.
00:17:28Tam, gdzie Rzymianie
00:17:29mieli silne wpływy,
00:17:30to się mówi
00:17:30Terra Romana,
00:17:31tą południową.
00:17:32To jest właśnie
00:17:33Wołoszczyzna,
00:17:33to są te ziemie.
00:17:37Trochę na boku
00:17:39od Pukaresztu.
00:17:40No i oni,
00:17:44jak Rzymianie przyszli,
00:17:45to handlowali dakami
00:17:46jako niewolnikami.
00:17:47Byli źli na niebie,
00:17:48że tak długo było.
00:17:49Pod względem religijnym
00:17:50zostawili im wolną rękę,
00:17:51jak to Rzymianie,
00:17:52ale generalnie było ciężko.
00:17:54Więc to nie jest tak,
00:17:55że oni się zespolili
00:17:56w jakiś jeden zgodny,
00:17:57fantastyczny naród.
00:17:58To tak nie było.
00:18:00Ale Rumunii lubią tak myśleć,
00:18:02bo to, że oni mają
00:18:04ten rzymski język,
00:18:05taki cywilizowany,
00:18:06w porównaniu z tym
00:18:07barbarzyńskim,
00:18:08słowiańskim,
00:18:09czy germańskim,
00:18:09tak to można sobie powiedzieć.
00:18:12Fryderyk Nietzsche byłby zadowolony
00:18:14z takiego postawienia sprawy,
00:18:16to to dodawało im odwagi.
00:18:18Mimo, że to był naród
00:18:20w dużym stopniu
00:18:21taki naród bojarów i chłopów.
00:18:26Także te wpływy
00:18:27cywilizacji wschodniosłowiańskiej,
00:18:30prawosławie
00:18:31i właśnie to,
00:18:35że bojari,
00:18:36tak się mówi,
00:18:37że są bojarzy,
00:18:38bojarzy wołoscy
00:18:39i bojarzy,
00:18:40czyli na szlachcica
00:18:42mówimy po rosyjsku.
00:18:45tam,
00:18:46Mołdawii też,
00:18:47no to to są właśnie wpływy
00:18:49te wschodnie.
00:18:52Dobra.
00:18:54Węgrzy,
00:18:55aha, tutaj mamy.
00:18:58Język rumuński
00:18:59ukształtował się
00:19:00na takim poziomie,
00:19:02jak my myślimy,
00:19:03około 700 roku.
00:19:05Jak sobie wyobrażamy,
00:19:06bo najlepiej sobie wyobrazić
00:19:07rozwój historyczny
00:19:08w takich kolejnych etapach.
00:19:10No, wybierzmy sobie
00:19:11rok 1000.
00:19:12Co się dzieje
00:19:12w Rumunii roku 1000?
00:19:15W Rumunii roku 1000
00:19:17Węgrzy
00:19:17wpieprzają się
00:19:18na Siedmiogród.
00:19:21I Siedmiogród
00:19:23staje się węgierski.
00:19:24I to dosłownie
00:19:25rządzony przez Węgrów,
00:19:26przez węgierskich królów.
00:19:31Jak mamy 100,
00:19:32rok 1100,
00:19:34to mamy już bardzo mocne tutaj,
00:19:38bardzo silne wpływy węgierskie tam.
00:19:45Natomiast na Mołdawii
00:19:46i Wołoszczyźnie
00:19:50gromadzą się
00:19:51ludy turskie,
00:19:55tureckie,
00:19:56czy też turskie,
00:19:57blisko tureckich,
00:19:59koczownicze.
00:20:01I na Mołdawii
00:20:02byli to Pieczyngowie,
00:20:04a na Wołoszczyźnie
00:20:07byli to połowcy.
00:20:09Ale Ruś kijowska
00:20:10zdołała się
00:20:12przebić do Mołdawii
00:20:14i tam były pewne wpływy.
00:20:16Poza tym Pieczyngowie
00:20:17byli mocno uderzani
00:20:19przez Rusinów
00:20:23i tam wpływy
00:20:25koczownicze, tureckie
00:20:26były słabsze
00:20:27Mołdawii,
00:20:29tej części wschodniej.
00:20:30Natomiast część południowa
00:20:31tam połowcy
00:20:32rządzili bardzo długo.
00:20:34Około
00:20:351230 roku
00:20:38Węgrzy rozszerzają
00:20:39swoje wpływy
00:20:40przekraczając
00:20:41Karpaty
00:20:41i próbują
00:20:42całą Rumunię
00:20:44pod swoim władztwem
00:20:45zgromadzić.
00:20:47Ale wtedy akurat
00:20:47zaczynają
00:20:49właśnie osiedlać
00:20:50wtedy tych
00:20:51szekielów,
00:20:52czy sekielów,
00:20:54seklerów,
00:20:56czy inaczej,
00:20:56jak tam się na nich mówi.
00:20:57Są różne słowa,
00:20:59więc nie wymądrzajcie się tutaj,
00:21:00bo różnie się na nich mówi.
00:21:02Seklerzy się na nich mówi
00:21:03najczęściej po polsku.
00:21:05No i ci seklerzy
00:21:06najpierw byli
00:21:07osadzani
00:21:08w Siedmiogrodzie
00:21:10zachodnim,
00:21:11a potem wschodnim
00:21:12jako graniczarzy.
00:21:15No i prawdopodobnie
00:21:16Węgry,
00:21:16Węgry, które były
00:21:17w tych czasach
00:21:181230-40
00:21:21najsilniejszym
00:21:23państwem
00:21:23wschodniej Europy,
00:21:26no bo byli,
00:21:27oni by prawdopodobnie
00:21:29znacznie silniejszym
00:21:30niż Polska,
00:21:31która była
00:21:32ledwo sklecana
00:21:33z powrotem
00:21:34przez
00:21:34konkurujących ze sobą
00:21:36Czechów
00:21:36i Łukietków
00:21:37i tak dalej,
00:21:38no to mamy,
00:21:40będzie dopiero
00:21:41sklecana,
00:21:43to tutaj mamy
00:21:44no w 1240
00:21:46to było
00:21:46najsilniejsze państwa
00:21:47polskie,
00:21:48to było
00:21:48państwo śląskie,
00:21:49Henryków Śląskich.
00:21:51Więc w ogóle
00:21:52wszystko było
00:21:53rozpciapciane
00:21:54na kawałeczki
00:21:54u nas.
00:21:55Niemcy też,
00:21:57a Węgry
00:21:57były zjednoczone,
00:21:58potężne.
00:21:59No i oni by
00:22:00prawdopodobnie
00:22:02Węgrzy,
00:22:03którzy też są
00:22:04tak samo jak,
00:22:05to jest ciekawe,
00:22:06że Rumunii i Węgrzy
00:22:07się nienawidzą,
00:22:07a mają jedną
00:22:08część wspólną.
00:22:09To są
00:22:10ludy niesłowiańskie,
00:22:14dackie
00:22:15z elementem
00:22:16rzymskim
00:22:17i
00:22:18no hungarskie,
00:22:19kompletnie
00:22:20coś innego,
00:22:21madziarskie,
00:22:22które są
00:22:23w morzu
00:22:23słowiaństwa
00:22:24i nie dają
00:22:26się sławizować
00:22:26i to są jedyne
00:22:27takie ludy.
00:22:29Tylko
00:22:29Albania jeszcze
00:22:30tego nie zrobi,
00:22:32bo w górach
00:22:33zamieszkają
00:22:34albańczycy.
00:22:35W 1240 roku
00:22:37nacierają
00:22:39Tatarzy.
00:22:40Tatarzy niszczą,
00:22:41przedzierają się
00:22:42na Bałkany,
00:22:43niszczą Węgry,
00:22:44niszczą Śląsk,
00:22:45niszczą część
00:22:46Polski
00:22:46i tak dalej.
00:22:52Więc Węgrzy
00:22:53tracą,
00:22:54Węgrzy
00:22:54tracą,
00:22:55my często
00:22:55mówimy o tym,
00:22:56że mamy ten
00:22:57hejnał
00:22:57zwierzę mariackie
00:22:58i ten,
00:23:00ale tak naprawdę
00:23:01to najwięcej
00:23:01tracą Węgrzy
00:23:02na ataku
00:23:04tatarskim.
00:23:22Jak Węgrzy
00:23:24dostają
00:23:24ponosie,
00:23:25a Tatarzy
00:23:26słabną,
00:23:27to wpływy
00:23:28najsilniejsze
00:23:29poza rumuńskie
00:23:31są już
00:23:32raczej
00:23:32rusińskie.
00:23:35Są też,
00:23:36tutaj warto też
00:23:37pamiętać oczywiście,
00:23:38że się na
00:23:38Wołoszczyźnie
00:23:39pojawiają
00:23:40Tatarzy
00:23:40i Cyganie
00:23:41w Mołdawii,
00:23:43a na Wołoszczyźnie
00:23:45na południu
00:23:45tylko Cyganie,
00:23:47ale to jest
00:23:47oczywiście dodatek.
00:23:48Tak naprawdę
00:23:49właśnie
00:23:50około
00:23:511400 roku,
00:23:521500 roku,
00:23:54ja nie bez
00:23:55kozery tak
00:23:55przechodzę
00:23:56przez cały
00:23:57dzień Rumunii
00:23:57zanim dojdę
00:23:58do tego XIX wieku,
00:23:59bo Rumunii
00:24:00prawdopodobnie
00:24:00nic nie wiecie,
00:24:01bo Polacy
00:24:03nic nie wiedzą
00:24:03o Rumunii,
00:24:03więc warto
00:24:04tak sobie troszeczkę
00:24:05przejść,
00:24:05kim oni w ogóle są.
00:24:08Ale zaraz
00:24:08dojdziemy
00:24:09do XIX wieku.
00:24:12No więc
00:24:12słuchajcie,
00:24:15około
00:24:161400,
00:24:171500 roku
00:24:18tam już mamy
00:24:20bojarów
00:24:21i ubogi ludi,
00:24:22czyli chłopi,
00:24:23ubogi ludi
00:24:24i bojari,
00:24:26czyli my mamy
00:24:26nazewnictwo
00:24:27takie
00:24:29ruskie
00:24:30i prawosławie,
00:24:32zdecydowane
00:24:32prawosławie.
00:24:34Wołoszczyzna
00:24:35w połowie XV wieku
00:24:36jest rządzona
00:24:37przez słynnego
00:24:38Wlada Palownika
00:24:39i to jest zabawne,
00:24:40bo Wlad Palownik,
00:24:42no
00:24:42Wołoszczyzna,
00:24:46najczęściej
00:24:47Wlad Palownik
00:24:48kojarzy się
00:24:48z mitem
00:24:49o Drakuli,
00:24:49Drakula się kojarzy
00:24:50z Siedmiogrodem,
00:24:51więc
00:24:52a tutaj
00:24:52to była ta część
00:24:53południowa,
00:24:54także widzicie
00:24:55jaki jest Bajzel
00:24:56a nie ta część
00:24:58północno-zachodnia,
00:24:59czyli Siedmiogród.
00:25:02Bo
00:25:02momencik,
00:25:10bo
00:25:10no bo wiecie,
00:25:11bo mit o Drakuli
00:25:12jest, że
00:25:13Drakula był
00:25:13w Transylwanii.
00:25:15Transylwania
00:25:15to jest ładna
00:25:16łacińska nazwa
00:25:17dla Siedmiogrodu,
00:25:18czyli części
00:25:19północno-zachodniej.
00:25:21Natomiast
00:25:22część południowa
00:25:23Wołoszczyzna
00:25:24to nią rządził
00:25:25Wlad Palownik,
00:25:27czyli mamy
00:25:27i on założył
00:25:29zakon rycerski
00:25:29Drakulia
00:25:30rzeczywiście
00:25:31i on przybijał,
00:25:34nadziewał
00:25:34na pal tych,
00:25:35którzy się zbuntowali,
00:25:36na chłopów na przykład,
00:25:37ale także
00:25:38przybijał gwoździami
00:25:39turbany
00:25:40tureckim
00:25:43ambasadorom.
00:25:46No
00:25:46dobrze,
00:25:48w każdym razie
00:25:48na początku
00:25:50wieku XVI
00:25:52wszędzie już
00:25:53w tym czy innym
00:25:55stopniu
00:25:56Turcy
00:25:57mieszają się
00:25:58bardzo mocno
00:25:59wewnętrzne sprawy
00:26:00wszystkich trzech państw
00:26:01rumuńskich,
00:26:02jeżeli można tak powiedzieć.
00:26:03I Siedmiogrodu,
00:26:05i Wołoszczyzny,
00:26:07i Mołdawii.
00:26:08Turcy w pewien sposób
00:26:09też jednoczą
00:26:10Rumunię
00:26:11jako pierwsi,
00:26:12no bo wszystko
00:26:12podbijają,
00:26:13ale Turcy
00:26:14podbijali,
00:26:14wcześniej podbili
00:26:15Serbię
00:26:16i inne miejsca,
00:26:18więc Bułgarię,
00:26:20Grecję,
00:26:20więc
00:26:21nie szalejmy tutaj.
00:26:24No dobrze,
00:26:25mamy rok 1526,
00:26:27Ludwik Jagiellończyk,
00:26:30nasz towar eksportowy,
00:26:31przegrywa bitwę
00:26:32pod Mohaczem,
00:26:34Węgry
00:26:35wpadają w ręce
00:26:36Habsburską,
00:26:39a Siedmiogród
00:26:41wpada w ręce
00:26:42turecką.
00:26:43Rządy tureckie,
00:26:46bo Turcja
00:26:47w naszych czasach
00:26:48oglądamy te głupie
00:26:49tureckie seriale
00:26:50i Turcja ulega
00:26:52idealizacji,
00:26:53nad czym bardzo
00:26:54głęboko boleje.
00:26:55Jeżeli będziecie się
00:26:56zachwycać
00:26:57tureckimi serialami
00:26:58w Rumunii,
00:26:59to od razu Wam mówię,
00:26:59żebyście tego nie robili,
00:27:01ponieważ Rumunii
00:27:02doskonale wiedzą,
00:27:03na czym polegają
00:27:04rządy tureckie.
00:27:05Przeczytam Wam trochę.
00:27:06Turcy i Tatarzy,
00:27:12strona 148,
00:27:14tutaj mam,
00:27:15Turcy i Tatarze
00:27:16zostali osiedleni
00:27:16także na terenie
00:27:17Dobrudży
00:27:18i Budziaku,
00:27:20w dwóch miejscach
00:27:21takie osiedleńcze,
00:27:22ale generalnie
00:27:23byli tylko
00:27:24zarządcami.
00:27:29Wspomniane okręgi
00:27:30wojskowo-administracyjne
00:27:31nosiły nazwę Raja,
00:27:33co w tureckim języku
00:27:35oznacza
00:27:35trzodem.
00:27:36Tak pogardliwie
00:27:38określali
00:27:39muzułanie chłopów
00:27:40poddanych,
00:27:41a z czasem
00:27:41i całą podbitą
00:27:42ludność chrześcijańską,
00:27:44pozbawioną wszelkich
00:27:44praw politycznych.
00:27:46Tych Raja
00:27:47nie wolno było
00:27:49nosić
00:27:50ubioru tureckiego,
00:27:52nie wolno było
00:27:52posiadać
00:27:53i nosić broni.
00:27:54Miejscowi chrześcijanie
00:27:55przy każdym spotkaniu
00:27:57z Turkiem
00:27:58musieli ustępować
00:27:59z drogi
00:28:00oddając pokłon.
00:28:03Dążeniem
00:28:04tureckich użytkowników
00:28:05było uzyskanie
00:28:07dziedzicznej własności
00:28:08ziemi.
00:28:09Turcy
00:28:09przebywali jednak
00:28:10najczęściej
00:28:11tylko w twierdzach
00:28:12i miastach.
00:28:15Pozwalali
00:28:15handlować
00:28:16Rumunom
00:28:18chociaż coś.
00:28:21Wyznaczali
00:28:22gospodarów,
00:28:23którzy im się
00:28:23podobali.
00:28:26Ale
00:28:27tutaj będą
00:28:29bunty
00:28:31oczywiście.
00:28:32Mamy
00:28:33bunt
00:28:34w 1574 roku,
00:28:38bunt we wschodniej części
00:28:39i to
00:28:41w rejonie
00:28:42Jasów
00:28:43na Mołdawii
00:28:441574 rok
00:28:46bunt
00:28:48z pomocą
00:28:49kozacką.
00:28:52Z pomocą
00:28:53kozacką.
00:28:53Zresztą
00:28:54te związki
00:28:55kozacko-rumuńskie,
00:28:56ja się ubrałem
00:28:56jak rumuński chłop
00:28:57i widzicie,
00:28:59że są związki
00:29:00rumuńsko-kozackie.
00:29:01Mimo, że tutaj
00:29:02mam taki bardziej
00:29:03Hiszpan
00:29:04czy Turek,
00:29:05no tak,
00:29:06Turcja
00:29:07i Kozacy
00:29:08i tak dalej.
00:29:10Powstanie
00:29:11się nie udaje.
00:29:12W 1569
00:29:13z kolei
00:29:14buntują się
00:29:16chłopi
00:29:16Siedmiogrodzcy.
00:29:19Ci
00:29:20szlachta
00:29:23Siedmiogrodzka
00:29:24i Wołoska
00:29:26i Mołdawska,
00:29:28oni
00:29:28potrzebowali
00:29:29więcej czasu,
00:29:30żeby myśleć
00:29:30o buncie
00:29:31przeciwko Turkom.
00:29:32Tak,
00:29:32a potęga
00:29:33była turecka.
00:29:33Dopiero
00:29:35w 1593
00:29:36roku
00:29:37rządy
00:29:38na Wołoszczyźnie
00:29:39objął
00:29:39Michał
00:29:40Witeazul,
00:29:44czyli
00:29:44Michał
00:29:46Waleczny.
00:29:49Zawarł
00:29:49w 1594,
00:29:51czy rok
00:29:52po objęciu
00:29:52władzy
00:29:53Wołoszczyźnie,
00:29:56dogadał się
00:29:56z
00:29:57Aronem
00:29:57Tyranem
00:29:58hospodarem
00:29:58Mołdawii
00:29:59i spróbowali
00:30:00razem
00:30:00pokonać
00:30:02Turków.
00:30:09Dostali
00:30:10posiłki
00:30:12z Siedmiogrodu,
00:30:13czyli
00:30:13wszystkie
00:30:14trzy prowincje
00:30:15walczyły
00:30:15w latach
00:30:16dziewięćdziesiątych
00:30:17szesnastego
00:30:17wieku
00:30:18zgodnie
00:30:18z Turkami,
00:30:19przeciwko Turkom,
00:30:21ale zgodzie
00:30:21ze sobą.
00:30:23Pierwsze
00:30:23zjednoczenie
00:30:23Rumunii,
00:30:24ale
00:30:25niestety
00:30:27ta część
00:30:27mołdawska
00:30:28zawiedzie.
00:30:29Wmiesza się
00:30:30także Polska.
00:30:31Teoretycznie
00:30:32mogą nas
00:30:33Rumunii
00:30:34nienawidzieć,
00:30:35bo Zamojski
00:30:35wejdzie tam.
00:30:37Kolejny
00:30:38kraj,
00:30:38w którym namieszaliśmy
00:30:39bardzo negatywnie.
00:30:44Ale
00:30:45żeby nie było,
00:30:45że taki ze mnie
00:30:46ojkofob,
00:30:47to
00:30:47prawdopodobnie
00:30:49Turcy i tak
00:30:50by zgnietli
00:30:50Rumunów.
00:30:51Za mało
00:30:51było tych
00:30:52wszystkich sił.
00:30:53W 1610 roku
00:30:55rządy
00:30:56w siedmiokrocie
00:30:56objął
00:30:57Gabriel
00:30:58Batory,
00:30:59ambitny
00:30:59i despotyczny,
00:31:00który chciał
00:31:01podporządkować
00:31:02sobie wszystkich,
00:31:02więc mamy
00:31:03dogrywkę.
00:31:04Ale
00:31:04ten
00:31:05Gabriel
00:31:06Batory
00:31:06był w sporze
00:31:07ze swoją
00:31:08własną szlachtą
00:31:09i
00:31:10Gabora
00:31:10Batorego,
00:31:12Gabora
00:31:12czy
00:31:12Gabriela
00:31:13mordują
00:31:15w 1613
00:31:16roku
00:31:17jego właśnie
00:31:17ludzie,
00:31:18bo on
00:31:18był skłócony
00:31:19ze szlachtą
00:31:20i tak dalej.
00:31:21Między innymi
00:31:21Batory,
00:31:22Gabriel
00:31:23Batory,
00:31:24Gabor,
00:31:25no lubił
00:31:26katolstwo,
00:31:28lubił
00:31:28absolutyzm
00:31:30a la Habsburgia
00:31:31i to się
00:31:33nie podobało.
00:31:34No i zamordowano
00:31:34go
00:31:35po klęsce
00:31:37zresztą
00:31:37w walce
00:31:38wojennej.
00:31:42W 1613
00:31:43roku
00:31:44go zamordowano,
00:31:45a księciem
00:31:45wybrano
00:31:46Gabriela
00:31:47czy też
00:31:48Gabora
00:31:48Betlena.
00:31:49Inna rodzina
00:31:50zupełnie,
00:31:50tylko imię
00:31:51to samo.
00:31:53Betlen
00:31:54ku rozczerowaniu
00:31:54magnatów
00:31:55okazał się
00:31:56władcą zdolnym
00:31:56i samodzielnym,
00:31:57nie słuchał ich.
00:31:58Też był
00:31:59centralistą.
00:32:01Ulgi dla
00:32:01kościoła prawosławnego,
00:32:03ale także
00:32:03i
00:32:04sympatia
00:32:05dla protestanckiego.
00:32:06Próbował
00:32:06załatwić
00:32:07w Konstantynopolu,
00:32:09żeby
00:32:09połączyć
00:32:11prawosławie
00:32:12z protestantyzmem.
00:32:13Betlen
00:32:14był po stronie
00:32:15protestantów
00:32:16i
00:32:16prawosławnych.
00:32:17W 1620
00:32:18roku
00:32:19Gabor
00:32:19Betlen
00:32:20zablokował
00:32:21Habsburgów,
00:32:22jak już wam
00:32:23kiedyś mówiłem,
00:32:24żeby oni nie mogli
00:32:25masakrować protestantów
00:32:26i Czechów.
00:32:27Na jedno zresztą
00:32:28wychodzi trochę
00:32:28w tej epoce.
00:32:30Trochę.
00:32:31I
00:32:32polski
00:32:33znowu
00:32:33Zygmunt III
00:32:34Dupa
00:32:34odblokował
00:32:36Habsburgów
00:32:37i zaatakował
00:32:38Betlena.
00:32:39Rumunii mają
00:32:40prawo
00:32:40nas nienawidzieć,
00:32:41już mówiłem o tym
00:32:41i Czesi
00:32:43też.
00:32:44Bo to jest już
00:32:45poważna sprawa.
00:32:46Habsburgowie
00:32:46masakrują przecież
00:32:47Rzesze.
00:32:49Przecież
00:32:49a i tak
00:32:50przegrają,
00:32:51bo wojna
00:32:52trzydziestoletnia
00:32:52zostanie przez
00:32:53Habsburgów
00:32:53przegrana.
00:32:54Ale zanim to
00:32:54zrobią,
00:32:55to zniszczą
00:32:55całe Niemcy.
00:32:56To nie jest
00:32:57wina
00:32:57Szwedów
00:32:58czy coś.
00:32:58Nie.
00:32:59Powinni
00:32:59pozwolić
00:33:00protestantom
00:33:00być protestantami
00:33:01i byłby
00:33:02spokój.
00:33:03Ale nie.
00:33:04Oni musieli
00:33:04rządzić
00:33:05po prostu
00:33:06ten...
00:33:07No dobrze,
00:33:08w każdym razie
00:33:08Gabor
00:33:09Betlen
00:33:09też jest
00:33:10tutaj
00:33:11stracił.
00:33:14Lisowczycy
00:33:15go atakowali.
00:33:16Były traktaty
00:33:16pokojowe
00:33:17z lat
00:33:171622,
00:33:181624
00:33:19i 1626.
00:33:20Lisowczycy
00:33:21łamali
00:33:22traktaty
00:33:22zawarte
00:33:23z Siedmiogrodem.
00:33:24Polscy bandyci
00:33:25łamali
00:33:26traktaty
00:33:26zawarte
00:33:27z Siedmiogrodem.
00:33:27Dlatego tyle
00:33:28pokojów,
00:33:28traktatów
00:33:29pokojowych.
00:33:30Gabor
00:33:30Betlen
00:33:31najwybitniejszy
00:33:32prawdopodobnie
00:33:32władca
00:33:33Siedmiogrodu.
00:33:34No już
00:33:35jego
00:33:36ambicje
00:33:37zostały
00:33:37zniszczone
00:33:38w ten sposób.
00:33:39Od 1630
00:33:41roku
00:33:42już
00:33:45rządzi
00:33:45Siedmiogrodem
00:33:46Jerzy Rakoczy.
00:33:48Inna
00:33:48ambitna
00:33:49rodzina
00:33:49lokalna.
00:33:52Od
00:33:521658
00:33:55roku
00:33:55do 1661
00:33:57roku
00:33:57Turcy
00:33:58odzyskują
00:33:58władzę
00:33:59dosłowną
00:34:00we wszystkich
00:34:02trzech rumuńskich
00:34:02państwach.
00:34:03Na końcu
00:34:04broni się
00:34:04Siedmiogród,
00:34:06no bo on jest
00:34:06najdalej.
00:34:08W 1701
00:34:09roku,
00:34:10czyli Turcy
00:34:11znowu rządzą
00:34:12wszystkim dosłownie,
00:34:13a nie tylko narzucają
00:34:14swoją wolę tak w tej
00:34:15czy tamtej sprawie,
00:34:16tylko przechodzą
00:34:17na ręczne
00:34:18sterowanie.
00:34:18Turcja znowu jakby
00:34:19podbija
00:34:20Rumunię,
00:34:21po kolei
00:34:21wszystkie trzy
00:34:22prowincje
00:34:23w latach
00:34:231658-1661.
00:34:26Potem mamy
00:34:26próby
00:34:27nawiązania
00:34:28przez władców,
00:34:29różnych władców,
00:34:30także
00:34:30Siedmiogrodzkich.
00:34:33Z
00:34:331701
00:34:34roku
00:34:35próba
00:34:36nawiązania
00:34:37relacji
00:34:38z Piotrem
00:34:38Wielkim.
00:34:41Między
00:34:41innymi
00:34:41mołdawski
00:34:43hospodar
00:34:44Dmitr
00:34:45Kantemir
00:34:46dogaduje się
00:34:47z Rosjanami
00:34:48przeciwko Turkom
00:34:48w 1711
00:34:50roku,
00:34:50tylko że
00:34:51Rosja przegrywa
00:34:52wojnę z Turkami.
00:34:53Rosyjska armia
00:34:54zostaje otoczona
00:34:55nad
00:34:56Prutem
00:34:59i
00:35:06nad rzeką
00:35:11Prut.
00:35:13No i niestety
00:35:13tak się zrobiło,
00:35:14że
00:35:15tutaj
00:35:20postawili
00:35:21na złego
00:35:22konia,
00:35:22dlatego,
00:35:23że
00:35:24w 1711
00:35:33roku
00:35:33Rosjanie
00:35:34zawiedli,
00:35:34przegrywali
00:35:35nad Prutem,
00:35:36kontynuują
00:35:37tylko wojny
00:35:38ze Szwecją,
00:35:38które idą
00:35:39lepiej
00:35:39niż
00:35:39z Turcją.
00:35:44Hospodarzy
00:35:44mają problem,
00:35:46Turcy
00:35:47się na nich
00:35:47mszczą,
00:35:48mimo,
00:35:50że akurat wtedy
00:35:51też wojna
00:35:52i problemy
00:35:53wywołały też
00:35:54głód
00:35:55i nieurodzaj,
00:35:57to
00:35:57Turcy
00:35:58tutaj
00:36:08niszczą,
00:36:09niszczą,
00:36:10niszczą,
00:36:10niszczą
00:36:11i słuchajcie,
00:36:13nawet w czasie
00:36:13klęsk wojny
00:36:14nieurodzaju,
00:36:15na przykład
00:36:16w 1718
00:36:17roku
00:36:18ludzie
00:36:19dosłownie
00:36:19umierali
00:36:20z głodu
00:36:21na ulicach
00:36:21Bukaresztu,
00:36:23a Turcy
00:36:24i tak
00:36:24ściągnęli
00:36:25o nich
00:36:25wszystkie
00:36:25podatki.
00:36:27Turków
00:36:28nie interesowało
00:36:29to,
00:36:29że Rumunii
00:36:29będą
00:36:29umierać
00:36:30z głodu,
00:36:31to ich
00:36:31nie interesowało.
00:36:34Turcy
00:36:35przechodzą
00:36:35do tego stopnia
00:36:36na ręczne
00:36:36sterowanie
00:36:37w Rumunii,
00:36:37że przysyłają
00:36:39greckich
00:36:50zarządców,
00:36:52mianują
00:36:53na
00:36:53gospodarów
00:36:54i to często
00:36:54na kilka
00:36:55lat,
00:36:55a potem
00:36:55kapryśny
00:36:56sułtan
00:36:56i kolejny
00:36:58gospodar.
00:36:58Samych
00:36:59Greków,
00:37:00fanariotów,
00:37:00czyli
00:37:01bogatych,
00:37:03wpływowych,
00:37:03wykształconych
00:37:04Greków,
00:37:05którzy mieszkają
00:37:05w konstantynopolskiej
00:37:06dzielnicy Fanar,
00:37:08dlatego
00:37:08Fanarioci.
00:37:10Z nich
00:37:10wszystkich
00:37:11warto wspomnieć
00:37:12tylko
00:37:12wołoskiego
00:37:13hospodara
00:37:14Konstantyna
00:37:14Mawrokordata,
00:37:16który panował
00:37:17w latach
00:37:171730-69.
00:37:20On rzeczywiście
00:37:20próbował
00:37:21coś
00:37:21zrobić
00:37:23dobrego
00:37:24dla,
00:37:24a nie tylko
00:37:24żeby wycyzkać
00:37:25podatki
00:37:26dla Turków,
00:37:26więc XVIII
00:37:27wiek jest
00:37:27bardzo trudny.
00:37:29Tylko
00:37:29Siedmiogród
00:37:30trochę lepiej,
00:37:31bo on
00:37:31wchodzi w ręce
00:37:31coraz bardziej
00:37:32austriackie,
00:37:33bo Austriacy
00:37:33coraz bardziej
00:37:34połykają
00:37:34Węgrów
00:37:35razem z
00:37:35Siedmiogrodem
00:37:36i w
00:37:371767 roku
00:37:38ograniczenie
00:37:40pańszczyzny
00:37:41do dwóch dni
00:37:41w tygodniu,
00:37:42a było już
00:37:42bardzo źle,
00:37:43bo było pięć dni
00:37:44w tygodniu,
00:37:44a teraz dwa.
00:37:46Więc
00:37:47w ostatnich
00:37:49dekadach
00:37:49XVIII wieku
00:37:50Siedmiogród
00:37:51się bardzo
00:37:51rozwija.
00:37:54Potem
00:37:55za Katarzyny
00:37:57Wielkiej
00:37:57Rosja
00:37:59przypomina
00:37:59sobie,
00:38:00że trzeba walczyć
00:38:00z Turcją.
00:38:01i
00:38:03znaczy
00:38:04przypomina
00:38:05sobie,
00:38:05po prostu
00:38:05wchodzi
00:38:06na taki
00:38:07poziom,
00:38:07że trzeba walczyć
00:38:08z Turcją.
00:38:09No i w
00:38:101768 roku
00:38:12rozpoczyna się
00:38:12Wielka Wojna
00:38:13Rosyjsko-Turecka.
00:38:14Większość
00:38:14bojarów
00:38:15wołowskich
00:38:16i mołdawiańskich,
00:38:17mołdawskich
00:38:18stoi po stronie
00:38:19Turcji,
00:38:22ale
00:38:22niektórzy
00:38:23pomagali,
00:38:24na przykład
00:38:24mieszczanie,
00:38:26rumuńscy,
00:38:26mieszkańcy
00:38:27Bukaresztu
00:38:27pomagali
00:38:28Rosjanom
00:38:29w usunięciu
00:38:29Turków.
00:38:35Lata
00:38:361789-1990
00:38:38to kolejna
00:38:39wojna,
00:38:39tym razem
00:38:40Austriacy
00:38:40po stronie
00:38:41Rosjan,
00:38:44kolejna
00:38:45wojna
00:38:45niezbyt udana
00:38:46przeciwko
00:38:47Turkom,
00:38:48znaczy Rosjanom
00:38:49się coś tam
00:38:49uda,
00:38:50ale na tym odcinku
00:38:50austriacko-rumuńskim
00:38:52niestety
00:38:54nie.
00:38:59W 1775 roku
00:39:03w Czechach
00:39:04jest bunt chłopski,
00:39:05ogromny bunt chłopski,
00:39:07w 1784
00:39:08jest ogromny
00:39:09bunt chłopów
00:39:11rumuńskich,
00:39:12siedmiogrodzkich.
00:39:14Ich szefem
00:39:14jest Choria,
00:39:15tak się nazywał
00:39:16ten ich przywódca,
00:39:17Choria.
00:39:18Innym
00:39:19przywódcą ich
00:39:20był
00:39:20Kloszca.
00:39:23Oni
00:39:23zostali
00:39:24zdradzeni
00:39:25przez
00:39:25górali
00:39:26ich chłopów
00:39:28i
00:39:28w
00:39:301885 roku
00:39:31zaresztowani,
00:39:34albo w
00:39:34czwartym,
00:39:35nie pamiętam,
00:39:36jedną z dwojga.
00:39:37W każdym razie
00:39:38te bunty
00:39:39nie poszły
00:39:40na marne,
00:39:40bo Józef II
00:39:41zaczął
00:39:43znosić
00:39:44pańszczyznę
00:39:45i zmieniać,
00:39:46zmniejszać,
00:39:47zmniejszać
00:39:48władzę
00:39:48bojarów
00:39:50nad,
00:39:51znaczy bojarów,
00:39:53szlachty
00:39:53siedmiogrodzkiej,
00:39:54zachodniej bardziej
00:39:55takiej,
00:39:55nad chłopami,
00:39:56ale po śmierci
00:39:57Józefa II
00:39:58niestety
00:40:00władza
00:40:02szlachty
00:40:02nad chłopami
00:40:03znowu się
00:40:04zwiększa
00:40:05ogromnie.
00:40:0780%
00:40:08ziemi
00:40:08jest już
00:40:09szlachecka.
00:40:15No i
00:40:17mamy
00:40:20w 1815 roku
00:40:26chłopi
00:40:27w Mołdawii
00:40:28w 1815
00:40:29tracą
00:40:30prawo
00:40:31do dzierżawienia
00:40:32ziemi pańskiej
00:40:33dodatkowo,
00:40:34co pomagało im
00:40:35trochę przetrwać
00:40:36trudne czasy.
00:40:37Na Wołoszczyźnie
00:40:38to samo się dzieje
00:40:39trzy lata później,
00:40:40czyli chłopi
00:40:40już nic nie mają
00:40:42w 1818,
00:40:43tak,
00:40:44rumuńscy chłopi.
00:40:47Dlatego dochodzi
00:40:48w 1821 roku
00:40:51ogromnej,
00:40:52ogromnej
00:40:53rewolty chłopskiej,
00:40:57przy czym niektórzy
00:40:57walczyli w wojnie
00:40:59rosyjsko-tureckiej
00:41:001806-1812,
00:41:02więc byli
00:41:04zahartowani
00:41:04w boju.
00:41:06No i oni
00:41:07pod wodzą
00:41:08Tudora,
00:41:10Tudora,
00:41:11czy też Teodora,
00:41:12Tudora
00:41:12w Ladimiresku.
00:41:13Powstają
00:41:14w 1821 roku.
00:41:17W 1821 roku
00:41:19zobaczcie,
00:41:19jest powstanie
00:41:20antytureckie,
00:41:22które jednocześnie
00:41:23jest powstaniem
00:41:25antybojarskim,
00:41:26czyli
00:41:27jak Rumuni
00:41:28próbują
00:41:29wybić się
00:41:29po raz pierwszy
00:41:30tak na powagę
00:41:30na niepodległość,
00:41:32to jest to
00:41:32inicjatywa chłopska,
00:41:34jest to inicjatywa
00:41:35wołosko-mołdawska.
00:41:37Oczywiście
00:41:37Siedmiogród
00:41:37to zupełnie trochę
00:41:38coś innego,
00:41:40ale
00:41:41chociaż tam też
00:41:42Rumunom było ciężko.
00:41:44No i próbowali,
00:41:45próbowali,
00:41:45ale niestety
00:41:46Tudor zostanie,
00:41:48Tudor
00:41:49tutaj
00:41:53miał
00:41:59miał problem
00:42:00z greckimi
00:42:03powstańcami
00:42:04i
00:42:06tak zwaną
00:42:08heterią,
00:42:09tak się nazywa
00:42:09jak organizacja
00:42:10i
00:42:12korespondował
00:42:15z Turkami
00:42:15próbując się
00:42:16wyplątać
00:42:17z tego problemu
00:42:18taktyczno-strategicznego.
00:42:22No i ta
00:42:22korespondencja
00:42:23z Turkami,
00:42:24ona wpadnie
00:42:25w ręce
00:42:25chłopów
00:42:26rumuńskich
00:42:26i
00:42:27Tudor
00:42:28w Ladymiresku
00:42:29zostanie uznany
00:42:30za zdrajcę.
00:42:31W momencie,
00:42:31kiedy nie ma tego lidera,
00:42:32powstanie się
00:42:33załamuje.
00:42:35Niestety.
00:42:38Na szczęście
00:42:39w 28 roku
00:42:41wybucha
00:42:41kolejna wojna
00:42:43turecko-rosyjska,
00:42:44już chyba piąta
00:42:45od czasów
00:42:46Katarzyny II,
00:42:47a licząc
00:42:48z Piotrem Wielkim,
00:42:49no w ogóle tych wojen
00:42:50był,
00:42:50rosyjsko-tureckich
00:42:51byłoby od metra,
00:42:52chociaż w zasadzie nie,
00:42:54bo wcześniej wojowali
00:42:55tylko z Tatarami.
00:42:56Z Turkami
00:42:57Rosjanie wojują
00:42:58od,
00:43:00no bardziej od
00:43:01Piotra Wielkiego,
00:43:02czyli jest jakaś
00:43:02szósta po kolei
00:43:03już wojna
00:43:04rosyjsko-turecka,
00:43:05dopiero szósta,
00:43:06myślałem, że dziesiąta.
00:43:101828-1829.
00:43:13I jest układ
00:43:15w Adrianopolu.
00:43:16Pod naciskiem
00:43:17zwycięskiej Rosji
00:43:19jest autonomia
00:43:20dla Grecji i Serbii,
00:43:22autonomia także
00:43:24dla państw rumuńskich.
00:43:25Oczywiście poza
00:43:26Siedmiogrodem,
00:43:26bo on jest zupełnie
00:43:27po drugiej stronie
00:43:28Karpat
00:43:28i w tym systemie
00:43:29austriackim.
00:43:31Z wojny
00:43:322829
00:43:34państwa rumuńskie
00:43:35wyszły statnie
00:43:35godnym pożałowania.
00:43:37Ludność nękał
00:43:38z głód
00:43:38i zarazy.
00:43:39Rosyjski generał
00:43:40Paweł Kisielew
00:43:42na szczęście
00:43:43był życzliwy
00:43:44i sprowadził
00:43:44zboże z Odessy,
00:43:46dlatego Rosjanie
00:43:47są lubiani w Rumunii,
00:43:48bo pomagali.
00:43:49Instrukcja
00:43:51cara Mikołaja I
00:43:52i ankiety
00:43:54z 28 roku
00:43:55spodowały,
00:43:56że stworzono
00:43:57w 31 roku
00:43:59coś na kształt
00:44:00konstytucji.
00:44:01Zaczęto wprowadzać
00:44:02bojarów,
00:44:05bojarskie
00:44:05takie ciało
00:44:06towarzyszące,
00:44:08czyli właśnie
00:44:08przedstawicieli
00:44:09bojarów
00:44:10wielkich
00:44:10i małych
00:44:11na Wołoszczyźnie
00:44:2120 i 20
00:44:22dużych bojarów
00:44:23i małych,
00:44:24a na
00:44:24przedstawicieli,
00:44:26a w Mołdawii
00:44:2716 i 16.
00:44:28Utworzono
00:44:29sześć ministerstw,
00:44:31czyli mamy
00:44:31jakąś tam
00:44:32autonomię.
00:44:34Wprowadzono
00:44:34wolny handel,
00:44:36tak jak wszędzie
00:44:36w latach 30
00:44:37w całej Europie.
00:44:38Uzgodniono
00:44:39jedną tabelę
00:44:40opłat.
00:44:42Umowa
00:44:431835
00:44:44rok,
00:44:45umowa
00:44:45o wolnym
00:44:46obrocie
00:44:47handlowym
00:44:47między
00:44:48wołoską
00:44:50autonomią
00:44:50i mołdawską
00:44:51autonomią.
00:44:53Tak swoją drogą
00:44:54w 1934
00:44:55dopiero
00:44:55Rosjanie
00:44:56wychodzą,
00:44:56bo
00:44:57Turcja
00:44:58zapłaciła
00:44:58kontrybucje
00:44:59i wtedy
00:44:59dopiero
00:45:00wracają
00:45:00Turcy.
00:45:01Turcy
00:45:02jak wracają
00:45:02to jest od razu
00:45:03troszeczkę
00:45:04gorzej,
00:45:05ale
00:45:05większość
00:45:06układów
00:45:06jest ze strachu
00:45:07przed Rosją
00:45:07uznawanych.
00:45:08Czyli zobaczcie,
00:45:10Rosja,
00:45:10czego by o niej
00:45:11nie mówić,
00:45:12to przynajmniej
00:45:13doprowadziła
00:45:16do takiej sytuacji,
00:45:17że Rumunii
00:45:17chociaż trochę
00:45:18wolności
00:45:19dostanie.
00:45:20Oczywiście
00:45:21wiadomo,
00:45:21że to było
00:45:22wszystko
00:45:22mało
00:45:23że cenzusowe,
00:45:24czysto
00:45:25szlacheckie,
00:45:25ale jednak.
00:45:27Byli
00:45:27liberałowie,
00:45:28rumuńscy.
00:45:29Rumuński
00:45:30bojar
00:45:31Jan
00:45:33Tsimpineanu
00:45:35chciał,
00:45:38żeby
00:45:38zbudować
00:45:39na tej bazie
00:45:40prawdziwą
00:45:40demokrację,
00:45:42przynajmniej
00:45:42cenzusową,
00:45:43ale taką
00:45:43bardziej prawdziwą.
00:45:46Niestety
00:45:46historia
00:45:48szła w inną stronę.
00:45:49Od
00:45:501934 roku
00:45:51rządził
00:45:52Mołdawią
00:45:53Michał
00:45:53Sturdza.
00:45:55Zdolny,
00:45:55energiczny,
00:45:56ale bezwzględny
00:45:57i chciwy.
00:45:57Unowocześnił,
00:45:58co prawda
00:45:58szkolnictwo,
00:46:00usprawnił
00:46:00aparat
00:46:01państwowy
00:46:01mołdawski,
00:46:03ale
00:46:03próbowano go
00:46:06obalić
00:46:06i wtedy
00:46:07wzywał na pomoc
00:46:08zarówno
00:46:08oddziały
00:46:09tureckie,
00:46:10jak i oddziały
00:46:10rosyjskie,
00:46:11ten mołdawski
00:46:12władca.
00:46:13Przeciwko
00:46:14innym
00:46:14Rumunom.
00:46:16Ale jakieś tam
00:46:17pozytywy
00:46:18też są.
00:46:21Dobra.
00:46:23No więc
00:46:24nic dziwnego,
00:46:25że w czasie
00:46:25wiosny ludów
00:46:26Rumunii też
00:46:27będą coś
00:46:27kombinować.
00:46:28Najbardziej
00:46:28ruszały się
00:46:29właśnie
00:46:29Mołdawianie,
00:46:30czyli Jassy.
00:46:35I
00:46:35tutaj mamy
00:46:38też
00:46:40dosyć,
00:46:41jakiś tam
00:46:42wpływ
00:46:42miała też
00:46:43emigracja
00:46:44galicyjska
00:46:45z 1946
00:46:46roku,
00:46:47Polska.
00:46:49Także
00:46:50jakaś tam
00:46:50agitacja
00:46:51była.
00:46:52Na
00:46:52Wołoszczyźnie
00:46:53był
00:46:54hospodar
00:46:54Bibesku.
00:46:57W
00:46:58Bukareszcie
00:46:58widząc,
00:47:00co się dzieje
00:47:00w Mołdawii
00:47:00miał więcej
00:47:01czasu,
00:47:01więc tam
00:47:02wiosna ludów
00:47:03była słabsza
00:47:04na południu
00:47:05w Wołoszczyźnie.
00:47:07Mamy
00:47:07potem
00:47:10wiosnę ludów,
00:47:11mamy
00:47:11Węgrów,
00:47:12którzy przychodzą
00:47:13tym razem
00:47:13przynajmniej raz
00:47:14jako
00:47:15sprzymierzeńcy.
00:47:17Mamy Węgrów
00:47:17i mamy
00:47:18polskiego generała
00:47:19Józefa
00:47:20Bema.
00:47:21I oni
00:47:22gadają
00:47:22z tymi
00:47:23Rumunami
00:47:23i
00:47:25nawet
00:47:26kombinują
00:47:27na zasadzie
00:47:28wiecie,
00:47:28wolność
00:47:28wasza i
00:47:29nasza,
00:47:29więc wszędzie
00:47:30zrobimy
00:47:30piękną
00:47:31demokrację,
00:47:31jakąś tam
00:47:32cenzusową,
00:47:33ale jednak.
00:47:34Tylko
00:47:34problem
00:47:35polega
00:47:35na tym,
00:47:36że Rumuni
00:47:36dają nacisk
00:47:38na to,
00:47:39żeby
00:47:39rozparcelować
00:47:40ziemię,
00:47:41albo przynajmniej
00:47:42znieść
00:47:43resztki
00:47:43pańszczyzny,
00:47:45a Węgrzy
00:47:46są,
00:47:47przywódcy
00:47:48węgierscy
00:47:48wiosnoludowi
00:47:50są często
00:47:50szlachcicami
00:47:51i nie chcą
00:47:51o tym
00:47:51słyszeć.
00:47:53Nawet
00:47:54postawa
00:47:54seklerów
00:47:55nie była
00:47:55jednolita.
00:47:57Część
00:47:57brała udział
00:47:57w ruchu
00:47:58chłopskim,
00:47:58a część
00:47:59popierała
00:47:59Austriaków
00:48:00i Węgrów.
00:48:02Rewolucyjna
00:48:02wiosna ludów
00:48:03nie zakończyła się
00:48:04dla Siedmiogrodu
00:48:04tylko
00:48:05kleńską,
00:48:05ponieważ
00:48:06znieszenie
00:48:06pańszczyzny
00:48:07i uwłaszczenie
00:48:07jednak
00:48:08nastąpi
00:48:09ze strachu
00:48:09przed kolejną
00:48:10wiosnoludów.
00:48:11I w 1951 roku
00:48:12jest nowe
00:48:13prawo agrarne
00:48:14i Siedmiogród
00:48:15ma
00:48:16tutaj
00:48:17wreszcie
00:48:21się zaczyna
00:48:21rozwijać
00:48:22na dużą
00:48:23skalę.
00:48:25Od
00:48:251957
00:48:26górnictwo
00:48:28naftowe
00:48:28i tak dalej.
00:48:31Także
00:48:31tutaj
00:48:32wyraźnie
00:48:33do tego
00:48:35mocno
00:48:35to jest.
00:48:37Okupacja
00:48:37turecko-rosyjska
00:48:39trwała
00:48:39na
00:48:39Wołoszczyźnie
00:48:41do
00:48:411951 roku,
00:48:42bo tam
00:48:43nie tylko
00:48:43Rosja,
00:48:44ale też
00:48:44i Turcja
00:48:45walczyła
00:48:46z
00:48:47republikanami.
00:48:49W czerwcu
00:48:491954 roku
00:48:50Austria
00:48:51zawartła
00:48:51z Turcją
00:48:52konwencję
00:48:53w sprawie
00:48:53księstw,
00:48:54czyli tych
00:48:55trzech,
00:48:55Siedmiogród,
00:48:56Wołoszczyzna,
00:48:56Mołdawia
00:48:57i
00:48:58Austria,
00:49:00bo zobaczcie
00:49:01co się dzieje
00:49:01w 1954 roku.
00:49:03Turcja
00:49:03jest bardzo
00:49:03słaba
00:49:04i uwikłana
00:49:05w wojnę
00:49:05krymską
00:49:06z Rosją,
00:49:07więc
00:49:07cała
00:49:09Wołoszczyzna
00:49:13i Mołdawia
00:49:13są właściwie
00:49:14przez nikogo
00:49:15nieposiadane
00:49:16i to nie może
00:49:16tak być.
00:49:17Więc
00:49:17Austria,
00:49:18która nie była
00:49:19stroną
00:49:19w wojnie
00:49:20krymskiej,
00:49:23Mikołaj I
00:49:24bardzo chciał,
00:49:25żeby Austria
00:49:25była po jego
00:49:26stronie,
00:49:26nawet myślał,
00:49:27że tak będzie,
00:49:28a tymczasem
00:49:28Austriacy
00:49:29skorzystają
00:49:30z tego,
00:49:30żeby wprowadzić
00:49:31swoje wojska
00:49:31do tych
00:49:32krajów
00:49:32wschodnio-rumuńskich.
00:49:36Turcja
00:49:37była
00:49:37zadowolona,
00:49:38no bo
00:49:38co oni
00:49:38mogli.
00:49:401956 rok,
00:49:41traktat paryski
00:49:43Turcja wraca,
00:49:45Turcja wraca.
00:49:47No w końcu
00:49:48wygrała,
00:49:48znaczy ona sama
00:49:49nie wygrała
00:49:50z Rosjanami,
00:49:50ale Francuzi
00:49:52i Brytyjczycy
00:49:55postarali się,
00:49:56żeby była
00:49:57w obozie
00:49:57zwycięzców.
00:50:00Więc mamy
00:50:01utworzenie,
00:50:03w 59.
00:50:04roku mamy
00:50:05utworzenie
00:50:06z Wołoszczyzny
00:50:07i Mołdawii
00:50:07wspólnej
00:50:08Rumunii.
00:50:09No słowa,
00:50:11nazwa Rumunia
00:50:12się
00:50:12narzucała sama,
00:50:14no bo to było
00:50:15to dziwne państwo
00:50:16podbite kiedyś
00:50:17przez Rzymian,
00:50:17jedyne tu w tym rejonie,
00:50:19tak wysoko
00:50:19na północ.
00:50:21Jan Kuza,
00:50:23Aleksander Jan Kuza,
00:50:24liberalny bojar
00:50:25i pułkownik
00:50:26zostaje księciem
00:50:27rumuńskim,
00:50:29księciem Mołdawii
00:50:30Wołoszczyzny
00:50:31połączonej.
00:50:35Tylko
00:50:36Siedmiogród
00:50:36jest jeszcze
00:50:37odrębny.
00:50:38Dopiero
00:50:39w tym momencie
00:50:40tutaj mamy
00:50:42gabinety
00:50:44umiarkowane,
00:50:46takie bardziej
00:50:46liberalne,
00:50:47mamy
00:50:47duże
00:50:48kontakty
00:50:49z Francuzami,
00:50:50z emigracją
00:50:52rumuńską
00:50:52we Francji.
00:50:58W 62.
00:50:59roku
00:51:00jest troszkę
00:51:00problem,
00:51:01bo wykrywa
00:51:01się w Rumunii
00:51:03ogromny
00:51:03transport
00:51:04broni
00:51:05z Rosji
00:51:06do Serbii.
00:51:07Ostatecznie
00:51:08Rumunii
00:51:08przekazują
00:51:09Serbom
00:51:10tą broń,
00:51:11ale to
00:51:11oznacza,
00:51:12że są bardzo
00:51:13złe stosunki
00:51:13z Austrią,
00:51:14bo to
00:51:14przeciwko
00:51:15Austrii.
00:51:17Nikolaj
00:51:18Kretulesku
00:51:19nie zdecydował
00:51:19się
00:51:20pozbawić
00:51:21Serbów
00:51:21broni
00:51:23rosyjskiej
00:51:23w 1862 roku.
00:51:26Najważniejszą
00:51:27datą być może
00:51:28w całej historii
00:51:29Rumunii
00:51:29nowoczesnej
00:51:30jest reforma
00:51:31rolna
00:51:311964 roku.
00:51:33Nadal
00:51:34dwie trzecie
00:51:35ziemi
00:51:35będzie należeć
00:51:36do
00:51:36szlachty,
00:51:39ale
00:51:39zwalnia się
00:51:41całkowicie
00:51:42różne robocizny
00:51:43i różne inne
00:51:44nadużycia,
00:51:46które dotąd
00:51:47były.
00:51:49W 1866
00:51:50roku
00:51:51Pałac
00:51:51Książęcy
00:51:52i tego właśnie
00:51:53Aleksandra
00:51:54Jana Kuzy
00:51:54zostaje
00:51:55otoczony
00:51:56przez
00:51:57zbuntowanych
00:51:58oficerów.
00:51:59To jest
00:51:591866.
00:52:01W tym momencie
00:52:01jest trzech
00:52:02oficerów,
00:52:04szlachciców
00:52:05Golesku,
00:52:05Haralamba
00:52:07i Katargi.
00:52:08Oni się
00:52:10dogadują
00:52:10i sobie tam
00:52:11rządzą razem.
00:52:12W lipcu
00:52:121966
00:52:13robią nową
00:52:14konstytucję,
00:52:15teoretycznie
00:52:15dosyć liberalną,
00:52:16panujący,
00:52:17posiadał jednak
00:52:17dużą władzę,
00:52:18prawo powoływania
00:52:19rządu i takie takie.
00:52:21Wysoki
00:52:21cenzus
00:52:21majątkowy,
00:52:22no ale
00:52:23rzeczywiście
00:52:23cztery
00:52:25kurie
00:52:25wyborców
00:52:26właściwości
00:52:27ziemskiej,
00:52:28wielkiej,
00:52:28średniej
00:52:29ludności
00:52:29miejskiej
00:52:29i
00:52:30robotników.
00:52:32Cztery
00:52:32kurie,
00:52:33czyli tak trochę jak w Szwecji
00:52:35w XVIII wieku,
00:52:36taki dziwny eksperyment
00:52:38trochę parlamentarny.
00:52:43Po przegranej wojnie włoskiej
00:52:45z Francuzami,
00:52:46czyli to są te lata
00:52:461859-60,
00:52:50Austria musiała zmienić
00:52:51skompromitowaną swoją politykę
00:52:53wewnętrzną,
00:52:54no i w 60-tych latach
00:52:56się dogadują
00:52:57z Węgrami.
00:53:04W 75-tym roku
00:53:08premierem Węgier,
00:53:09bo
00:53:10Siedmiogród
00:53:12dostaje się pod
00:53:13bezpośredni
00:53:13zarząd
00:53:14Węgrów,
00:53:15kiedy jest
00:53:151867,
00:53:17mamy już,
00:53:18nie mamy
00:53:18cesarstwa
00:53:19Austrii,
00:53:20tylko mamy
00:53:20Austro-Węgry
00:53:21i Węgrzy
00:53:22mocno
00:53:23przypieprzą
00:53:24Słowakom,
00:53:25ale Rumunom
00:53:26dopiero mocno
00:53:26przypieprzą
00:53:27w 75-tym roku.
00:53:29Premierem Węgier
00:53:30został nacjonalista
00:53:31Koloman Tisza
00:53:32i strasznie
00:53:33mocno
00:53:34nadusza
00:53:35Siedmiogrodzian.
00:53:36No i chcę
00:53:37dołączyć wręcz
00:53:38Siedmiogród
00:53:39do Węgier,
00:53:40Rumunii wolą
00:53:41autonomię
00:53:42na wzór
00:53:42Chorwacji,
00:53:44na wzór Chorwacji,
00:53:45która podlega
00:53:46Austriakom
00:53:47tej drugiej części
00:53:48dualistycznej
00:53:49monarchii.
00:53:50Tymczasem
00:53:51co się dzieje
00:53:53w Mołdawii
00:53:54i Wołoszczyźnie?
00:53:56Mołdawii
00:53:56i Wołoszczyźnie,
00:53:57które mają
00:53:57ten status
00:53:58taki
00:53:59ciągle
00:54:01taki
00:54:02nie do końca
00:54:02niepodległy,
00:54:04one wykorzystują
00:54:05powstanie
00:54:06w Bułgarii.
00:54:07Jest powstanie
00:54:08w Bułgarii
00:54:09w 1876
00:54:11roku
00:54:12przeciwko
00:54:13Turkom.
00:54:15I
00:54:15to powstanie
00:54:16w Bułgarii
00:54:17wybucha
00:54:18jest pomoc
00:54:19rosyjska
00:54:21wydatna
00:54:21dla Bułgarów.
00:54:22Bułgarzy
00:54:23do dzisiaj
00:54:23są wdzięczni
00:54:24Rosjanom,
00:54:24że pomogli.
00:54:25Mówiłem o tym
00:54:26jakiś tam
00:54:27parędziesiąt
00:54:28filmów temu,
00:54:29tak?
00:54:30Jak to się nazywała?
00:54:32Tam ta bitwa
00:54:32pod tą
00:54:33stopką,
00:54:34czy jakoś tak.
00:54:36Możecie sobie
00:54:37zobaczyć.
00:54:37Wejdźcie na
00:54:38playlistę
00:54:39Bułgaria,
00:54:39tam znajdziecie.
00:54:41To
00:54:41tam
00:54:42także
00:54:43bardzo pomogli
00:54:44Rumunii.
00:54:45i ci
00:54:46z Wołoszczyzny,
00:54:47ci z Mołdawii.
00:54:48Dlatego
00:54:48po tej wojnie
00:54:49Rumunia
00:54:50stała się
00:54:51naprawdę
00:54:51niepodległym krajem.
00:54:55Bank
00:54:56Narodowy
00:54:571880,
00:54:58tak?
00:54:59Widać,
00:54:59że jest
00:54:59niepodległa.
00:55:01Cła
00:55:01ochronne
00:55:0286,
00:55:0489 rok,
00:55:06własna polityka
00:55:07ekonomiczna,
00:55:08tylko złoto,
00:55:09monometalizm,
00:55:10tak?
00:55:10i tak dalej.
00:55:12Inwestycje
00:55:13niemieckie przede wszystkim,
00:55:15ale także
00:55:15angielskie i francuskie,
00:55:17a trochę nawet
00:55:17amerykańskie.
00:55:19Przede wszystkim,
00:55:20jak wiadomo,
00:55:21w Jassach
00:55:21kopalnictwo
00:55:22od 1857 roku,
00:55:25mołdawskie
00:55:26kopalnictwo,
00:55:27ogromne zakłady
00:55:28metalurgiczne
00:55:29w Hunedouara
00:55:30w
00:55:311982 roku,
00:55:34ale jednak
00:55:34robotników
00:55:35nadal jest tylko
00:55:36około 200 tysięcy
00:55:37na cały kraj,
00:55:38robotników przemysłowych,
00:55:39więc kraj pozostaje
00:55:40generalnie chłopski.
00:55:43No i teraz mamy
00:55:44taką sytuację,
00:55:46że
00:55:46zbliża się
00:55:48I wojna światowa,
00:55:49tak?
00:55:50I
00:55:50oczywiście
00:55:51Rumunii muszą się
00:55:52zastanowić,
00:55:53po której stronie są.
00:55:54Tak naprawdę,
00:55:55jak spojrzycie,
00:55:56to Rumunii się wahają.
00:55:58Cały czas się wahają
00:55:59i wahają.
00:56:01Bardzo boją się
00:56:02narazić
00:56:02swoją kruchą niepodległość,
00:56:04wywalczoną
00:56:04przecież dopiero
00:56:05w 1878 roku
00:56:07tak naprawdę,
00:56:08chociaż można powiedzieć,
00:56:10że troszeczkę jakby
00:56:11w latach
00:56:121859 już jest,
00:56:15tak?
00:56:15Ale taka naprawdę
00:56:161800,
00:56:17jak już powiedzieliśmy,
00:56:18ale tak naprawdę
00:56:191878.
00:56:21Rumunii się strasznie boją,
00:56:23że w tej wielkiej
00:56:24wichurze
00:56:25ogólnoeuropejskiej,
00:56:26jaką jest
00:56:27I wojna światowa,
00:56:28oni to wszystko stracą.
00:56:29Jak zostaną podzieleni,
00:56:30nie wiem,
00:56:31przez Rosję,
00:56:31przez kogokolwiek,
00:56:32przez Austrię,
00:56:33Rosję na przykład
00:56:34pół na pół.
00:56:35I co wtedy?
00:56:36Więc są bardzo ostrożni.
00:56:37Dopiero kiedy w 1916 roku
00:56:40Rumunii decydują się działać
00:56:42i to mocno,
00:56:42tworzyć milionową armię
00:56:44i mocno przyłupać
00:56:45Austriakom,
00:56:46opowiedzieć się po stronie,
00:56:48czy po prostu
00:56:49na zasadzie takiej,
00:56:50że już
00:56:50musimy po prostu
00:56:52przyłączyć Siedmiogród.
00:56:53On jest nadal
00:56:53austriacko-węgierski,
00:56:55więc musimy go mieć.
00:56:57No więc
00:56:57ruszają na
00:56:58Austriaków i Węgrów
00:56:59i zabierają im to.
00:57:02Ale niestety
00:57:02w 1917 roku
00:57:05Niemcy pokonują Rosjan
00:57:07i Niemcy są silni
00:57:08i Niemcy
00:57:09w marcu 1918 roku
00:57:12podbijają Rumunię.
00:57:14Nie tylko Siedmiogród,
00:57:15ale też Mołdawię-Włoszczyznę.
00:57:17I do końca wojny,
00:57:19a wiadomo,
00:57:19że wojna się kończy
00:57:20dopiero późną jesienią,
00:57:21dopiero tam w listopadzie.
00:57:23Od marca do listopada
00:57:25Niemcy okradają Rumunię.
00:57:26Po prostu.
00:57:28I Rumunia
00:57:29bardzo dużo cierpi,
00:57:30ale za to,
00:57:31że za te zasługi
00:57:31i za te cierpienia
00:57:32dostają nagrodę.
00:57:36Dostaną Siedmiogród.
00:57:38I Siedmiogród zostanie,
00:57:39mimo silnych wpływów
00:57:41węgierskich i niemieckich tam,
00:57:43zostanie dołączony
00:57:44do Rumunii
00:57:45na zasadzie,
00:57:46że większość ludzi
00:57:47tam też mówiła
00:57:48po rumuńsku.
00:57:50I oczywiście to sprowadzi
00:57:52na Rumunów
00:57:54nienawiść Węgrów.
00:57:55I to znowu
00:57:55w II wojnie światowej
00:57:56będzie widoczne,
00:57:58ale
00:57:58i wcześniej też,
00:58:02ale Rumunii
00:58:04no dobrze to rozegrali.
00:58:06Dołączyli się do wojny,
00:58:07mimo tego,
00:58:08tej okupacji niemieckiej
00:58:09przez moment.
00:58:10Dołączyli się do wojny
00:58:11późno,
00:58:12w 1916.
00:58:14Przez chwilę przegrali,
00:58:15ale potem wygrali.
00:58:16Także
00:58:17Austro-Węgry
00:58:18były generalnie
00:58:18na spalonej pozycji,
00:58:20no bo byli jednym
00:58:20z uważani
00:58:21za podżegaczy wojennych
00:58:23tej najgorszej wody.
00:58:24Przecież Austro-Węgry
00:58:25to byli ci najgorsi
00:58:26podczas I wojny światowej.
00:58:28To oni
00:58:29postawili Serbom
00:58:31ultimatum
00:58:32nie do spełnienia,
00:58:33że Serbowie
00:58:33mogli tylko je odrzucić.
00:58:37Więc
00:58:38specjalny tak,
00:58:39żeby nie dało się
00:58:40tego spełnić.
00:58:41Więc
00:58:41Austro-Węgry
00:58:43były tymi złymi,
00:58:44więc trzeba je
00:58:44rozebrać
00:58:45na te wszystkie państwa,
00:58:46zgodnie z Wilsonem
00:58:47i prawami narodów
00:58:49do samostanowienia,
00:58:51ale nie tylko,
00:58:51po prostu
00:58:52chciano też
00:58:52ukarać Austrię.
00:58:55Włosi,
00:58:55Francuzi,
00:58:56Brytyjczycy
00:58:56też chcieli
00:58:56ukarać Austrię.
00:58:57Dobry moment.
00:59:00Rosja wtedy
00:59:01nie istniała,
00:59:02była
00:59:02w rewolucjach
00:59:04i tak dalej,
00:59:06więc był taki moment,
00:59:07kiedy Rumunia
00:59:08właśnie tutaj będzie,
00:59:10dostanie po prostu
00:59:11ten siedmiogród
00:59:12i wkracza
00:59:12jako ta Rumunia,
00:59:13którą my znamy,
00:59:14to ogromłe jabłuszko
00:59:15takie.
00:59:17No i Rumunii
00:59:18to wszystko
00:59:19zagospodarowują,
00:59:20to jest dosyć silny kraj,
00:59:22utrzymuje dużą armię
00:59:23na wszelki wypadek
00:59:24i dlatego
00:59:25Francja
00:59:26będzie tworzyć
00:59:27tak zwaną
00:59:28małą ententę,
00:59:29będzie próbować robić.
00:59:31Z Czechosłowacji,
00:59:32Rumunii,
00:59:32jak się da,
00:59:32to też Polski
00:59:33w latach dwudziestych
00:59:35przeciwko
00:59:36ambicjom właśnie
00:59:37niemieckim,
00:59:38a także trochę
00:59:39austriackim i węgierskim,
00:59:40żeby odzyskać to,
00:59:42co w I wojnie stracili.
00:59:44Czyli Rumunii,
00:59:45ma trochę podobną historię
00:59:48do nas,
00:59:48bo zobaczcie,
00:59:49też musieli dołączyć
00:59:50ten drugi zabór,
00:59:51też są jakby
00:59:52trzy państwa,
00:59:53co prawda trudno powiedzieć,
00:59:54że są trzy zabory,
00:59:56no ale
00:59:56są trzy państwa,
00:59:58jest bardzo podobna historia,
01:00:00tylko z tą różnicą,
01:00:02że Rumunii
01:00:02przy przeciwieństwie do nas
01:00:04nie leżą na nizinie
01:00:05środkowo-europejskiej,
01:00:07tylko mają
01:00:08pierściń,
01:00:09dolny taki przecinek
01:00:11Karpatów
01:00:13u siebie,
01:00:14który oddziela
01:00:14Siedmiogród,
01:00:15czyli Transylwanię
01:00:16od Mołdawii
01:00:17Wołuszczyzny.
01:00:18Także
01:00:18tak to,
01:00:21tak to po prostu wygląda.
01:00:22Także ostatecznie
01:00:23postawili
01:00:24na dobrego konia,
01:00:25a zobaczcie,
01:00:25że w 59. roku
01:00:27Rumunom
01:00:27dano tylko
01:00:28częściową niepodległość,
01:00:29nadal tam Turcy
01:00:31no rządzili,
01:00:33tak.
01:00:36W 56. potwierdzono,
01:00:38że Turcy rządzą,
01:00:39bo nadal de facto
01:00:40autonomia,
01:00:41musieli dopiero walczyć
01:00:42i wspomóc Bułgarów,
01:00:45żeby zostali,
01:00:46uzyskali taki status
01:00:47międzynarodowy,
01:00:48żeby razem u boku
01:00:49Rosjan wspomóc Bułgarów
01:00:51i wtedy dopiero
01:00:52w 1878
01:00:54można mówić
01:00:55o niepodległości rumuńskiej.
01:00:56Jest to naród młody,
01:00:58tak w tym sensie.
01:00:59No ale
01:00:59te poszczególne kraje,
01:01:01te Mołdawia,
01:01:01Wołoszczyzna i tak dalej,
01:01:02no to jest stara państwowość
01:01:04i dosyć potężna historia
01:01:05i chwilami
01:01:07zarówno Mołdawia,
01:01:08jak i Wołoszczyzna,
01:01:08jak i oczywiście
01:01:09Siedmiogród,
01:01:10najbogatszy,
01:01:10zawsze najpotężniejszy,
01:01:12to były dosyć potężne
01:01:13i dosyć ważne kraje
01:01:14w Europie.
01:01:16Więc nawet te fragmenty Rumunii,
01:01:17one robią pewne wrażenie.
01:01:20Także zachęcam
01:01:21do zainteresowania się
01:01:22trochę Rumunią,
01:01:23ja sam zamierzam
01:01:23to kontynuować,
01:01:24bo to jest jednak,
01:01:26ja tutaj mam takie wrażenie,
01:01:28że my trochę tak patrzymy,
01:01:29że tak patrzymy
01:01:29na tych Słowian,
01:01:32Chorwatów,
01:01:33Serbów,
01:01:36tak się tutaj
01:01:37z nimi utożsamiamy,
01:01:38patrzymy na religię,
01:01:39tak, że Czesi
01:01:40są też katolikami,
01:01:41Chorwaci też,
01:01:42Serbowi już nie,
01:01:45że na Bośniaków
01:01:46stawiali mocno
01:01:47Turcy,
01:01:47żeby rozdzielić
01:01:48te dwa światy,
01:01:49chorwacki i serbski,
01:01:52to są dwa narody,
01:01:53mówią tym samym językiem,
01:01:54ale religię ich dzieli.
01:01:55Natomiast Rumunii to kraj
01:01:57zupełnie odwrotny,
01:01:58tam język,
01:01:59ten łaciński język
01:02:00jest czynnikiem jednoczącym
01:02:02ostatecznie
01:02:03i Rumunia
01:02:05pokonuje problemy religijne
01:02:07i patrzy na czynniki kulturowe
01:02:09i to kultura
01:02:11jednoczy te państwa,
01:02:13a nie tak,
01:02:13że dzieli nas od Rosjan,
01:02:15bo my katolicy,
01:02:15a tamci prawosławni
01:02:16i góry też nie zadziałały,
01:02:19bo góry oddzielają
01:02:21Czechów od Polaków,
01:02:22że Polacy
01:02:23czesnią oddzielnymi narodami,
01:02:24bo góry,
01:02:25Karpaty zresztą,
01:02:27tylko główny łańcuch,
01:02:28a mniejszy łańcuch,
01:02:30ten rumuński łańcuch,
01:02:33on nie dał rady
01:02:34oddzielić Siedmiogrodu
01:02:36tak naprawdę,
01:02:37kulturowo
01:02:37od Wołdawii i Wołuszczyzny.
01:02:40Także
01:02:41Rumunia jest krajem
01:02:44zbudowanym na kulturze,
01:02:45na kulturze romańskiej.
01:02:48Jest to dosyć ciekawa,
01:02:50zupełnie inna opcja
01:02:52historyczna.
01:02:53My się lubimy porównywać
01:02:54z Czechami,
01:02:56czasami z Węgrami,
01:02:58a dlaczego nigdy
01:02:59nie porównują się
01:03:00właściwie z Rumunami?
01:03:01Czemu?
01:03:02To jest bardzo dziwne zjawisko.
01:03:03No w każdym razie
01:03:04ja zachęcam do tego
01:03:05i na pewno będę
01:03:06poświęcał trochę więcej uwagi
01:03:08Rumunii,
01:03:09bo to jest ciekawy kraj.
01:03:11A jak wiecie,
01:03:12ostatnio Rosjanie
01:03:13próbowali im namieszać
01:03:14w wyborach,
01:03:15ale wcześniej były rządy
01:03:16prezydenta,
01:03:18dali na cały świat
01:03:20egzemplu
01:03:21walki z korupcją.
01:03:23Klaus Ioannis,
01:03:24zresztą Sass,
01:03:25czyli Niemiec
01:03:26siedmiogrodzki,
01:03:28on
01:03:28posadził
01:03:31byłego premiera
01:03:32za korupcję
01:03:32dopierdla.
01:03:33Bez żadnego tam
01:03:34tańca godowego
01:03:36jak w Polsce,
01:03:36tylko po prostu.
01:03:37Także to jest kraj,
01:03:38który potrafi rozliczać,
01:03:40który potrafi się bronić
01:03:41swojego społeczeństwa.
01:03:42W przeciwieństwie do Polski,
01:03:44niestety przykro mi to powiedzieć.
01:03:46Rumunia w tej chwili jest krajem,
01:03:48który się szybciej rozwija niż Polska.
01:03:50Oczywiście możemy powiedzieć,
01:03:51że no pewnie,
01:03:51oni są biedni
01:03:52i nadrabiają tak,
01:03:54no tak,
01:03:54ale to samo możemy powiedzieć o nas,
01:03:56zależy,
01:03:57o których dykadzie mówimy.
01:03:58No nic,
01:03:59słuchajcie,
01:04:00Rumunia to ciekawy kraj,
01:04:01krótko mówiąc,
01:04:02mam nadzieję,
01:04:03że się Wam podobało
01:04:04o Rumunii w XIX wieku.
01:04:06Następny kraj
01:04:07z tej serii,
01:04:08jaki sobie omówimy,
01:04:09to będzie Brazylia,
01:04:11także przerzucimy się
01:04:12na inny kontynent.
01:04:14Potem planuję jeszcze
01:04:15omówić Indie, Chiny,
01:04:17Japonię, Maroko i Wietnam.
01:04:19Nie wiem tylko w jakiej kolejności,
01:04:20a potem przejdziemy
01:04:21do jakiegoś innego stulecia.
01:04:23Także to wszystko
01:04:29będzie omówione.
01:04:32XIX wiek,
01:04:33jak wiecie,
01:04:34jak już Wam mówiłem,
01:04:35to był ten moment
01:04:37w historii,
01:04:38który mnie zafascynował
01:04:39jako pierwszy,
01:04:40potem dopiero wiek XVIII
01:04:43najbardziej.
01:04:45Ale na początku tak,
01:04:47to wiktorianizm,
01:04:49wojna secesyjna,
01:04:50wojna francusko-pruska,
01:04:51rewolucja przemysłowa,
01:04:53to wszystko mnie
01:04:55najbardziej fascynowało,
01:04:56aż do I wojny światowej.
01:04:58Potem mi się odmieniło
01:04:59na wiek XVIII,
01:05:00ale wiek XIX
01:05:01jest dobrym momentem,
01:05:03żeby naprawdę rozpocząć
01:05:07edukację historyczną,
01:05:08dlatego, że on przerzuca
01:05:10pomost między naszymi czasami,
01:05:12czyli wiekiem XX
01:05:13z tym kawałkiem XXI,
01:05:15a wiekiem XVIII,
01:05:16który jest czymś
01:05:17zupełnie innym
01:05:18niż nasz świat,
01:05:19mimo wszystko.
01:05:21Oczywiście nie tak,
01:05:22jak w średniowiecze,
01:05:22tak, bo w XVIII wieku
01:05:24są już gazety,
01:05:25opinia publiczna
01:05:26i oświecenie
01:05:26i prasa drukarska
01:05:27i tak dalej,
01:05:29ale,
01:05:29i szkoły,
01:05:30ale,
01:05:31chociaż niewiele,
01:05:32ale jednak miał wszystko,
01:05:34tak,
01:05:35masowa demokracja
01:05:36i tak dalej,
01:05:37to wszystko dopiero
01:05:38wiek XIX,
01:05:39więc warto od niego
01:05:40rozpocząć
01:05:40i słuchajcie,
01:05:42naprawdę,
01:05:42warto poświęcić
01:05:43trochę mniej uwagi
01:05:44czasami
01:05:45w bieżączce politycznej,
01:05:47nieistotnym debatom,
01:05:48a więcej tym rzeczom,
01:05:51które naprawdę tworzą
01:05:52nasz świat,
01:05:53a nasz świat tworzy
01:05:55przede wszystkim kultura
01:05:56i to,
01:05:57i kultura polityczna też,
01:05:58które są,
01:05:59kształtują się
01:06:00w pewnych określonych,
01:06:01w określonych sytuacjach
01:06:04i z określonymi czynnikami,
01:06:05także,
01:06:07no cóż,
01:06:08więc tak jak mówię,
01:06:09następna będzie o Brazylii,
01:06:11a jeżeli podobał Wam się
01:06:12ten film
01:06:14o Rumunii w XIX wieku,
01:06:16tutaj możecie wesprzeć
01:06:17mój kanał finansowo
01:06:19na Patronite,
01:06:21proszę się nie przejmować
01:06:22samozwańczą tamtejszą
01:06:24radą naukową,
01:06:25gdzie taki pisior
01:06:25tam nagadał na mnie
01:06:27i spowodował,
01:06:28że oni tam napisali
01:06:30to, co napisali,
01:06:31ale pamiętajcie,
01:06:33że część biznesowa
01:06:34Patronita jest normalna,
01:06:35w przeciwieństwie
01:06:36do samozwańczej rady,
01:06:38więc spokojnie
01:06:40możecie mnie tam wesprzeć,
01:06:42a jeżeli Wam się nie chce
01:06:44wykupywać żadnych tam
01:06:45długich subskrypcji,
01:06:46to zawsze możecie to zrobić
01:06:48na zasadzie po prostu
01:06:49kupienia kawki,
01:06:50większej czy mniejszej,
01:06:51tam nie ma ograniczeń,
01:06:54a tutaj możecie kupić książki,
01:06:57oczywiście,
01:06:58zresztą tutaj też,
01:06:59przykładowo
01:07:00o historii Francji bez mitów,
01:07:02możecie też kupić
01:07:03historię Polski bez mitów,
01:07:04ale wersja drukowana
01:07:05jest wyprzedana,
01:07:08także tylko e-book,
01:07:10możecie też kupić
01:07:11druk lub e-book
01:07:12książki o Szwecji
01:07:13w XVIII wieku
01:07:14i możecie kupić
01:07:17w przedsprzedaży
01:07:18książkę,
01:07:19która dopiero jest
01:07:19w procesie drukowania,
01:07:21czyli naszą książkę
01:07:23wspólną,
01:07:24moją i Pawła Skały-Pinkosia,
01:07:26liberalizm,
01:07:26historia walki o wolność,
01:07:27mocno polecam,
01:07:33także to by było na tyle.
01:07:36Także widzimy się
01:07:37w ramach tej serii
01:07:38znowu w filmie o Brazylii
01:07:41za parę dni,
01:07:42natomiast oczywiście będzie też,
01:07:45jak się rzeczywiście
01:07:46coś wydarzy ważnego,
01:07:48a nie jakaś debata,
01:07:49tylko coś naprawdę ważnego,
01:07:51to oczywiście będą także
01:07:53komentarze
01:07:53naszej politycznej bieżączki.
01:07:57Trzymajcie się i powodzonka.