Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00:00Merhabalar efendim iyi geceler saatlerimiz 23.30'u gösteriyor beyaz tv ekranlarında
00:00:05akılda kalsın'a başlıyoruz ben melis sabahcı efendim bugün konuşacağımız hayli başlık
00:00:10var.
00:00:11Tarihin derinliklerine ineceğiz diyebiliriz aslında tam da akılda kalsın diyeceğimiz
00:00:16bir program olacak.
00:00:17Lütfen ekran başından ayrılmayın çünkü çok fazla tartışılıyordu hafta boyunca
00:00:21bir layıklık tartışması vardı.
00:00:23Önce milliyetin bakanı yusuf tekinden bir açıklama geldi akabinde chp genel başkanı
00:00:28özgür özelden farklı bir açıklama geldi yani bugün biz tek partili döneme gideceğiz
00:00:33tek partili dönemde neler yaşandı konuşacağız sevgili izleyenler tek partili dönemde
00:00:38cumhuriyet halk partisinin camileri sattığı iddiası doğru mu işte bugün akılda kalsın
00:00:44da bunu konuşacağız bununla birlikte türkiye'de ezan neden türkçeye çevrildi çok konuşuluyor
00:00:51çok tartışılıyor bunu da masaya yatıracağız ve elbette lozan'dan önce ingilizlerle
00:00:58bir anlaşma yapıldı mı yapıldıysa bu anlaşmanın maddeleri ne peki bu anlaşma neden yürürlüğe
00:01:05girmedi hepsinin detaylarını konuşacağız aslında tarihi çok iyi bilen bir isimle
00:01:10birlikte konuşacağız tarihçi yazar mustafa armağan konuğumuz sayın armağan hoş geldiniz
00:01:15hoş bulduk hayırlı akşamlar herkese çok teşekkürler şimdi ben böyle bir açılış
00:01:20yaptım ama söylediğim gibi biraz tarihin derinliklerine gideceğiz çünkü çok konuşuluyor
00:01:24çok tartışılıyor bu konular nereye varacak bu konularda kim haklı ben sevgili izleyenlere şöyle
00:01:31söylemek istiyorum bugün belgeler konuşacak diyebilir miyiz sayın armağan büyük ölçüde
00:01:36belgeleri konuşacağız tabi yorumlayarak onların da sadece belge bir şey ifade etmeyebilir çoğu
00:01:42zaman onun yorumunu açıklamasını yaparak ilerleyeceğiz ama doğru yorumlamaya çalışacağımızı
00:01:48söyleyebilirim peki şimdi başta da söylediğim gibi açılışta belirttiğim gibi gündemimizde
00:01:52laiklik tartışması vardır iki haftadır da tartışılıyor özellikle şimdi Milli Eğitim Bakanı
00:01:58sayın Yusuf Tekin sizin laiklikten anladığınız şeyle benim anladığım şey aynı değil demesiyle
00:02:05bir tartışma başladı laiklik bu arada Cumhuriyet Halk Partisi'nin altı oklarından birini temsil
00:02:12ediyor bunu da belirtelim bizlere de öğrenim hayatımız boyunca hep şu öğretildi laiklik
00:02:18din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır denildi öğretildi biz bu şekilde bunu öğrendik
00:02:27peki ben şunu sormak istiyorum ilk olarak size laikliğin tanımı bu kadar sade mi ya da laiklikten
00:02:35ne anlamalıyız keşke o kadar sade olsaydı ve bu kadar basit ifade edilebilseydi ama laik bir
00:02:43devlet yani din ve dünya işleri eğer dedikleri gibi ayrılmış olsaydı devletin kalkıp da ezanın
00:02:53nasıl okunacağına karar vermemesi gerekiyordu yani kanun çıkartıyorsunuz ezan Arapça değil
00:03:00Türkçe okunacak diyorsunuz sana ne eğer ayrıysa din kendi içinde bir ayrı örgütse ayrı bir yapıysa
00:03:08o zaman devletin kanun çıkartması laikliğin inkarı değil midir eğer ayrı olacaksa din tarafından devlete müdahale
00:03:18edildiğinde bu laikliği ihlal ise devletin de dine karışması laikliğin bir başka ihlaldir ama bunu mesela
00:03:26hiç bizim cumhuriyet laikliği ya da Yusuf Tekin hocamızın söylediği manada laikliği bir topluma
00:03:36kendi kafasındaki projeyi empoze etmeyi ilke edilmiş olan anlayış laikliği böyle anlamıyor bizim yaptığımız
00:03:44toplumu hasta olarak görüyor ben doktorum toplumu iyi edeceğim sen bana teslim olacaksın ben senin
00:03:51sağlığına kavuşturacağım diyen bir yaklaşımla 1950'ye kadar biz geldik dolayısıyla şimdi burada laiklik ne
00:04:02laiklik devletin hakem rolü oynaması yani ve hakem taraf tutar mı maçta taraf tuttuğu zaman zaten
00:04:09ihlal ettiğini şey yapıyoruz hatta işte top çarptı mı falan filan şeyi bile tartışma konusu olur
00:04:19devlet diyecek ki Ermenisi, Süryanisi, Müslümanı, Ateisti her neyse ben bunların karşısında onlardan birisinin
00:04:30tarafında değilim hepsine eşit olarak bakıyorum eşit mesafedeyim toplumun kahir ekseriyetinin bir dini olabilir
00:04:38ama burada azınlıkların da dini hassasiyetlerini korumak muhafaza etmek benim görevim şimdi burada
00:04:45böyle bir şey görmüyoruz topluma bir anlayışı bir zihniyeti empoze etmeye çalışan bir laiklik uygulamasının
00:04:55Türkiye'de yürürlükte olduğunu ve hala birilerinin kafasında laikliğin o olduğu tasavvuru var işte Yusuf Hoca'nın
00:05:04söylediği hadise bu biz öyle anlamıyoruz biz diyoruz ki laiklik insanların inancına hayat tarzına yaşayışına
00:05:15tarafsız kalmak aynı uzaklıkta kalmak ve toplumu birbirine karşı kışkırtacak olan aktörlerin önüne geçmek
00:05:26yani sen buna hakkın yok onu zorla Müslüman yapmakta zorla Müslümanlıktan çıkarmakta kimsenin haddi değil hakkı da değil
00:05:36şimdi böyle olması gerekirken laikliğin Türkiye'de bir devlet kontrolünde topluma bir anlayışı empoze etme aracı olarak
00:05:47kullanıldığını görüyoruz ki bizim karşı çıktığımız husus bu dolayısıyla uygulamaları geçmişte yapılmış
00:05:55yani 24'ten başlayan bir takım uygulamaları eleştirmemizin sebebi de bu burada Hıristiyanlar ibadetlerini
00:06:04özgürce yapıyorlardı Yahudiler ibadetlerini Havra'da özgürce yapıyorlardı ama Müslümanlar baskı altındaydı
00:06:13yani ezanı benim dediğim gibi okuyacaktım kardeşim bu dinin bir ezanı var peygamber böyle bir ezan öngörmüş
00:06:19sen buna niye karışıyorsun karışmaya ne hakkın var dediğin anda kendini hapiste buluyorsun
00:06:26yahut da çeşitli şekillerde tecrit ediliyorsun evet onun için Türkiye'deki uygulamanın laiklik olmadığı
00:06:34yani bunun sekülerizasyon kavramıyla ifade edilmesi gerektiğini belirten bir takım düşünürler var
00:06:40yani burada tamamen devletin topluma dayattığı bir dünyevileştirme projesi olduğunu söyleyelim
00:06:49ve Türkiye'deki uygulamanın da dine karşı değil İslam'a karşı
00:06:55İslam'ın toplum üzerindeki etkisini nüfuzunu topluma kattığı o coşkuyu heyecanı ve hani buna şerif madeniz sözüyle şey yaparsak
00:07:09topluma kattığı efsunu yok etmek yani düzen çantamı diyorlar sosyolojide bu kelimeye
00:07:16o efsunu yok etmek dolayısıyla bunu yok etmek için bütün yöntemler deneniyor
00:07:21Şimdi derinlemesine konuşacağız aslında laikliğin tanımını yaptınız siz hocam bunu söyleyelim
00:07:26şimdi laikliğin aslında tarafsız olması gerektiğini söylediniz
00:07:30peki tek partili dönemi de konuşacağız dedik ama ben editörümüzden rica ediyorum
00:07:36şimdi Sayın Milliyetin Bakanı Yusuf Tekin önce bir ne söylemiş tam olarak onu bir ekrana izleyicilerimize getirelim
00:07:42Eyvallah
00:07:42Akabin'de de CHP Genel Başkanı Özgür Özer'in açıklamasını vereceğim ama bir Sayın Tekin'in açıklamalarına ses verelim
00:07:49Özellikle CHP kanadından Ümit Özdağ'dan bu açıklamaya çok sert tepkiler geldi özellikle bu
00:07:56şimdi bu kadar sert tepkiler vermelerinin sebebi neydi bunu sormak istiyorum size
00:08:02ama şunu da bir ekleyelim CHP Genel Başkanı Özgür Özer'de bir açıklamada bulundu
00:08:07tam da Sayın Yusuf Tekin'in yapmış olduğu açıklamanın üzerine ona da bir kulak verelim
00:08:14Hocam bir tebessüm de oldu aslında sizde Sayın Özer'i dinlerken onu fark ettim
00:08:19Hayır sempati değil de yani biraz tabii
00:08:21Hayır tebessüm yüzünüzde bir tebessüm oluştu çünkü sanki anlattıkları çok gerçeği yansıtmıyor gibi bir izlenim aldım sizden
00:08:28Öyle yani biraz böyle stand upçu gibi konuşuyor çünkü bir de lafı karıştırdı yani sağından soğandan bilmem ne falan diye
00:08:36yani ne demek istediğini de doğrusu tam olarak anlayamadık ama en azından
00:08:41söyleyeyim yani CHP Genel Başkanı Özgür Özer diyor ki ne camiler satıldı ne de ahır yapıldı
00:08:47kısaca özeti bu Sayın Tekin'de konuşmasında 1940'lı yılları hatırlayın diyor
00:08:55camilerin kapısına kilit vurmak camileri ahıra çevirmek vatandaşın Kur'an-ı Kerim öğrenmesini yasaklamak
00:09:03sizin laiklikten anladığınız bu dedi
00:09:06Şimdi bu ülkede Sayın Armağan böyle şeyler oldu mu yani Sayın Tekin'in bahsettiği camilerin kapısına kilit vurmak
00:09:15camileri ahıra çevirmek vatandaşın Kur'an-ı Kerim öğrenmesini yasaklamak
00:09:20yani bir tarihçi olarak siz neler söylemek istersiniz?
00:09:24Şimdi bir kere bunların hiçbirisi yani Özgür Özer'in inkar ettiği şeylerin hiçbir değeri yok
00:09:32Bunlar yaşandı yaşananlara kanıt olarak şunları söylüyoruz daha detaylara gireceğiz
00:09:38yani nerede bunların evrakı birincisi gazete küpürleri önümüzde
00:09:42yani o devirde 1930'lu yıllardan başlayarak 40'lı yıllara hatta 50'li yılların başlarına kadar
00:09:48bunlarla ilgili yani kapatılan, satılan, kiraya verilen, yıkılan ondan sonra başka amaçlara tahsis edilen
00:09:58yani işte spor kulübü yapılan yahut işte bilado salonu yapılan camiler olduğuna dair gazetelerde çıkan haberler
00:10:07ikincisi devletin resmi arşivi devlet arşivlerinde bulunan binlerce belge
00:10:14yani bunları oturup kitap yapsak belki 10 cilt ansiklopedi çıkartacak kadar elimizde devlet arşivinden malzeme var
00:10:22bu akşam da birkaç tanesini göreceğiz burada
00:10:24üçüncüsü o dönemi yaşamış olan insanlar daha düne kadar bunlar sağdı ve şu anda da sağ olan insanlar var
00:10:33o devirleri yaşamış olarak bunların anlattıkları var kendi başlarından geçen olaylar var
00:10:37yani sözlü tanıklar da hala aramızda yaşıyor yahut onların tanıklıklarını toplamış olan bir takım kitaplar yayınlandı
00:10:44ben de bunlardan birkaç tane yayınladım
00:10:47ve daha önemlisi burada mesela müze yapılan camiler şimdi Ayasofya'nın müze yapıldığı bir dönemden bahsediyoruz
00:10:58Ayasofya bugün cami ama 86 yıl müze orada kaldı yani daha ne söyleyebiliriz
00:11:03Ayasofya ortadayken aslında bütün bunları tartışmaya gerek yok
00:11:06yani en büyük caminin dahi cami olmaktan çıkartıldığı bir ortamda
00:11:13o dönemde bunlar yaşandı diyor
00:11:15detaylara girmeye bile gerek yok aslında sadece bu örnek bile yeterli ama
00:11:19mesela Dolmabahçe Camii orada gördüğümüz zaman gözümüz kamaşıyor biblo gibi yapılmış bir cami
00:11:26bu cami deniz müzesi yapılmıştı yani başka İstanbul'da yapılacak deniz müzesi yapılacak bina kalmamış
00:11:33getiriyorlar orayı deniz müzesi yapıyorlar
00:11:36bu şekilde Anadolu'da ve başka yerlerde müze yapılmış olan birçok cami olduğunu biliyoruz
00:11:45bunların tek tek örneklerini getirelim
00:11:52sadece cami meselesi değil türbeler satılan yıkılan kiraya verilen türbeler ondan sonra medreseler
00:12:01çok sayıda medrese yıkılmış satılmış hala bile bugün özel ellerde bulunan hamamlar hanlar
00:12:08peki bizim camilerimiz satıldı mı?
00:12:10gayet tabii
00:12:12o dönemde bizim camilerimiz satıldı
00:12:14bu Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın kendisinin televizyonda bizzat açıkladığı bir belgeye göre
00:12:23513 cami 325 cami arsası 1070 mescit yani küçük cami dediğimiz yaklaşık olarak 2000 rakamını veriyor
00:12:36bu resmi belgelerde kendisi ekranlarda resmi bir belge olarak bunu açıkladı galiba 2012 yılıydı
00:12:43Kılıçdaroğlu ile Erdoğan arasında bir polemik yaşanmıştı orada çıktı bunu açıkladı
00:12:49arkadaşlar bulurlarsa o görüntüleri de görelim ama zannediyorum ondan çok daha fazlası var çünkü resmi belgelere intikar etmemiş olduğunu tahmin ettiğimiz birçok eserin de bu şekilde
00:13:04çeşitli amaçlara tahsis edildiğini söyleyelim
00:13:09ne camiler satıldı hani öyle bir şey yok diye ısrarla söyledi ona istinaden söylüyorum
00:13:15ısrarla da ona istinaden soruyorum size
00:13:17şimdi arkadaşlarımız ekrana görüntü getirdiler 800 liraya satılan Selim Efendi cami ve arsası üzerinden 4 numarayı getirdiler
00:13:287 Ekim 1940 tarihli bu devlet arşivlerinde bulunan bir belgeden bahsediyoruz
00:13:34bakın altı çizili yerlere bakıldığı zaman bu arsanın bu caminin
00:13:43Selim Efendi cami ve arsası 800 liraya satılmış
00:13:47cami ve arsası yani avlusu bu 800 TL'ye o zaman satıldığına dair bir devlet belgesi
00:13:53başka da istiyorsanız
00:13:55getirelim ekrana
00:13:56devam edelim mesela bu 35 numaralı belge
00:13:59Cumhuriyet gazetesinde çıkmış olan yani bugün böyle bir şey yoktur asla bu satılmamıştır diye yayın yapan Cumhuriyet gazetesi
00:14:1030 Ocak 1940 tarihinde bu Kenan Evren'in açıklaması yanlışlıkla girdi galiba
00:14:185 numaralı belge bende
00:14:20yine müdervinle ait bir kiralık cami tekke diye Cumhuriyet
00:14:25resmi bir İran olarak
00:14:27şu anda geldi ekrana
00:14:29vakıflar müdürlüğünün direktörlüğünün İran'ı
00:14:31şimdi burada kiralık cami tekke meşruta dediğim yani imam evi vesaire onların olduğu
00:14:40işte camiler bakın Hacı Hüsamettin Efendi camiyi içerisinde 5-6 tane cami ondan sonra tekke binası
00:14:50işte dükkan camilerin dükkanları resmen yani bunlar bunun gibi yüzlerce İran bulabiliriz
00:14:57yani siteye bakarsak başka İranlar da burada dire getirebiliriz
00:15:02Cumhuriyet gazetesi de yani o dönem bunu paylaşmış yayınlamış
00:15:09epeyce Cumhuriyet gazetesinin arşivi açık olduğu için bile çok eski bir arşiv olduğu için
00:15:15bunları orada bulmak çok daha rahat oluyor
00:15:19şimdi peki şunu da hemen araya sokmayalım evet satılan camiler var belgelerle birlikte de ekrana getiriyoruz
00:15:27peki bir de bir ahır mevzusu var
00:15:29evet o da 6-7 numaralı belge mesela burada önce
00:15:38şimdi 7 numarayı getirdi arkadaşlar ekrana
00:15:40ekranda şu anda
00:15:42mesela bu Ahmet Gürkan Demokrat Partisi milletvekili
00:15:46mecliste Cumhuriyet Halk Partisi'nin sattığı camileri tek tek sayıyor
00:15:54tutanak meclis tutanakları TBMM tutanaklarından aldık yani herkes şu anda girip bunları kontrol edebilir
00:16:00açık kaynak yani bunlar
00:16:02orada mesela ne diyor Helvacılar Mescidi bir Ermeniye kiraya verilmiş
00:16:10bunun gibi bir takım mescitlerin kiraya verildiği hatta yani çok daha vahim örnekler var
00:16:18verilenler arasında mesela ne oluyor Anadolu Saz Evi diye bir cami yıkılıyor
00:16:24nerede şeyde Sirkecigarı'nın hemen üstünde bugün böyle çok güzel bir cami görüyorsunuz köşede
00:16:32bu cami yıkılmıştı yani ben talebelik hayatımın başlangıcında
00:16:38bu camiyi görmezdim
00:16:40sonra Özal döneminde bu camiyi o Aydın Yüksel diye bir mimar Ekrem Hakkayverdi'nin talebesi
00:16:48onun tarafından yaptırdı
00:16:50o zamana kadar burası Anadolu Saz Evi diye bir gazino
00:16:54yani içkili işte kadınların dans ettiği oryantal dans ettiği bir gazinoymuş
00:17:01yani bizim geldiğimiz yıllarda yoktu ama
00:17:05bunun gibi bir takım örnekler var
00:17:08doğru mu anlıyorum o dönemde camileri satıyorlar
00:17:13satıyor
00:17:14ve satıldıktan sonra da işte ahır olarak yapılıyor
00:17:17ya da eğlenme yerleri olarak yapılıyor o dönemin şartlarına göre
00:17:24o şekilde bir yapıdan bahsediliyor
00:17:27cami olarak kullanılıyor yani cami bina olarak kullanılabiliyorsa
00:17:31bina olarak kullanılıyor
00:17:32diyelim ki işte minaresini yıkıyorlar
00:17:34içini tamirhane yapıyor bilmem kahve yapıyor
00:17:38işte Bursa'da diyelim ki Çekirge'de eski Kaplıcan'ın karşısında
00:17:43Lame-i Çelebi Camii var
00:17:45bu 1960'lara kadar devam etti bunun işgali
00:17:48Bilardo salonuydu
00:17:50Bilardo salonu içeride insanlar Bilardo oynuyordu
00:17:53mesela Bursa'da yine aynı şekilde gazetelere de yansımış olan
00:18:00imar faaliyeti başladı haber köpründen mi bahsediyorsun?
00:18:04Evet mesela o Bursa haberini getirebiliriz
00:18:07o haberde bunlar zikrediliyor
00:18:10mesela bakın Bursa'da imar faaliyeti başladı
00:18:151930'ların sonu
00:18:19Vakıflar İdaresi 7 binalar yaptırıyor
00:18:21ayrıca kadro harici kalan 49 cami ve mescidin satılması kararlaştırılmış
00:18:25bunlar gizli saklı değil Melisa Hanım
00:18:28yani biz böyle oradan buradan belge buluyoruz
00:18:32devletin resmi belgeleri ve gazeteler
00:18:34yani şu anda herkes bu gazetelere ulaşabilir
00:18:3749 cami ve mescidin satılması kararlaştırılmış
00:18:40ve bazı mescitler binaları olmayan spor gruplarına tahsis edilmiş
00:18:45Alaca Mescid diye heykel önü bölgesinde bulunan bir camide
00:18:50spor bölgesinin güreş salonu
00:18:52içeride güreş yapıyorlar minare yok
00:18:56cami olmaktan çıkarılmış
00:18:58şimdi burada dikkatinizi çekmek istediğim husus kadro harici kalan diyor
00:19:02bu ne demek?
00:19:03Ne demek?
00:19:04Futbolda tabi kadro dışı kalmak takımdan çıkmak anlamına geldiğini biliyoruz
00:19:10kadro harici demek
00:19:13diyanet görevlisi ya da imam müezzin her neyse
00:19:17bunların olmadığı ve diyanetin elinden vakıfların elinden
00:19:22bunların alınması anlamına geliyor
00:19:24yani şöyle 1926 yılında çıkartılan bir kanun
00:19:29tasnif heyeti kuruldu
00:19:33birbirine yakın olan camilerden bir tanesi muhafaza edildi
00:19:38diğerleri kapatıldı
00:19:39yani diyelim ki Eminönü bölgesinde
00:19:424 cami var 3'ü kapatılıyor bir tane kalıyor geriye
00:19:45bu şekilde çok sayıda cami bir defa kadro dışı kaldı
00:19:49camileri tasfiye ettiler yani
00:19:51evet tasfiye kanunu bu aynı zamanda
00:19:5319'u getirelim o zaman arkadaşlar
00:19:55bunun akabinde ne oldu?
00:19:57bakın işte adım adım nasıl geliyor
00:19:59tasnif yapıldı diğerleri kapatıldı
00:20:02şimdi kapatılan cami ne olur?
00:20:04bakımsız kalır
00:20:05dökülmeye başlar
00:20:06akmaya başlar
00:20:08bunun üzerinde dediler ki ya burası kadro dışı kalmış
00:20:13bunları ne yapalım?
00:20:15milli servet kiraya verelim satalım
00:20:18eğer yıkılmışsa arsasını satalım
00:20:21hatta öyle belgeler var ki elimizde
00:20:25arsada yıkılmış olan taşları satıyorlar
00:20:28yani enkazı satıyorlar
00:20:31çünkü taş kıymetli
00:20:32alıp başka binada kullanmak üzere
00:20:35dolayısıyla kadro dışı kalan camilerin bu şekilde
00:20:40satışa açılması yani vakıflar eliyle
00:20:43satışa açılması bununla ilgili çok sayıda
00:20:46elimizde belge var
00:20:48devlet arşivinden
00:20:49ekranda veriyoruz
00:20:50hatta şunu da söylüyorsunuz diyorsunuz ki
00:20:52girin internete bunları herkes ulaşabilir
00:20:55çok rahatlıkla diyorsunuz
00:20:56peki sayın armağan şunu sormak istiyorum size
00:20:59şimdi özgür özel'in yaptığı açıklama
00:21:01şimdi chp genel başkanın açıklaması
00:21:03böyle bir şey olmadı diyor
00:21:05bunları görmemiş olabilir mi?
00:21:07ya da bilerek mi yok dedin?
00:21:09niye böyle bir şey dedin sizce?
00:21:11vallahi görmemiş olabilir
00:21:13tabi siyasetçi tarihçi değil
00:21:15ama yanında danışmanları olur
00:21:17sorar ya ben şimdi bu açıklamayı yapacağım ama
00:21:20hani bilerek yapayım yani
00:21:22bunun şeyi var mı yok mu?
00:21:25diye herhalde onlar da kendisine
00:21:27doğru bilgi vermemiş olmalı
00:21:29fakat diyelim ki özgür özel bilmiyor
00:21:32daha yeni benden de yaşı küçük
00:21:35bilmemiş olabilir
00:21:36tarihçi de değil
00:21:37ama şimdi bakın 1966 yılında
00:21:39Demirel ile İnönü'nün bir takışması var
00:21:42Demirel ile İnönü'nün takışmasında
00:21:44Demirel o zamanki Demirel
00:21:47yani 28 Şubat döneminde biraz farklı
00:21:49Demirel vardı ama
00:21:50onu da konuşacağız bu arada
00:21:5128 Şubat döneminde yaşananların
00:21:54layıklık açısından değerlendirmenizi
00:21:57alacağım sizden
00:21:58çünkü o dönemde de gerçekten
00:21:59çok üzücü şeyler yaşandı
00:22:01layıklıkla o dönemin
00:22:03yaşananların ne ilgisi var diye
00:22:05sorum olacak ama
00:22:06devam edelim lütfen hocam
00:22:07onu da konuşalım
00:22:08şimdi Demirel o zaman
00:22:10CHP döneminde satılan
00:22:12işte ahır yapılan
00:22:14kiraya verilen
00:22:15yani amaç dışı kullanılan
00:22:16yıkılan camilerin
00:22:18var olduğuna dair bir açıklama yapıyor
00:22:20İnönü
00:22:21hayır asla böyle bir şey olmamıştır
00:22:23diyor bunun üzerine Demirel ve ekibi
00:22:26bu bilgileri kamuoyuna
00:22:28o zaman da yansın
00:22:29yani aslında bu
00:22:31dönem dönem tekrar eden
00:22:32yani bugünkü tartışma
00:22:33dönem dönem tekrar eden
00:22:35bir tartışma haline geliyor
00:22:362012 yılında
00:22:37Cumhurbaşkanı Erdoğan
00:22:39bu açıklamayı yaptı
00:22:40dedi ki CHP döneminde işte
00:22:42dine şu baskılar yapıldı
00:22:44camiler satıldı
00:22:46ahır yapıldı
00:22:47bunun üzerine
00:22:48Kılıçdaroğlu o zaman
00:22:50asla böyle bir şey olmadı
00:22:52kışla tartışması da vardı
00:22:54o zaman Allah'tan şimdi
00:22:55tartışma olmadı
00:22:57yani şöyle demişti
00:22:58Cumhurbaşkanımız
00:23:01kışla yapıldı camiler
00:23:03kışla haline getirdi
00:23:05içinde asker yatıp kalktı
00:23:07ki doğru bununla ilgili
00:23:08biraz sonra Sultanahmet örneği
00:23:10üzerinden bir açıklama yapacağım
00:23:12bunun üzerine Kılıçdaroğlu
00:23:14asla böyle bir şey olmadı
00:23:16bir de kışla meselesinde de
00:23:19şöyle demişti
00:23:20kışla mı vardı ki o zaman
00:23:21yani sürekli asker alınıyordu
00:23:23askerler terbiyesiz edilmiyordu
00:23:26kışla mı vardı ki bunları yatıralım
00:23:28mecburen camilerde yatırdık
00:23:29şimdi tıpkı
00:23:31Özgür Özel'in yapmış olduğu
00:23:33açıklamayı istinaden
00:23:35aklımızı alay etmesinler Elisa Hanım
00:23:37yani
00:23:39Sultanahmet Cami gibi
00:23:41Mavi Cami diye
00:23:43dünyada
00:23:45artık şöhreti
00:23:47dünyayı kaplamış olan bir cami
00:23:49asker alma dairesi yapıldı
00:23:51kapatıldı
00:23:53ibadete kapatıldı
00:23:55asker alma dairesi yapıldı
00:23:57Anadolu'dan Trakya'ya
00:23:59Trakya'dan Anadolu'ya
00:24:01sevk edilen askerler orada
00:24:03geçici sürelerle kalıyordu
00:24:055-6 gün içeride ranzalar vardı
00:24:07yatma veya en azından
00:24:09yataklar vardı içeride yatıyorlardı
00:24:11ben bunlardan bir tanesiyle
00:24:13geçen sene vefat etti
00:24:15Abdullah Nazırlı Hoca
00:24:17Elazığlılar bilecektir
00:24:19büyük bir alim 100 yaşında
00:24:21vefat etti
00:24:23kendisiyle bir söyleşi yaptım
00:24:25bir saydı var bende
00:24:27onun da askerlik sırasında
00:24:2940'lı yıllarda o camide
00:24:31yattığını
00:24:336 gün kaldığını
00:24:35ve çok affedersiniz
00:24:37camiden dışarı
00:24:39çıkmalarına izin verilmediği için o 6 gün içerisinde
00:24:41tabii ihtiyaçların
00:24:43caminin içinde giderdiklerini
00:24:45utanarak söylemişti
00:24:47bir cami askerleri
00:24:49yatırıp kalkıyorsun bari bir tuvalette
00:24:51çıkmalarına izin ver değil mi?
00:24:53caminin içinde yapılmış bunlar
00:24:55ve bu
00:24:57Sultanahmet gibi bir sanat
00:24:59harikası caminin içinde
00:25:01diyorlar ki kışlamı vardı
00:25:03ne yapalım camide yatırdık
00:25:05tamam bunu kabul edelim
00:25:07peki
00:25:091943 yılında koskoca
00:25:11Taksim kışlasını kim yıktırdı?
00:25:13çatır çatır
00:25:15bütün Gezi Parkı'nın tamamını
00:25:17kapsayan
00:25:19Taksim kışlası vardı
00:25:21yapılması için girişim yapıldığında
00:25:23ayaklandılar falan ya
00:25:25bu kışla aynı parti tarafından yıkılıyor
00:25:27aylar sürmüş yıkımı
00:25:29biliyor musunuz öyle kolay yıkılacak
00:25:31bir bina da değil çürük değil çarık değil
00:25:33sen onu yıkıyorsun ondan sonra
00:25:35kışlamı vardı Sultanahmet'e askeri dolduruyorsun
00:25:37böyle bir şey olabilir mi?
00:25:39bu kadar yüzsüzlük bu kadar
00:25:41kışlayı yıkıp
00:25:43kışlamı vardı diye
00:25:45camide asker barındırmak
00:25:47camide asker barınır mı?
00:25:49içerisine
00:25:515-10 çuval buğday koyup
00:25:53camiyi kapatmalar
00:25:55yani
00:25:57affedersiniz bu kadar zaman içerisinde
00:25:591922
00:26:0140'lara kadar cumhuriyet
00:26:0312-13 yıl geçirdi ya silo yapsaydınız
00:26:05buğday depoları
00:26:07yapsaydınız
00:26:09bunları
00:26:11camide
00:26:13buğday yere koyarsın
00:26:15tıkabasa buğday doldurulmaz zaten
00:26:17camiye içeriye koyarsın
00:26:19ama yapılmamış belli ki
00:26:21bunun için yapılmış bina olmadığı için
00:26:23onların hepsi çürüdü
00:26:25küflendi
00:26:27filizlendi ve yıllar sonra
00:26:29bunlar tabi
00:26:31büyük ölçüde kullanılamadı
00:26:33kullanmak için gittiklerinde baktılar ki
00:26:35artık filizlenmiş
00:26:37bunların kullanılacak hali
00:26:39ya da ona dönüştürülecek hali
00:26:41kalmamış bunların hepsini
00:26:43denize döktüler
00:26:45derelere döktüler
00:26:47ben bunu sonradan
00:26:49Kayseri'de bir 90 küsur yaşında
00:26:51Ahmet amca vardı ona sordum
00:26:53o bana söyledi
00:26:55neden yaktılar dedim
00:26:57yani bunları halka dağıtsalardı
00:26:59açsalardı camilerin kapılarını
00:27:01alın yağmalayın
00:27:03götürün bu şekilde bir davranış
00:27:05niye sergilemediler
00:27:07çünkü
00:27:09CHP'nin kodamanları
00:27:11bu buğdayları iç ediyorlardı
00:27:13yani çaktırmadan
00:27:15içeriden bunları
00:27:17CHP içerisindekileri
00:27:19satıyorlar yahut kendileri kullanıyordu
00:27:21eğer onlar çıkartılıp silolara götürülmüş olsa
00:27:23ziraat
00:27:25müdürlüklerine götürülmüş olsa
00:27:27tartıldığında ilk konulduğunda
00:27:29diyelim ki 5 ton konulmuş
00:27:31500 kilo yakaladı yakalmazdı
00:27:33aradaki 4.5 tonu açıklayamayacaklar
00:27:35için hepsi şahibeli
00:27:37durumu düşecek en iyisi yakalım
00:27:39kurtulalım demişler ortak bir karar almışlar
00:27:41şimdi CHP'nin
00:27:43günah galerisini anlatmakla
00:27:45bitmez yani bu 20
00:27:47küsur yıllık
00:27:49tek parti idaresinin
00:27:51bir açıklamasını yapın en azından
00:27:53özgür özel bir özür dilesin
00:27:55millete biz bazı yanlışlar
00:27:57yaptık bunların
00:27:59doğru olmadığını kabul ediyoruz
00:28:01efendim Muğla'lı cinayetidir
00:28:03bilmem işte
00:28:05Boraltan köprüsündeki faciadır
00:28:07ondan sonra
00:28:09şapka
00:28:11inkılabı sırasında işte
00:28:13asılanlar yani bunlar
00:28:15bir hata olmuştur
00:28:17evet devletin kuruluşu
00:28:19bu şekilde yaklaşsalar toplumla
00:28:21tekrar bir temas
00:28:23kuracak bir uzlaşma
00:28:25noktasına gelsinler tamamlar
00:28:27şimdi bunu hiç kabul etmeyip
00:28:29red etme
00:28:31tavrına giriyorlar o zaman da
00:28:33işte bu tarih tartışması çıkıyor yani biz
00:28:35tarihi niye anlatıyoruz
00:28:37yani tarihi red mi ediyorlar
00:28:39yaşananları aslında red mi ediyorlar
00:28:41kendi tarihlerini reddediyorlar çünkü kabul edemezler
00:28:43yani bu anlattıklarımızı
00:28:45Boraltan köprüsünde sen 143-144 tane
00:28:47Azeri kardeşimizi Ruslara
00:28:49teslim eden bir parti
00:28:51ne kadar Türkçe olabilir
00:28:53yani Stalin'in emri üzerine
00:28:55yani Türk dediğin
00:28:57düşman bile sığınırsa kendisini vermez
00:28:59ki Azerbaycanlı kardeşlerimiz bunlar
00:29:01oradan sen teslim ediyorsun
00:29:03köprüyü geçer geçmez
00:29:05Ruslar kurşunla diziyor bunları
00:29:07şimdi bunların yaşandığı
00:29:09bir dönemi
00:29:11anlatıyoruz biz
00:29:13birçok buna benzer
00:29:15haksızlıkların yapıldığı yıllar
00:29:17şöyle deseler
00:29:19yani onu anlayabiliriz
00:29:21yani tamam olmuş artık
00:29:23bazı hatalarımız oldu
00:29:25kabul ediyoruz ama yani bunları
00:29:27büyütmeyelim artık bunlar tarihte
00:29:29kalsın deseler o zaman biz de
00:29:31bunları anlatmak belki
00:29:33ihtiyacını bu kadar televizyonlara
00:29:35sizin de başka daha güzel programlara
00:29:37yapacaksınız ama
00:29:39bunu söylemekte kolay mıdır çünkü
00:29:41bunu biz yaşadık yaşamadık mı
00:29:43başörtüsünde yaşadık
00:29:45ne oldu Sayın Karıştaroğlu
00:29:47helalleşme çıkışı yapmıştı o dönemde
00:29:49bunu ilerleyen dakikalarda soracağım size
00:29:51helalleşme çıkışı yaptı ama
00:29:53o helalleşme kabul görür mü
00:29:55yani şimdi işte mesela
00:29:57bunu nasıl anlatabilirler ki
00:29:59bunu soracağım ama bu camilerin
00:30:01Sayın Armağan
00:30:03şarap evine çevrildiği
00:30:05doğru mu?
00:30:07bir örneğimiz var camideydi de
00:30:09bir türbenin
00:30:11Sinanpaşa Türbesi yani
00:30:13şeyde divan yolu üzerinde
00:30:15tek partili dönemde yani Cumhuriyet Halk Partisi'nin döneminde
00:30:1714 numaralı
00:30:19gazete küpürünü eğer yayınlarsak
00:30:21bunlar gazetelerde çıkan
00:30:23haberler
00:30:25evet mesela Sinanpaşa Türbesi
00:30:27şarap deposu yapılıyor ya şimdi
00:30:29Osmanlı'nın en büyük sadrazamlarından birisi
00:30:31bunun
00:30:33türbesi
00:30:35yani tramvay yolu üzerinde
00:30:37bulunan
00:30:39türbesi
00:30:41bir şarap
00:30:43tüccarına kiralanıyor
00:30:45içerisine şarap depoluyorlar
00:30:47yani adeta
00:30:49milletin değerleriyle alay eder gibi
00:30:51yani şimdi diyorlar ki yok biz
00:30:53bu kasıtlı yapmıyorduk
00:30:55şimdi ahır yapmak için elbette devlet
00:30:57kalkıp da bir proje geliştirip
00:30:59camileri ahır yapalım diye bir şey
00:31:01diyecek değil ama sen
00:31:03sattığın kişinin orayı
00:31:05nasıl kullandığını da denetlemek zorundasın
00:31:07yani
00:31:09satıyorsun diyelim camiyi
00:31:11sahibi orayı yani
00:31:13affedersiniz bir randevayı
00:31:15bile yapabilir başka bir amaçla
00:31:17da kullanabilir sen devlet olarak buna
00:31:19müsaade edecek misin yani belli şeyleri
00:31:21kontrolünü
00:31:23yapmak durumundasın ama bunlar ancak
00:31:25birisi
00:31:27şikayet ettiğinde
00:31:29gazetesinde yazdığında
00:31:31ortaya çıkıyor
00:31:33ondan sonra da tedbir alıyorlar mı
00:31:35almıyorlar mı onu bilmiyoruz ama gazetelerde
00:31:37mesela
00:31:39bu da
00:31:4113
00:31:43numara
00:31:4513.
00:31:47görüntü az önce
00:31:49mesela Mimar Sinan'ın
00:31:51ahır yapılan son
00:31:53eseri
00:31:55imza şeyiyle
00:31:5913 numara
00:32:0113.
00:32:03görüntüyü şu anda ekranda
00:32:05evet
00:32:07koca Sinan'ın ahır yapılan son eser
00:32:09diye bu nedir o dönemde
00:32:11gazetede
00:32:13küpür olarak yayınlandı
00:32:15gazetesinde galiba 1939
00:32:17falan olması lazım
00:32:19şimdi bu neresi biliyor musunuz
00:32:21Şems-i Paşa Camii
00:32:23Üsküdar'da
00:32:25Biblo gibi böyle
00:32:27çok
00:32:29küçük yani Üsküdar iskelesinin
00:32:31yapılmış o zaman
00:32:33yapılmadı diyor ya Özgür Özel
00:32:35onu Sinan'dan soruyorum
00:32:37daha nasıl örnek veririm
00:32:39gazetelere kadar bu
00:32:41yansımış
00:32:43aynı zamanda bazı belgelerde de
00:32:45karşımıza çıkıyor
00:32:47orayı kullanan insanların
00:32:49onu ahır olarak
00:32:51yahut içine hayvan bağlamak
00:32:53çeşitli şekillerde
00:32:55orayı
00:32:57kendi adam para vermiş
00:32:59almış satmışsın ama
00:33:01denetlemiyorsun. Çok fazla satış da
00:33:03yapılmış cami satışları
00:33:05yani az önce verdim rakamları
00:33:07Denizli'deki, Dirlik'teki
00:33:09Çorum'da, Kütahya'da değil mi
00:33:11bunlar yapılmış herhalde
00:33:13Kütahya'daki örneği görelim
00:33:1512 numaralı
00:33:17kararname
00:33:19İsmet İnönü döneminde
00:33:21Kütahya'da
00:33:23Mazmut Hayrat'tan
00:33:25kadro harici
00:33:27Zeyran Camii'yle bitişindeki
00:33:29kahve ve bahçenin satılmasına izin verilmesi
00:33:31kabul olunmuştur
00:33:33diyor. Kim imzalamış?
00:33:35Reisi Cumhur İsmet İnönü 19 Temmuz
00:33:371939
00:33:39satıldı
00:33:41nasıl inkar ediyorlar
00:33:43ben bunu anlayamıyorum
00:33:45ne kadar fazla örnek var ki
00:33:47elimizde
00:33:4920 numaralı belgeyi görelim
00:33:51değerli yönetmen arkadaşım
00:33:5520 numara
00:33:57500 cami ve mescitten bir kısmı
00:33:59tasfiye edilecek
00:34:01bu gazete herhalde çıkan
00:34:03bilgi tasfiye yani
00:34:05cami olmaktan çıkartılacak
00:34:07yani ona şu
00:34:09giriyor az önce konuştuğumuz gibi
00:34:11işte ahır da yapılabilir, şarap evi de yapılabilir
00:34:13bundan sonraki satış işlemi
00:34:15başlayacak yani önce cami
00:34:17olmaktan çıkartıyorsun ondan sonra satışa
00:34:19koyuyorsun ve burada
00:34:21500'den fazla cami ve mescidin
00:34:23ne kadarını tasfiye olunacağı
00:34:25henüz malum değildir
00:34:27diye ama
00:34:29vakıflar genel müdürlüğü
00:34:31böyle bir girişim
00:34:33başlatmış
00:34:358 numaraya bakabilir misiniz hocam?
00:34:37Çünkü orada da mesela bir cami
00:34:39satışı oluyor, bursa da oluyor
00:34:418 numaraya getirelim arkadaşlar ekrana
00:34:43ama bu neden
00:34:45mesela çalışırken notlara
00:34:47şöyle bir baktığımda
00:34:49tarihi değeri yok
00:34:51denildiği için
00:34:53cami satışa sunuluyor, doğru mu?
00:34:55yani şu an ekrana verilen belgede
00:34:57biz şu anda doğru görüyoruz, doğru anlıyoruz
00:34:59başbakanlığın bir yazısı
00:35:01ve bu yazı
00:35:03kararname daha doğrusu başbakanlık yazmış
00:35:05kararnameye dönüşmüş
00:35:07şimdi bursa kemarpaşa ilçesindeki
00:35:09bu peşin parayla satılmasına
00:35:11izin verilmesi
00:35:13bakanlar kurulu tarafından
00:35:15karar veriliyor buna
00:35:17şimdi dediğiniz gibi tarihi değeri yok, var
00:35:19kim buna karar veriyor? Bir. İkincisi
00:35:21tarihi değeri var sayalım ki yok
00:35:23yani tarihi değeri yok diye
00:35:25efendim hemen
00:35:27satmak mı gerekir bunu
00:35:29yoksa ihya mı etmek gerekir?
00:35:31Şimdi bunun gibi o kadar
00:35:33çok fazla var yani
00:35:35tam da Sayın Özel'in aslında camiler
00:35:37satılmadı
00:35:39ahır yapılmadı ifadelerini
00:35:41siz belgelerle
00:35:43ekrana getiriyorsunuz
00:35:45isterseniz bu 21 numaralı belge
00:35:47Diyanet'in
00:35:49yazdığı bir
00:35:51yazı var
00:35:53mesela nedir bu?
00:35:55ne diyor bu yazıda?
00:35:57Samsun ilçesi Ünye'de bulunan
00:35:59saray caminin
00:36:01senelerden beri
00:36:03cezaevi olarak işgal edilmesi
00:36:05cezaevi de yapılmış
00:36:07çok sayıda cezaevi yapılan cami var
00:36:09hatta bu camilerden bir tanesi
00:36:11Divriği Ulu Camii
00:36:13cezaevi yapılmış
00:36:15ve ben
00:36:17yakınlarda rahmetli oldu Necdet Sakaloğlu
00:36:19Divriği'li
00:36:21bunu çocukluğunda
00:36:23mahkumlar
00:36:25caminin penceresinde
00:36:27ayaklarını uzatırlarmış dışarıya
00:36:29biraz serinlemek için
00:36:31yılları hatırlıyor ve
00:36:33cezaevinin de tuvaleti caminin
00:36:35içerisinde yani
00:36:37dışarıya bırakmıyorlar Divriği Ulu
00:36:39Camii bugün ibadeti
00:36:41açık ama
00:36:43cezaevi yapılacak başka
00:36:45bina kalmamış gibi Divriği Ulu Camii
00:36:47kapatılmış ve bu da Ünye'deki
00:36:49cami
00:36:51cezaevi olarak
00:36:53işgal edilmesi ve müteadit müracaatlara
00:36:55rağmen bakın enteresan onu
00:36:57yani Diyanet İşleri
00:36:59Başbakanlığa yazıyor
00:37:01diyor ki defalarca müracaat ettik
00:37:03buranın boşaltılması için
00:37:05buna rağmen
00:37:07boşaltılması
00:37:09halkın
00:37:11sızlanmalarını mucip olmaktadır
00:37:13boşaltılmadığı takdirde bunun
00:37:15süratli tahliyesi
00:37:17diyor Şerafettin Yaltkaya'nın
00:37:19Başbakanlığa yazdığı mektup
00:37:21yani bunun gibi de çok
00:37:23örnekler var. Yani aslında
00:37:25siz ben
00:37:27o dönemin belgelerini getirdim
00:37:29herkes de kolaylıkla ulaşabilir
00:37:31ne cami yapıldı
00:37:33ne cami satıldı ne ahır yapıldı
00:37:35bunların tartışılmasına gerek yoktur
00:37:37Sayın Özen
00:37:39özür dilemelidir diyorsunuz
00:37:41özür dileyip bu meselenin
00:37:43üzerini kapatalım demesi
00:37:45lazım çünkü bu
00:37:47inkar politikası
00:37:49ne yapar
00:37:51bizim de bunları ortaya koymak
00:37:53zorunluluğumuzu getirir ki
00:37:55onun şeyinden kaçamaz yani
00:37:57mülkünden kaçamaz
00:37:59ama şimdi özür dilemelidir diyoruz ya
00:38:01konuşuyoruz çünkü tarihin
00:38:03tarihten kaçılmaz
00:38:05tarihin derinliklerine inildi mi
00:38:07böyle belgeler de
00:38:09ortaya çıkar peki ama şu
00:38:11özür dilemelidir dediniz ya ona istinaden
00:38:13söylüyorum şimdi zamanında
00:38:15Sayın Kılıçdaroğlu bir helalleşme
00:38:17çıkışı yapmıştı hatırlayacaksınız
00:38:19bunun neden yapmıştı
00:38:2128 Şubat dönemi için yapmıştı
00:38:23şimdi o döneme şöyle bir
00:38:25gittiğimizde laiklik adı altında
00:38:27bu ülkede başörtülü
00:38:29öğrenciler yıllarca
00:38:31üniversiteye alınmadılar
00:38:33kamuda çalıştırılmadılar
00:38:35şimdi tarihe şöyle bir gidecek olursak hadi bir
00:38:3728 Şubat'a gidelim
00:38:39şimdi bunu da laiklik adı
00:38:41altında yaptılar
00:38:43burada nasıl bir laiklik öngörülmüş
00:38:45olabilir bunun neresi laiklik
00:38:47ya da laiklik tanımına bu
00:38:49kavram mı giriyor
00:38:51ne anlamalıyız şimdi böyle bir şey
00:38:53Türkiye'de
00:38:551960
00:38:57darbesi ile birlikte
00:38:59hortlatıldı yani Menderes dönemi
00:39:01bir bakıma bu din devlet
00:39:03ilişkilerinin tekrar
00:39:05iyi kötü düzele
00:39:07girdiği bir dönemdir yani Menderes
00:39:09devriminden bahsetmemiz lazım
00:39:11ekonomide bir devrim yaptı Menderes
00:39:13bir de
00:39:15topluma yapılan baskıları
00:39:17gerek vergi baskısı
00:39:19gerek dini hususlarda
00:39:21baskı toplumsal
00:39:23olarak
00:39:25devletin
00:39:27nispeten
00:39:29halkın alanından kendisini
00:39:31geri çekmesi
00:39:33vergi var ne vergisi var yol
00:39:35vergisi vardı yol vergisi
00:39:37sizin köyünüzde yol yok
00:39:39ama yol yapılabilir
00:39:41eğer yol yapılmasını
00:39:45devlet öngörüyor
00:39:47sizin her
00:39:4965 yaşına kadar her erkeğin
00:39:51yılda
00:39:539 lira 10 lira
00:39:55vergi vermesi gerekiyor
00:39:57şimdi bu vergi vermezsen
00:39:59götürüp taş kırdırıyorlar sana
00:40:0165 yaşında da olsan
00:40:0318 yaşında da olsan Menderes geldi
00:40:05bir günde bunları kaldırdı dedi ki
00:40:07topluma bizim halka böyle bir şey yapmaya hakkımız yok
00:40:09halkın üzerindeki baskıyı
00:40:11azalttı şimdi
00:40:13Kuran okunmasını serbest
00:40:15bıraktı öğretilmesini serbest bıraktı
00:40:17camileri açtı
00:40:19mevlit de yasaktı
00:40:21CHP devrinde
00:40:23şimdi bir dakika tek partili dönemde
00:40:25Kuran eğitiminin verilmesi
00:40:27yasaktı evet sadece
00:40:29bir kaç tane Kuran kursu
00:40:31bırakılmıştı bütün Türkiye'de
00:40:33bunun dışında
00:40:35evinizde Kuran bulundurabilirdiniz
00:40:37ama Kuran öğreten
00:40:39Elif Bağ yahut da Kuran
00:40:41öğreten bir kitabı
00:40:43bulunduramazdınız
00:40:45yakalandığında suçtu bu
00:40:47mevlit yapılması da yasaktı
00:40:49şu anda okutulması
00:40:51şu anda hepimizin
00:40:53aslında yaptığı
00:40:55bir gerçek
00:40:57bunların hepsi CHP döneminde
00:40:59tek partili dönemde yapıldı mı?
00:41:01tabii ki
00:41:03mevlit okunmaya çok tuhaf gelecek
00:41:05ama Makbule Hanım
00:41:07mesela abisine
00:41:09mevlit okutturamadı
00:41:11nedenini soracağım ama çok kısa bir araya gidiyoruz
00:41:13aranın ardından devam edeceğiz
00:41:17efendim çok kısa bir ara vermiştik
00:41:19akılda kalsın kaldığımız yerden devam ediyoruz
00:41:21tarihçi yazar Mustafa Armağan
00:41:23konuğumuz aslında araya gitmeden önce
00:41:25çok önemli noktalara değindiniz
00:41:27dediniz ki tek partili dönemde
00:41:29tek partili dönem dediğimiz dönem
00:41:31CHP'nin döneminden bahsediyorsunuz
00:41:33o dönemde
00:41:35mevlit okunması bile yasaktı dediniz
00:41:37hatta Makbule Hanım mevlit okumak
00:41:39istedi ama izin verilmedi
00:41:41verilmedi dediniz
00:41:43detayları nedir hocam?
00:41:45az önce bahsettiğim gibi
00:41:47toplumdaki dini
00:41:49toplumsal
00:41:51kutlamaları
00:41:53ibadetlerle dahil
00:41:55olmak üzere mümkün olduğu kadar
00:41:57baskılayıp sınırlayıp
00:41:59dini özel alana taşımak
00:42:01oraya sıkıştırmak amaçlıydı
00:42:03şimdi mevlit
00:42:05tamam bir şey değil
00:42:07farz değil sünnet değil
00:42:09babamın heyecan duyduğu
00:42:11ağladığı kendi cenazesinin
00:42:13ya da işte
00:42:15sünnet mevlidi olabiliyor
00:42:17bunların kutlandığı bir şey
00:42:19ama dini bir metin
00:42:21ve dini metin olduğu içinde
00:42:23sonuçta
00:42:25amacın dışına çıkmış oluyor
00:42:27bu yüzden mesela biraz önce
00:42:29Manisa'dan
00:42:31benim bir okuyucum
00:42:33yaptı burada 1960
00:42:35yılında kardeşimin sünnet mevlidinde
00:42:37bir jandarma geldi babama izin aldınız mı
00:42:39diye sordu
00:42:41ben de hemen gidip izin makbuzunu verdim
00:42:43babam verdi
00:42:45tamam deyip gittiler yani 1960 yılında
00:42:47bile 60 darbesinden sonra
00:42:49bile bunların kontrolü
00:42:51yapılıyor yani mevlit izinsiz yapılamıyor
00:42:53şimdi düşünebiliyor musunuz
00:42:55mevlid okutmak için
00:42:57belediyeden ya da işte
00:42:59karakoldan izin almanız
00:43:01gerekiyormuş 60'larda
00:43:03daha önce buna da izin vermiyorlardı
00:43:05artık defalar
00:43:07mevlid
00:43:09törenlerinin basıldığını
00:43:11oradaki insanların
00:43:13yakalanıp götürüldüğünü biliyoruz
00:43:15Makbule hanım da 1948
00:43:17yılına kadar mevlid okutamıyor
00:43:19yani 10 yıl
00:43:21abisine mevlid okutsamadan
00:43:23geçiyor 48 yılında artık
00:43:25çok partili hayata geçirmiş
00:43:2746 seçimleri yapılmış
00:43:29ondan sonra biraz gevşiyor bu
00:43:31yasak ve 48'den itibaren
00:43:33okutabiliyor ne kadar acı bir şey
00:43:35değil mi yani önünüze mevlid
00:43:37okutamıyorsunuz
00:43:39şimdi bu
00:43:41az önce bahsettiğim gibi yani dinin
00:43:43toplumsal hayattan
00:43:45çekilmesi projesi
00:43:47yani bu CHP'nin
00:43:49anladığı laiklik bu
00:43:51şimdi laiklik üzerinde konuşuyoruz
00:43:53işte Sayın Özgür Özel'in açıklamaları üzerine
00:43:55konuşuyoruz peki bizim aklımıza
00:43:57gelenler camiler
00:43:59oldu o dönemde camilerin
00:44:01batılması camilerin ahıra çevirmesi
00:44:03bunları belgelerle birlikte gösterdiniz hocam
00:44:05işte mevlid okutulmaması
00:44:07bir de ezanın
00:44:09Türkçe
00:44:11okutulmasıyla ilgili
00:44:13yani iddia olarak ben size
00:44:15soracağım elbette ki böyle bir iddia
00:44:17var böyle bir konuşma var
00:44:19neden ezan Türkçe'ye
00:44:21çevrildi
00:44:23Türkçe okutulması istendi
00:44:25neden? Meclise hanım iddia değil
00:44:27bu aslında bir realite
00:44:291932 yılından 1950 yılına
00:44:31kadar ben iki cilt kitap
00:44:33hazırladım bununla ilgili
00:44:35insanlar
00:44:37Allah
00:44:39dediği zaman cezalandırılıyordu yani bu
00:44:41ülkede Allah demenin yasak edildiği bir
00:44:43dönemden bahsediyoruz
00:44:45Allah demenin yasak edildiği dönem deyince
00:44:47yok öyle bir şey ya kardeşim
00:44:49minareye çıkan kişi
00:44:51Tanrı uludur yerine Allahu Ekber
00:44:53dediği zaman karakola götürülüyor
00:44:55dayak yiyor işinden atılıyor
00:44:57hapse giriyor ve
00:44:59300 lirada para cezası ödüyor
00:45:01300 lira para cezası o zaman bir memurun bir yıllık
00:45:03maaşı yani öyle az bir para
00:45:05da değil
00:45:07işinden atılan bir sürü müezzin bir sürü
00:45:09imam var ve bu
00:45:111941 yılına kadar
00:45:13bir kanun çıkarılmadan
00:45:15uygulanıyor yani inkıraplara
00:45:17karşı gelmek falan gibi bir gerekçeyle
00:45:191941 yılında bir imam
00:45:21işinden atılmış
00:45:23düşün Allah dediği için
00:45:25imamlıktan atılmış
00:45:27gidiyor mahkeme
00:45:29kararıyla
00:45:31bu atılma gerçekleşiyor
00:45:33Yargıtay'a başvuruyor
00:45:35Yargıtay başkanı o zaman Halil
00:45:37neydi
00:45:39bir ismi vardı
00:45:41adamın soyadını hatırlayamadım
00:45:43Özyörük Halil Özyörük
00:45:45Yargıtay başkanı
00:45:47şey bir insan imanlı bir insan ve
00:45:49imamı haklı buluyor
00:45:51imam haklı bulunca
00:45:53çünkü diyor imam diyor ki bana nerede
00:45:55yani kanunun neresinde
00:45:57ezanı Arapça okursan
00:45:59işinden atılır diye bir
00:46:01madde var yok
00:46:03bunun üzerine Türkiye'de tekrar
00:46:05bir ezan okuma şeyi başlıyor
00:46:07furyası başlıyor çünkü Yargıtay
00:46:09bozdu ya kararı
00:46:11hemen Refik Saydam
00:46:13hükümeti İnönü'nün emriyle toplanıyor
00:46:15ve ne yapıyor
00:46:17kanun çıkarıyor yani
00:46:19Türk Ceza Kanunu'nun bir maddesine
00:46:21ilave yapılıyor
00:46:23Türkçe ezan
00:46:25şey Arapça ezan okuyana diyor
00:46:27ceza oraya geliyor
00:46:29soruşturma başlatılıyor yani
00:46:3134 numaraya getirebilir miyiz ekranı
00:46:33bununla ilgili bir soruşturma başlatılıyor
00:46:35bu mesela örneklerden
00:46:37bir tanesi kanun çıkarılıyor
00:46:39bu sefer kanun ışığında
00:46:41cezalandırma başlıyor
00:46:431950'ye kadar şimdi burada
00:46:45çok sayıda insan mağdur
00:46:47ediliyor dövülüyor
00:46:49işinden atılıyor
00:46:51para cezası, hapis cezası
00:46:53nedir yani neticede
00:46:55bu milletin 1400 yıldır
00:46:57bildiği bir ezan okunacak
00:46:59ezan-ı Muhammedi ama
00:47:01oradaki yasak şöyle
00:47:03Arapça ezan okuyana yasak verilir
00:47:05ceza verilir diyor
00:47:07Türkçe ezan okumayana demiyor
00:47:09Arapça ezan okuyan
00:47:11ezan Türkçe'ye çevriliyor
00:47:13Tanrı Uludur
00:47:15diye başlayan bir ezan
00:47:17tercümesi var ama bu
00:47:19insanlar tarafından
00:47:21ve din adamları tarafından kabul edilmiyor
00:47:23hatta 33 numarayı getirebilir misiniz
00:47:25ekrana arkadaşlar ilk kez Türkçe ezan okundu
00:47:27haberi var
00:47:29bununla ilgili bir
00:47:31haber yapılıyor
00:47:33tabii bu artık mesela bunlar da
00:47:35Fatih Camii'nin avlusunda Türkçe ezanı
00:47:37dinleyenler aşağıda çünkü garipsemişler
00:47:39yukarıda okunuyor
00:47:41Rifat diye bir müezzin
00:47:43tarafından okunuyor
00:47:45ve bu
00:47:471950 yılına kadar
00:47:49kanunla 1941-50 arasında
00:47:51kanunla yasak
00:47:53ama burada dikkatinizi çekmek istediğim husus şu
00:47:55Arapça
00:47:57ezan okuyana ceza veriliyor
00:47:59bakın Çince okuyabilirsiniz
00:48:01Fransızca okuyabilirsiniz Farsça okuyabilirsiniz
00:48:03Türkçe okuyabilirsiniz
00:48:05Türkçe herhangi bir dilde İngilizce okuyabilirsiniz
00:48:07ama Arapça okuyamazsınız
00:48:09ne demek istiyorlar peki
00:48:11niyet ne?
00:48:13sadece Arapçasının yasaklanması
00:48:15burada söz konusu
00:48:17yani Arapça
00:48:19okumanın yasaklanması
00:48:21mesela şöyle deselerdi
00:48:23Türkçe okumayana bu cezayı vereceğiz deselerdi
00:48:25o zaman derdik ki Türkçe'yi savunuyor bunlar
00:48:27halbuki Arapça okuyana
00:48:29bu cezanın
00:48:31telettüf etmesi kanunda da bu şekilde geçmesi
00:48:33niyetin
00:48:35ne olduğunu ortaya koyuyor
00:48:37burada
00:48:39meselenin İslam olduğunu
00:48:41İslam'ın toplumsal hayatı
00:48:43etkileyen damarlarının
00:48:45kurutulmaya çalışıldığını
00:48:47söylememiz lazım çünkü
00:48:49Arapça ezan okuyan bugün bile
00:48:51ezan-ı Muhammedi okunduğu zaman
00:48:53güzel de
00:48:55okunduğu zaman
00:48:57bazı zaman çarpılıyor ve bir duygulanıyorsun
00:48:59bir şey oluyor hele hele
00:49:01duygusal zamanlarımız oluyor hayatımızda
00:49:03büyüklerimizi kaybediyoruz
00:49:05falan o zamanlar
00:49:07ne kadar tesir altında kaldığımızı görüyoruz
00:49:09Sela var mıydı o dönemde?
00:49:11Sela da yasaklandı
00:49:13maalesef
00:49:15cenaze selası dahi
00:49:17yasaklandı
00:49:19cenaze selasının yasaklandığına dair
00:49:21belgeler de Diyanet İşleri Başkanlığı
00:49:23tarafından
00:49:25gönderilen yasak belgeleri de var
00:49:27şimdi selanın da yasaklandığını görelim
00:49:29bakın neler çıkıyor içerisinde
00:49:31mesela hacca gitmekle ilgili bir
00:49:33durum var mıydı?
00:49:35nasıl yani?
00:49:37şöyle
00:49:39devlet tabi bunun
00:49:41hacca gitmek yasak nasıl yasaklayacak
00:49:43kimseyi hacca
00:49:45göndermemek şeklinde
00:49:47şimdi hacca gidebilmeniz için o tarihte
00:49:49serbest piyasada
00:49:51bir şey yok çıkarken devletten
00:49:53döviz
00:49:55almanız gerekiyor
00:49:57devletin size pasaportunuzun yanında
00:49:59döviz vermesi gerekiyordu
00:50:011983 yılına kadar da böyleydi
00:50:03Özal bugünkü özgürlüğü
00:50:05getirdi ondan önce
00:50:07dışarıya çıkan herkes devletten
00:50:09pasaportu yanında
00:50:11bir döviz tahsisi isterdi
00:50:13devlet sana döviz tahsis ederdi o dövizle
00:50:15dışarıya çıkardın döndüğün zaman da
00:50:17o dövizi ne yaptığını belgelemen
00:50:19gerekirdi öyle bir
00:50:21sıkı
00:50:23komünist ülkelere
00:50:25yakışan tarzda
00:50:27bir döviz uygulaması
00:50:29vardı hacca gitmek için
00:50:31başvuranlara döviz verilmiyor
00:50:33mesela diyelim ki birisi gitti
00:50:35ben hacca gitmek istiyorum
00:50:37yani bir destek sağlanmıyor
00:50:39döviz vermiyor
00:50:41ve sana pasaportuna vize vermiyor
00:50:43dolayısıyla sen gidemiyorsun
00:50:45bu 1948-49
00:50:49yılına kadar devam eden bir
00:50:51yasaktır
00:50:5348 yılında bir açıldı
00:50:55insanlar böyle uçakla
00:50:57falan bir gittiler
00:50:5949 yılında bir daha yasaklandı
00:51:01ancak 1950'den sonra
00:51:03hacca gidişler
00:51:05tam serbest hale geldi
00:51:07ondan önce yasaktı ve insanlar
00:51:09ne yapıyordu biliyor musunuz?
00:51:11ben bunları çok tahkik ettiğim için
00:51:13bu kadar bilgi sahibi oldum
00:51:15hacdan
00:51:176 ay önce gidiyorsunuz
00:51:19ben işte
00:51:21ne bileyim
00:51:23falanca yere gideceğim
00:51:25hac mevsimi değil
00:51:27sana o şekilde veriyorlar
00:51:296 ay önce gidiyorsun
00:51:31çaktırmamak için
00:51:33yani haccın gittiğini çaktırırsan
00:51:35vermiyorlar
00:51:37gitmek istiyor
00:51:39gitmek de istiyorsun paran da var
00:51:41dükkanını kapatıyorsun
00:51:43diyelim ki komşuna veriyorsun
00:51:45gidiyorsun
00:51:47şimdi hemen haccın arkasından dönersen
00:51:49yine el seriyorlar seni
00:51:51sen demek ki haccın gitmiştin
00:51:53ceza veriyorlar soru sürmeye uğruyor
00:51:55onun için bir 5-6 ayda kalıyor
00:51:57adamın bir senesi
00:51:59gidiyor ve bunu göze alan insanlar var
00:52:01yani bir senesini
00:52:03harcayarak hacca gidip
00:52:05belki ticareti
00:52:07bitiyor bilmem
00:52:09zaten
00:52:11hayatı etkileniyor belki orada
00:52:13ölüyor kalıyor dolayısıyla
00:52:15hacca gitmenin de yasak olduğu
00:52:17bir dönem 48 yılına kadar
00:52:19yaşandı bu da onlardan
00:52:21bir tanesiydi
00:52:23şunu sormak istiyorum
00:52:25özellikle özgürlükten bahsediyorlar
00:52:27aydınlanmadan
00:52:29fikir özgürlüğü falan
00:52:31özgürlük
00:52:33kısıtlamasından bahsediyorlar
00:52:35özgürlüklerinin kısıtlandığını söylüyorlar
00:52:37bir inanç
00:52:39özgürlük değil midir?
00:52:41ya da onların özgürlük
00:52:43anlayışı
00:52:45dini inançları kapsamıyor mu?
00:52:49özellikle din hususunda
00:52:51bu özgürlük
00:52:53kavramını kabul etmiyorlar
00:52:55yani orada
00:52:57devletin dediği olur
00:52:59din zaten
00:53:01temizlenmeye çalışılan
00:53:03ya da
00:53:05tasfiye edilmeye çalışılan bir
00:53:07şey olduğu için
00:53:09bir determinant
00:53:11olduğu için onu
00:53:13din özgürlüğünü
00:53:15özgürlükten kabul etmeyen bir anlayıştan
00:53:17bahsediyoruz
00:53:19bu anlayışın hala bugün
00:53:21diyelim ki
00:53:23CHP'li Onur bilmem ne
00:53:25falan böyle bir şey yapıyor
00:53:27mesela hacca gitmek isteyen birisi
00:53:29kendisine
00:53:31bir şey sordu
00:53:33hacca niye gidiyorsun gitme şudur budur
00:53:35diye adamı terslemişti hatırlıyorsanız
00:53:378-10 sene önceki bir olaydan
00:53:39bahsediyorum hala bunu
00:53:41şey yapıyorlar hacca niye gidiyorlar döviz
00:53:43boşuna gidiyor diye
00:53:45sosyal medyada da köşe yazarlarda
00:53:47bunu hala yazanlar
00:53:49yani hacca gitmeyi
00:53:51özgürlük kapsamında görmüyor
00:53:53yani aslında burada
00:53:55işin esasına gelirsek
00:53:57CHP bu ülkeyi
00:53:59kendisine rehin verilmiş bir
00:54:01mal gibi görüyor
00:54:03bakın
00:54:05rehin verilmiş bir mal gibi görüyor
00:54:07yahut da rehin aldığı
00:54:09bir tutsak gibi görüyor
00:54:11az önce bahsettiğiniz kişi mesela Önder Sav
00:54:13işte hacca gidilmişsiniz
00:54:15niye gidiyorsun
00:54:17niye gidiyorsun diye bir vatandaşa diyaloğa giren
00:54:19isim Önder Sav'dı
00:54:21yani ülkeyi aslında
00:54:23kendilerine kendi
00:54:25bildikleri doğrultuda mı ilerletmeye
00:54:27çalışıyorlar ve bunun içerisinde de
00:54:29anlatımlarınızdan anladığım kadarıyla
00:54:31din inanç yok
00:54:33yok yani mesela
00:54:35şehir planlamasında
00:54:37cami planlamaya
00:54:39konulmuyor şimdi bu ne demek
00:54:41%90 müslüman olan bir ülkede şehir
00:54:43planlaması yapıyorsun burada caminin
00:54:45nereye konulacağı nereye yapılacağı
00:54:47belli değil onun için gece kondu
00:54:49camiler yapıldı gece kondu mahallelerinde
00:54:51öyle öyle camiler yapılabildi
00:54:53yani 1948 yılında
00:54:55İstanbul'da ilk defa
00:54:57bir cami
00:54:59yapıldı o da Şişli
00:55:01cami Şişli cami
00:55:03yani Şişli'deki cami
00:55:051948 yılında o da halkın
00:55:07verdiği vergilerle
00:55:09bağışlarla şunlarla bunlarla çok da
00:55:11güzel bir mimari oldu o da
00:55:13enteresan bir yapıdır
00:55:15üzerinde işte hatta
00:55:17tahmidin hatları filan var
00:55:19yani halk 1948'e kadar
00:55:21bu toplumun dini
00:55:23ihtiyaçları
00:55:25söz konusu değil de buna da
00:55:27izin verilmiyordu yani yaptırmak isteyenlere de
00:55:29bu izin verilmiyordu
00:55:31ilk defa orada
00:55:33bu kırılmış oldu ama
00:55:3548 artık çok geç değil mi yani
00:55:37peki o dönemde de mesela şunu merak ediyorum
00:55:39ben yani
00:55:41aslında cevabı biliyorum ama bilmeyen
00:55:43izleyicilerimiz adına sormak istiyorum
00:55:45şimdi CHP'nin altı oku
00:55:49altı okundan birisini
00:55:51neyi ifade ediyor neyi temsil ediyor
00:55:53laikliği temsil ediyor
00:55:55o dönemde de o altı ok
00:55:57vardı ve laikliği
00:55:59temsil ediyordu
00:56:01şimdi laiklik kavramının
00:56:03üzerinde hani tartışmaları yaptık ya hocam
00:56:05işte Milletin Bakanı'nın açıklaması
00:56:07Özgür Özel'in açıklaması
00:56:09bu sorunun üstüne gelmek istiyorum
00:56:11bu laiklik içerisine
00:56:13girmiyor mu şu an bahsettiklerimiz
00:56:15tam laikliğin bu olması gerekiyor
00:56:17yani senin dinin
00:56:19neyi emretmişse
00:56:21ve sen neye inanıyorsan
00:56:23ben seni öyle kabul ediyorum demesi lazım
00:56:25ama burada böyle bir şey yok
00:56:27dediğim gibi toplumu hasta olarak
00:56:29şunu anlatmak istiyorum ben o dönemde
00:56:31hacca gitmek istiyorsam
00:56:33ama bir yasakla karşılaşıyorum
00:56:35ama tek partili
00:56:37bu dönemde altı ok var
00:56:39altı oktan bir tanesinin temsil ettiği
00:56:41ifade laiklik
00:56:43ve laiklik kavramına göre
00:56:45ben yine de gidemiyorum o zaman o laiklik
00:56:47anlayışı benim anlayışımla örtüşmüyor ki
00:56:49laiklik işte şeyin
00:56:51Yusuf Tekin
00:56:53bakanımızın söylediği de bu yani
00:56:55sizin laiklik anlayışınız topluma
00:56:57kendi kafanızdaki projeyi dayatma
00:56:59halbuki bizim laiklik
00:57:01anlayışımız toplumun kendisinin
00:57:03neye inanıyorsa öyle yaşamasını
00:57:05öngörüyor. Bir tarafsız olunması
00:57:07gerekir aslında. Tabii ki yani
00:57:09şimdi bir Yahudiye sen
00:57:11Havra'da değil de
00:57:13bilmem camide ibadet edeceksin
00:57:15ya da bilmem şöyle yapacaksın dualarını
00:57:17şu dilde okuyacaksın
00:57:19İbranice okumayacaksın da bilmem
00:57:21Arapça okuyacaksın deme hakkı var mı?
00:57:23Şimdi böyle bir şey
00:57:25Osmanlı devleti şeriatla yönetilen
00:57:27bir devletti ve şeriatla yönetilen
00:57:29bir devlet
00:57:31olduğu halde şeriat gereği
00:57:33her milletin her
00:57:35inancın kendi hukukunu
00:57:37kendi
00:57:39yaşayışını
00:57:41ve ibadetini garanti
00:57:43altına alıyordu ve
00:57:45bir başka mezhep
00:57:47mesela Hıristiyanlıkta bazı mezhepler
00:57:49diyelim ki Ermenilerin birkaç mezhebi
00:57:51vardı. Bunlar birbiriyle kavga ettiğinde
00:57:53devlet bir dakika dur niye kavga ediyorsunuz
00:57:55niye birbirinize
00:57:57çatıyorsunuz diye araya girip onları
00:57:59ayırıp yine kendi
00:58:01inançları doğrultusunda yaşamalarını
00:58:03sağlıyordu. Devletin görevi yani
00:58:05Osmanlı bile daha layıktı. Onu söylemek
00:58:07istiyorum. Yani Cumhuriyet'in bu
00:58:09katı layıklık uygulaması
00:58:11karşısında Osmanlı'nın uygulaması
00:58:13çünkü ne yapıyor
00:58:15sen neye inanıyorsun kardeşim
00:58:17Ortodokssun
00:58:19Ortodoks inancın neyi gerektiriyor?
00:58:21Patrik var başında. Patrik'i
00:58:23ben tanıyorum ve onun altında
00:58:25istediğiniz gibi şey yapın hangi dilde
00:58:27ibadet edeceksiniz?
00:58:29Hangi okulu açacaksınız?
00:58:31Ne yapacaksınız? Kilise mi yapacaksın?
00:58:33Kilise yapıyor. Mesela Sultan Abdülhamit
00:58:35dindarlığıyla, islamcılığıyla
00:58:37filan tanınır ama birçok
00:58:39kilisenin, birçok
00:58:41havranın yapılmasına yardım etmiştir.
00:58:43Niye? Çünkü o da onun tebasıdır.
00:58:45Hem de İsrail
00:58:47sinagogu vardır
00:58:49Yeldeğirmeni'nde Kadıköy'de
00:58:51bu
00:58:53sinagogun yapılmasına Rumlar karşı çıkmıştır.
00:58:55Bizim mahallemize sinagog
00:58:57yaptırmayız diye. Şimdi Rumlar
00:58:59bunlar yapıyorlar. Gece yıkıyorlar.
00:59:01Gündüz yapıyorlar. Rumlar
00:59:03hücum ediyor. Abdülhamit
00:59:05askerleri gönderdi.
00:59:07Rumları engelletti. Sinagogun
00:59:09yapılmasını sağladı. Şimdi bakın
00:59:11laiklik bu. Yani ne Rum'dan
00:59:13taraf ne şeyden taraf
00:59:15bir Müslümanlık
00:59:17yani İslam
00:59:19şeriatı bunu gerektirir.
00:59:21Hepsine eşit
00:59:23uzaklıkta olmayı ama tam tersine burada
00:59:25kendisi bir taraf oluyor.
00:59:27Sizin anlattığınızdan anladım. O dönemde
00:59:29tek partili dönemde, Cumhuriyet Halk Partisi döneminde
00:59:31din üzerinden
00:59:33aslında
00:59:35din ve devlet işlerinin birbirinden
00:59:37ayrılmasıdır deriz biz laikliğe.
00:59:39Bize yıllarca okulda öğretilen bu değil miydi?
00:59:41Bu bize öğretildi.
00:59:43Din ve devlet işlerinin birbirinden
00:59:45ayrılmasına laiklik denir. Biz bunu
00:59:47böyle biliyoruz. Ama şimdi ben sizin bugün
00:59:49anlattıklarınıza şöyle bir baktığımda
00:59:51belgeleri önümüze koyduğunuza baktığında
00:59:53o zaman şunu mu anlıyoruz?
00:59:55O dönemde, tek partili dönemde
00:59:59devletin dine müdahale
01:00:01ettiğini söyleyebilir miyiz?
01:00:03Tabii ki. Tam olan bu.
01:00:05Yani onların anladığı laiklik de bu.
01:00:07Devlet dini
01:00:09kontrol edecek, müdahale edecek
01:00:11ve istediği zaman
01:00:13istediği şeye izin
01:00:15verecek. Yani dinin kendi varlığını kabul
01:00:17etmiyor. Onu bir özne olarak kabul
01:00:19etmiyor dini. Kendisinin
01:00:21karşısında istediği gibi yoğuracağı
01:00:23bir malzeme olarak görüyor.
01:00:25Ben ezanın bu dilde
01:00:27okunmasını istiyorum, şu dilde
01:00:29okunmasını istemiyorum.
01:00:31O dinin kendi
01:00:33kuralları var, kendi
01:00:35gelenekleri var. Bunu
01:00:37kabul etmiyor. Dolayısıyla
01:00:39din de
01:00:41burada şey değil, özellikle İslam.
01:00:43Çünkü İslam'ın bir özelliği var.
01:00:45Hem
01:00:47feldi hayatta, hem toplumsal hayatta
01:00:49insanların
01:00:51hayatlarının bütün
01:00:53kademelerini etkiliyor. Yani
01:00:55işte hangi
01:00:57çatalı, kaşığı hangi eliyle
01:00:59elinizle tutacağınızdan başlayın.
01:01:01Efendim işte bir bebeğin
01:01:03kulağına ezan okunmasına kadar.
01:01:05Cuma namazının kılınması
01:01:07değil mi?
01:01:09Aslında orada Cuma namazına
01:01:11tabi olduğumuz imam,
01:01:13halifenin bir şeyidir,
01:01:15şubesidir her şehirde.
01:01:17Dolayısıyla toplumsal olarak da
01:01:19siyasal olarak da İslam'ın
01:01:21hem feldi hayatta, hem sosyal
01:01:23hayatta belirleyici bir etkisi var.
01:01:25İşte bu ne yapıyor? Yani
01:01:27cumhuriyet elitlerini korkutan
01:01:29da bu. Çünkü bu kadar
01:01:31derinlemesine
01:01:33topluma nüfuz eden bir güç
01:01:35bana muhalefet edebilir, bana
01:01:37muhalefet üretebilir korkusu var.
01:01:39Aslında anlatımınıza bir soru
01:01:41sormak istiyorum. Müslümanlık
01:01:43haricinde başka
01:01:45dine mensup olanlara da
01:01:47bir baskı var mıydı?
01:01:49Kısmen mesela
01:01:51bu kadar var mıydı?
01:01:53Bu kadar değil. Yer yer mesela
01:01:55ne bileyim bir Trakya pogromu, Trakya
01:01:57olayları var Yahudilere karşı
01:01:59düzenlenmiş ama bu tabi devlet
01:02:01eliyle değil de
01:02:03bir takım milliyetçi,
01:02:05aşırı milliyetçi
01:02:07güçler
01:02:09diyelim o dirijan güçler
01:02:11dediğimiz. Onların yaptığı bir
01:02:13Trakya şeyi var, Trakya
01:02:15bölgesinden Yahudilerin İstanbul'a
01:02:17kaçmasını sağlıyorlar. Yahut da
01:02:196-7 Eylül
01:02:21olayları gibi içeride
01:02:23bir güç ki ben onun da
01:02:25işte derin devlet tarafından
01:02:27planlandığını yani Menderes'in
01:02:29asla böyle bir şeyi düşünecek
01:02:31kapasitede birisi
01:02:33olduğuna inanmıyorum.
01:02:35Ve o şeyi tam da bizim
01:02:39Fatih Lüştü Zorlu'nun Yunanları
01:02:41bir şeye sıkıştırdığı bir anda
01:02:43Zürih'te bu olayın
01:02:45patlak vermesi bizim elimizdeki bütün
01:02:47kozları kaybetmemize
01:02:49yol açtı. Şimdi bunun gibi bazı kısmi
01:02:51olaylar oldu
01:02:53olmadı değil ama
01:02:55esas olarak
01:02:57ana mesele
01:02:59Türkiye'de İslam'ın
01:03:01bu büyüleyici etkisinin
01:03:03toplumun hem felt hayatında hem
01:03:05sosyal hayatta
01:03:07belirleyici etkisinin ortadan kaldırılmasıydı.
01:03:09Peki. Şimdi aslında genel olarak
01:03:11günlerdir tartışılan layıklık
01:03:13tartışmasına bir bakış
01:03:15getirdiniz, yorumladınız.
01:03:17Bir konu var ki
01:03:19hemen o konuya da geçmek istiyorum
01:03:21sevgili izleyenler. Lozan
01:03:23anlaşması. Artık bu konuyu size
01:03:25sormam gerekir. Çünkü
01:03:27sizin aslında açıklamalarınıza
01:03:29istinadende soruyorum. Hocam
01:03:31bu soruyum. Lozan'dan
01:03:33önce dört maddelik
01:03:35bir anlaşma yapıldığını
01:03:37söylediniz. Bu sizin
01:03:39açıklamanız. Bu konuyla
01:03:41ilgili de çok fazla tartışmalar da var.
01:03:43Böyle bir anlaşma yok diyen bir kesim
01:03:45da var. Ama siz
01:03:47diyorsunuz ki hayır Lozan'dan önce
01:03:49bir anlaşma yapıldı. Dört maddelik
01:03:51bir anlaşma. Şimdi bu dört
01:03:53maddelik anlaşma meselesi
01:03:55sürpriz
01:03:57bir şekilde karşımıza çıktı. Nerede
01:03:59karşımıza çıktı? Dedikodu
01:04:01bir takım gazetede şu yazdı o
01:04:03hatıratında belirtti değil.
01:04:05Bakın burada açıklıyoruz ve
01:04:07görüntüyü de paylaşıyoruz sevgili
01:04:09seyircilerimizle. Altın numara.
01:04:13Devlet arşivlerinde
01:04:15bulunan, Cumhurbaşkanlığı arşivinde bulunan
01:04:17altta da zaten
01:04:19ekran resmini çekerlerse görecekler.
01:04:21Sıfır otuz
01:04:23on bilmem kaç numaralı
01:04:25dosyada
01:04:27girip üye olup kendileri
01:04:29de bunu indirebilirler. Bu Kemal
01:04:31Ohri diye
01:04:33Mustafa Kemal Paşa'nın yakın arkadaşlarından
01:04:35Ohrili Kemal
01:04:37diyebildiğimiz bir zatın
01:04:391946
01:04:41yılında
01:04:43İsmet İnönü'ye yazdığı bir mektup.
01:04:45Cumhurbaşkanlığı arşivinden çıktı.
01:04:47Şimdi Kemal Ohri'yi
01:04:49şuradan hatırlatacağım. Çanakkale Savaşları
01:04:51sırasında gözleri bağlanıp
01:04:53İngiliz tarafına götürülen
01:04:55onlarla bir anlaşma
01:04:57yapmak üzere
01:04:59İngiliz
01:05:01salgahına gidip o anlaşmayı yapıp
01:05:03gelen bir Kemal Bey'den
01:05:05bahsediyor. O kişi işte aynı kişi.
01:05:07Yani Çanakkale Muharebesi'nde bulunmuş olan
01:05:09bir kişi ve dediğim gibi Mustafa Kemal ile
01:05:11çok erken yaşlarda
01:05:13arkadaş olmuş bir insan.
01:05:15Kendisi bunu
01:05:17Cenevre'den yazıyor.
01:05:19O sırada yurt dışında.
01:05:21Dışarıyı da
01:05:23anlaşılan devletle böyle çok yakın ilişkisi
01:05:25devam ediyor. İnönü'ye
01:05:27çok ilginç
01:05:291647 yıllarında birkaç
01:05:31mektup gönderiyor. Bunlar orada var.
01:05:33Bir tane daha sonra Menderes'e gönderiliyor.
01:05:35Dört mektup toplam.
01:05:37Ben bunların tamamını yayınladım.
01:05:39Burada da ekranda gördüğümüz gibi
01:05:41İnönü'ye
01:05:43Bu mektup gidiyor değil mi?
01:05:45Bu mektuptan bahsediyor.
01:05:47Burada bir ifşaatta bulunuyor.
01:05:49Yani İnönü'ye diyor ki
01:05:51İngiltere Türkiye ile
01:05:53işte arası
01:05:55ne diyor
01:05:57Tam ekran verebilir miyiz arkadaşlar?
01:05:59Alt kısmı büyüterek verebilirsek
01:06:01belki onu
01:06:03daha rahat okurum.
01:06:05Maddeleri görüyorsunuz şu anda ekranda değil mi?
01:06:07Dördüncü maddeye mi gelsinler?
01:06:09Birinci madde. Birinci maddeyi biraz daha büyütebilirsek
01:06:11arkadaşlar. Alt kısmı büyütme imkanı varsa
01:06:13ben buradan okuyamıyorum. Ekran başında da
01:06:15gidemiyoruz herhalde. Tamam. Ben şimdi buradan da
01:06:17açacağım tekrardan. O maddede
01:06:19ne anlatıyor? Tamam ben de açıp oradan okuyayım
01:06:21olmazsa. Ne anlatıyor
01:06:23bize aslında bu maddede? Yani
01:06:25İnönü'ye
01:06:27Evet. Yani
01:06:29bu bir mektup ve arşivlerde de bulunan bir mektup.
01:06:31Şimdi okuyorum buradan.
01:06:33Diyor ki bir
01:06:35İngiltere Türkiye ile
01:06:37münakit
01:06:39aktedilmiş olan dört maddeli Lozan
01:06:41Muhahede-i Evveliye
01:06:43İhafiyyesini diyor.
01:06:45Muhahede-i Evveliye İhafiyyesi demek
01:06:47gizli ön anlaşma
01:06:49demek. Yani Lozan'dan
01:06:51önce bir gizli
01:06:53ön anlaşma yapıldığını
01:06:55belirtiyor.
01:06:57Türkiye ile
01:06:59müttehiden fesh eder.
01:07:01Yani bir şey
01:07:03yapıyor, bir teklifte bulunuyor. Diyor ki bu
01:07:05ön anlaşmayı fesh edelim diyor İngiltere ile.
01:07:07Çünkü anlaşma
01:07:09olduğunu yazıyor. Şimdi İnönü'nün de
01:07:11bildiği bir anlaşma olduğu anlaşılıyor.
01:07:13Çünkü açıklama yapmıyor.
01:07:15Neden peki? Neden bu
01:07:17anlaşmanın asıl bir maddesi olması lazım ki?
01:07:19Maddesi şu.
01:07:21İkinci maddede o geçiyor.
01:07:23Türkiye 1924'te
01:07:25mevsuh olan, fesh edilen
01:07:27ancak makamı hilafet
01:07:29olmakla
01:07:31Büyük Millet Meclisi'nin mefhum ve
01:07:33mazmununda bündemiş bulunan
01:07:35hilafetin temsili
01:07:37hakkını meclis bir kanunla
01:07:39reisi-cumhura bahseder.
01:07:41Hilafetin kaldırılması
01:07:43kaldırıldı.
01:07:47Sadece makam
01:07:49kaldırıldı. Halife gönderildi
01:07:51ama makam meclisin
01:07:53manevi şahsiyetinde
01:07:55kaldı. Bunu da çoğu
01:07:57insan bilmez. Açıklamasında
01:07:59gerekçeli kararında hani halife
01:08:01gönderildi. Tamam.
01:08:03Hilafet de
01:08:05kaldırıldı ama
01:08:07Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin şahsı manevisinde
01:08:10bündemiştir. Zaten
01:08:12meclis istişare
01:08:14kurumu olduğu için hilafet
01:08:16meclise devredilmiştir. Yani aslında
01:08:18şu anda Türkiye Büyük Millet Meclisi
01:08:20hilafetin
01:08:22varisidir.
01:08:24O açıklamaya
01:08:26göre yani gerekçeli karara göre.
01:08:28Kemal Orin'e diyor ki
01:08:30bunu biz İngilizlerle
01:08:32o Rozan'dan önce
01:08:34anlaşmıştık. Hilafet
01:08:36kaldırıldı.
01:08:38Mecliste şu anda bulunuyor.
01:08:40Meclisin diyor manevi
01:08:42mazmununda mevcut. Dolayısıyla
01:08:44onu yeniden
01:08:46İngilizlerle anlaşarak yürürlüğe
01:08:48koyalım. Yani hilafetin tekrar kurulması
01:08:50teklifinde bulunuyor. Yani bir
01:08:52gizli anlaşma yapıldı.
01:08:54Gizli anlaşma yapıldığından
01:08:56önemli olası ama üçüncü maddede
01:08:58diğer memleketlerde
01:09:00olduğu gibi Türkiye'deki mekteplerde
01:09:02dini terbiyeye müsaade
01:09:04olmuş. Demek ki
01:09:06onu anlıyoruz. Bu
01:09:08ön gizli anlaşmada hilafetin
01:09:10kaldırılması ve dini eğitimi
01:09:12yasaklanması kararlaştırılmış.
01:09:14Şimdi manasından
01:09:16mefhumundan bu çıkıyor.
01:09:18Buradaki sözlerin. Her ne kadar
01:09:20o anlaşmanın kendisine şu anda
01:09:22ulaşabilmiş değilsek de belki de gizli
01:09:24kalmıştır bir yerde.
01:09:26Ama ondan bahseden
01:09:28Cumhurbaşkanlığı Arşivinde, Devlet Arşivinde bulunan
01:09:30bir mektup var elimizde.
01:09:32Bu en azından bir karine teşkil eder.
01:09:34Ama böyle bir anlaşmaya daha henüz
01:09:36kendisine ulaşılamadı.
01:09:38İlk defa
01:09:40bu anlaşmadan bahseden
01:09:42bir mektup var. İnönü'ye yazılan bir mektup
01:09:44ve yazan kişi de
01:09:46Pohreli Kemal.
01:09:48Bu anlaşmanın da
01:09:50hilafetin kaldırılması ve
01:09:52medreselerin kapatılıp dini eğitimi
01:09:54yasaklanmasının içerdiğini
01:09:56anlıyoruz. Diyor ki artık bu anlaşmayı
01:09:58feshetme zamanı geldi. Çünkü
01:10:00İngilizler 2. Dünya Savaşı'nın
01:10:02arkasından
01:10:04onlar da dine yöneldiler. Eski
01:10:06İngiltere yok. Orta Doğu'yla
01:10:08da ilişki kuracaklar. Biz
01:10:10bu dini hususlarda
01:10:12kendisine götürdüğümüzde
01:10:14bu anlaşmayı feshederiz. Ondan sonra
01:10:16bizim üzerimizden Orta Doğu'ya
01:10:18İngilizler tekrar ilerleyebilir
01:10:20diyor. Bu
01:10:22mektup onun için önemli.
01:10:24Şimdi tarihin derinliklerine inecek olursak
01:10:26aslında çıkamayız da.
01:10:28Ama süremizin sonuna geldik.
01:10:30Çok çabuk geçti. Değil mi?
01:10:32Ben bir buçuk saat bitmez zannediyordum.
01:10:34Çok teşekkür ediyoruz. Ama çok güzel yönettiniz.
01:10:36Çok teşekkür ediyoruz. Kıymetli yorumlarınız için
01:10:38tekrardan çok sağ olun.
01:10:40Siz değerli izleyicilerimize de çok teşekkür ediyoruz.
01:10:42Akılda kalsın da bizleri
01:10:44yalnız bırakmadığınız için. Haftaya
01:10:46çarşamba saatler 23.30'u gösterdiğinde
01:10:48biz Beyaz TV ekranlarında
01:10:50yeniden Akılda Kalsın diyeceğiz.
01:10:52Bana Melis Sabarcı X ve Instagram
01:10:54hesabı üzerinden ulaşabilirsiniz.
01:10:56Görüşleriniz, yorumlarınız bizler için kıymetli efendim.
01:10:58Haftaya görüşebilmek ümidiyle
01:11:00şimdilik hoşçakalın.