Santorini deprem fırtınasıyla beraber gündeme gelen volkanik hareketlilik, Türkiye'yi de volkan gerçeği ile karşı karşıya getirdi. İki tanesi çok büyük risk taşıyor. Basıncı giderek artan magma odaları keşfedilmiş. Bunlardan biri deprem beklenen Karlıova’ya çok yakın... Güven İslamoğlu, bilim insanları ile aktif hale gelmesi muhtemel volkanlar üzerine konuştu. Riskli yanardağlar, Yeşil Doğa'da ekrana geldi.
Kategori
🗞
HaberlerDöküm
00:00Merhaba, Engin Veysel İstamoğlu Yeşil Dağ Programı'yla yine karşınızdayız.
00:28Bu hafta ilginç bir konuyu ekrana getireceğiz.
00:30Gündemde olan bir konu Santorini yanardağı.
00:32Patladı patlayacak diye konuşulurken volkanlar dikkat çekmeye başladı.
00:37Halbuki ülkemizin neredeyse %20'si volkanlarla kaplı, volkanik kayaçlarla kaplı.
00:44Arkamda onlardan bir tanesini görüyorsunuz.
00:46Sarıcıkaya, Bozaniş bölgesindeyiz.
00:49Bir kaya gibi görünüyor ama aslında kendisi bir volkan tıkacı.
00:53Evet, yanlış duymadığınız bir volkan tıkacı zamanla ortaya çıkmış.
00:58İşte bu hafta bu konuyu ekrana getireceğiz.
01:00Ülkemizde hangi volkanlar var, hangileri tehlikeli, sönmüş mü sönmemiş mi?
01:04Ve bazılarının altında mağma odaları oluşmuş ve genişlemeye başlamış.
01:08İşte bu hafta bu konuyla karşınızda olacağız.
01:12Merak ettiğiniz birçok sorunun cevabını bu programda bulacaksınız.
01:15Yeşil Doğa başlıyor.
01:17Eskişehir Sarıcıkaya'daki bu kaya oluşumu Bozaniş kayası olarak biliniyor.
01:23Bu kayanın aslında bir volkanik oluşum olduğu pek bilinmiyor.
01:27Yaklaşık 50 milyon yıl önce bu ölgeden geçmeye kalksaydık lav akıntıları ile karşılaşacaktık.
01:39Gördüğünüz bu kaya aslında bir lav bacısı.
01:41Zamanla soğuyan lav çıkışı kapatıp katılaşmış.
01:45Bu oluşuma volkan tıkacı deniyor.
01:47Yıllar içinde erozyonla ortaya çıkmış.
01:50Çok etkileyici bir görüntüsü var.
01:58Gerçekten müthiş bir coğrafyada yaşıyoruz.
02:01Aslında Türkiye'de volkanlar çok sönüp sönmediği konusunda da tartışmalar var.
02:07Aşağıdaki mağma aktivitesi bittiği anda volkan soğuyabiliyor.
02:12Ancak hemen arkamızda Anadolu fay hattı var.
02:15O fay hatların hareketliliği sonucu tekrardan mağma hareketlenebiliyor.
02:20Onu da bilim insanlarının takip etmesi gerekiyor.
02:23Yani aslında bilim insanlarına göre sönmüş volkan olmuyor.
02:26Sadece aktivitesi bitmiş olabilir.
02:29Ama dediğim gibi deprem hareketleri ile tekrardan hareketlenebiliyor.
02:33Şimdi Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi'ne gidiyoruz.
02:36Orada jeolojik mühendisleri ile görüşeceğiz.
02:39Çünkü onlar Kula'da bir araştırma yaptılar.
02:41Orada Erzincan'da da bir araştırmaları var.
02:43Yeni mağma odaları keşfetmişler.
02:46Evet yeni.
02:47Kula'da biliyoruz ama Erzincan'ı hiç bilmiyoruz.
02:51Orada varlığından haberimiz yok.
02:52Orada da bir mağma odası keşfetmişler.
02:56Ve keşfettikleri mağma odası şu anda beklenen depremin bulunduğu merkez.
03:02Çok ilginç.
03:12Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi'ndeyiz.
03:15Prof. Dr. Özgür Karaoğlu ile konuşacağız.
03:18Volkan sismolojisi ve mağma oluşumları üzerinde çalışan bir jeoloji mühendisi.
03:24Karaoğlu ve ekibi Türkiye'nin en geç volkanlarının yer aldığı Kula ilçesinde
03:29yer kabuğunun farklı derinliklerinde 8 mağma odası keşfetmişler.
03:34Karaoğlu yüzeye yakın mağma odalarının deprem gibi etkenlerle püskürme riskinin bulunduğunu söylüyor.
03:40Eğer bir mağma odasındaki ergi oranı soğumaya başladığında %40'ın altına düşer ise
03:48bu mağma odası artık hareket edemeyecek anlamına gelir ve sıcak olsa da aktivite göstermez.
03:54Buradaki mağma odasının altında bir mağma odası var.
03:58Bu mağmalar çok derinden geliyor.
04:01Yaklaşık 65 ile 75-80 kilometre derinlikten geliyor.
04:06Başka yerlerde de bazalt var fakat her bazalt bu kadar derinden gelmiyor.
04:11Yaklaşık 5 ile 15 kilometre, 17 kilometre derinliklerde çok büyük farklı mağma odasındadır.
04:19Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:22Bu mağma odalarının, ki burada da tektonik hareketler var, bu tektonik hareketler devam ettiği sürece
04:29şu an yılanı söyleyemeyeceğim ama zamana bağlı yapılan bir mağma odası var.
04:34Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:37Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:39Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:42Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:44Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:47Bu mağma odasının altında bir mağma odası var.
04:49Şu an yılanı söyleyemeyeceğim ama zamana bağlı yaptığımız analizlerde
04:53yüzeye çıkma potansiyelleri özellikle beş kilometreye gelenin bulunmaktadır.
04:59Ne kadar kısa zaman diyelim?
05:01Yani bir üç yüz, dört yüz yıl içerisindeki bir zamandan bahsediyoruz.
05:06Üç yüz, dört yüz yıl.
05:06Evet ama bizim için uzun bir zaman gibi görünse de
05:09jeolojik dönemde çok uzun zaman değil.
05:15Kula Volkanı en son 4.700 yıl önce püskürmüş.
05:19Karaoğlu daha zaman var diyor ama 200-300 yıl gibi de bir sınır koyuyor.
05:25Doğu Anadolu bölgesi volkanlar aşısından çok hareketli bir bölge.
05:28Hasan Dağı, Erciyes, Nemrut Dağı, Süphan yeniden püskürebilecek volkanik yapılar.
05:35Ancak sürpriz daha önce hiç volkanik aktifte olmayan bir bölgeden geliyor.
05:39Erzincan'da daha yeni bir mağma odası bulunmuş.
05:43Karaoğlu bu mağma odasının çok tehlikeli olduğunu söylüyor.
05:47Üstelik bu oda şu an deprem beklenen Karlova bölgesine de çok yakın.
05:53Biz üç ana volkan belirledik biz burada.
05:57Varto Volkanı, burası Özenç denilen bir volkanik bir sistem ve burada da Turna Dağı Volkanı var.
06:04Burası artık blok olarak Anadolu bloğu, burası Avrasya bloğu diyoruz.
06:09Bu volkanlar yaklaşık 2 milyon yıldır faaliyet göstermişler.
06:14Biz üç volkanın da altında biraz daha derin 20-22 kilometrelerde başlayarak
06:20mağma odalarını sismik tomografi görüntüleriyle belirledik.
06:24Bu mağma odaları bu süreçte yaklaşık 50 kilometre yanal olarak hareket etmiş.
06:31Çok ilginç değil mi?
06:3250 kilometre taşınmış bir tarafı.
06:36Şöyle mesela örneğin Varto Volkanı'nın altında beklediğimiz mağma odası
06:42artık yerinde yok.
06:44Yani biz burada 40-50 kilometre civarı bu mağma odalarının yanal olarak hareket ettiğini biliyoruz.
06:51Yani buradan mağma odası kendine yeni bir kalitere yaratabilir o zaman.
06:56Kesinlikle yaratabilir.
06:57Bu volkanı beklediğimiz yerden de 50 kilometre çıkabilir.
06:59Değil başka bir yerde çıkabilir.
07:00Başka bir yerden çıkabilir.
07:02Erzincan'daki mağma odalarının etrafındaki basınç değeri aşılmış durumda.
07:08O durum aşılmış durumda ve gerçekten çok ciddi bir şekilde her an püskürme riski de var orada.
07:15Büyük depremler gibi değildir volkanik faaliyetler.
07:18Yani o kendini belli eder bir şekilde.
07:21Neyle belli eder?
07:22Boğar çıkışıyla mı belli eder?
07:24Uğultuyla mı belli eder?
07:26Neyle belli eder kendini?
07:27Öncelikle çok küçük günde binlerce depremle belli eder.
07:38Santorini adasında sismik hareketlilik artmış durumda.
07:44Deprem fırtınası yaşanıyor.
07:46Santorini daha önce volkanik bir dağdı.
07:48Patlamayla içe çökerek bugünkü halini aldı.
07:51Bilim insanları kalderasının 4 santimetre yükseldiğini söylüyor.
07:56Santorini volkanın haritası.
07:58Bunun altında bir mağma odası var.
08:01İlk çıktığı nokta burası olması lazım.
08:04Burası patlamış içe çökmüş değil mi?
08:05Burası aslında bu şey kısım ada gibi görünen kısım Santorini volkanının en son faaliyetlerinden bir tanesi.
08:14Bunu önce Santorini volkanını kenarlarından itibaren yükselen bir strata volkan gibi düşünelim.
08:24Yani normal bir ağır dağ gibi düşünelim.
08:26Nazlıavuş şöyle bir şey olacak.
08:28Kesinlikle böyle bir volkandı.
08:29Eğer çok yüksek hacimde kül boşaltırsa mağma odasından, boşaltmanın ardından mağma odasında bir hacim farkı olacaktır.
08:42Ve koninin üstü çökecektir.
08:45Bu durumda krater olur.
08:47Yani telden.
08:48Şu anda mı çökmüş hal.
08:49Çökmüş hal.
08:49Ama genelde Nemrut'da olduğu gibi, burada da olduğu gibi insanlar biraz farklı düşünüyorlar.
08:57Sanki tek seferde olmuş gibi.
08:59Örneğin Nemrut'ta bu süreç 8-10 kilometrelik o kaldıra 10 farklı patlama sonucu oluşmuş.
09:05Burada da en az 10 farklı patlama var.
09:09Dolayısıyla her püskürme, her patlama ürünü bir küçük çöküntü alanı yaratıyor.
09:16Biz de bunun en son olarak kaldır olarak görüyoruz.
09:2024.000 yıl önce buradaki büyük kaldır oluştu.
09:23En son?
09:24M.Ö. 1650 yılından binimen uygarlığını yok eden büyük püskürme oldu ve artık bu görünme karışmış.
09:31Püskürme buradan mı olur, yanlardan mı olur?
09:35Belli değil o.
09:36Evet o belli değil.
09:38Yani buradaki ana bacanın biz merkez olduğunu tabii ki burada söyleyebiliriz.
09:45Fakat etrafında da bunun farklı bacalar olduğunu denizaltı çalışmalarından biliyoruz.
09:51Nemrut Krater Gölü de muhteşem güzelliğe sahip bir volkanik çöküntü.
09:56Santorini'ye çok benziyor.
09:58Altına Mağm Odası var ama durumu belli değil.
10:01Nemrut'un çok yakınında Türkiye'de en son faaliyete geçen bir volkan konisi var.
10:06Devamı Van Gölü'ne kadar uzanıyor.
10:09Burası yaklaşık 2247 metre göl yüksekti.
10:13Burası da 3000 metrelerdi.
10:15Dolayısıyla 800 metrelik yaklaşık 70-80 derece çok dik olan bir kaldıra.
10:22Döndürebilir miyiz bunları?
10:24Tabii şöyle döndürelim.
10:26Bunun içine girdiğimizde bu kaldıra yaklaşık 300 bin yıl önce faaliyetine başladığını düşünüyoruz.
10:35Tamamen suyla dolduktan sonra burada daha sonra yine faaliyet gösteriyor.
10:42İçinde şu anda kara parçası olan kısım.
10:46Hatta bazen sıcak soğuk sular.
10:48Tabii burada göller var sıcak su olan bölgeler.
10:50Burada Türkiye'nin en son volkanik faaliyeti ve lav faaliyeti burada olmuştur.
10:57İşte burası.
10:59Burada meşhur bir fay var, kırık var.
11:01Nemrut kırığı.
11:03Yerel olarak buraya Nemrut Kan Taşı ismini veriliyor.
11:07Burada da görüldüğünüz kırık aslında gözümüzde görebiliyoruz.
11:11Görülüyor.
11:13Bu çatlaklar Nemrut'tan itibaren.
11:15Bu çatlaklara lavlar dolmuş.
11:17İki farklı lav var ama biz şu siyah renkli bazaltik lavların milattan sonra 1441 yılında küskürdüğünü kesinlikle biliyoruz.
11:27Dolayısıyla 600 sene önce burada bir volkanik faaliyet oldu.
11:33Ve 5 koldan, buradan, buradan, şuralardan.
11:37Burada mı bir volkan konisi?
11:39Burada bir volkan konisi ve şurada.
11:41Yani burada da görüldüğü gibi bir kırıktan biz bir volkanik faaliyetin nasıl olduğunu bir laboratuvar gibi olan bir Nemrut'ta burada görebiliyoruz.
11:51Kişede Van Gönü'nde olduğu bir şey var.
11:53Evet.
11:55Ona bakabiliriz.
11:57Hemen yanında çünkü.
11:59Evet.
12:01Şimdi buranın hemen güneyine gittiğimizde Tatvan'ın doğusuna doğru yolculuk yaptığımızda belki de 3-4 kilometredir.
12:08Burada yoldan geçildiğinde çok fazla fark edilmeyen bir krater var.
12:14Burası.
12:16Burası faaliyetine Van Gönü'nün içinde başlıyor.
12:18Van Gönü'nün seviyesinden itibaren yaklaşık burada bir 500-600 metre kadar yükseliyor.
12:26Burası içinde de bir köy var buranın.
12:28Aslında iki tane krater var.
12:30Ana krater burası.
12:32Daha sonra da burada çok fark ediliyor mu bilemiyorum.
12:36Bir krater de şu an gölün içinde.
12:38Şurada bir krater var.
12:40Dolayısıyla burası peki yaş olarak yani bildiğimiz kadarıyla yaklaşık 80 bin yıl önce faaliyetine başlamış.
12:48Tıpkı Santorini'de gördüğümüz şekilde hidrovolkanik küskürmelerin yaşandığı bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.
12:58Peki bu Nemrut ve burayı baz alırsak böyle bir şey mümkün mü?
13:04Son depremlerden sonra böyle bir şey söylemek mümkün mü?
13:08Altında bir mağama odalarını inceledik mi?
13:10Aktiviteleri ne durumda?
13:12Onu ne söyleyebiliriz?
13:14Bu bölge için bizlerin ve başka grupların çalışmaları halen devam ediyor.
13:18Biz burada özellikle Nemrut'un altında bir magma odası olduğunu kesinlikle biliyoruz.
13:24Ve bu magma odası sığ.
13:26Sığ bir magma odası.
13:28Yüzeye yakın derenliklerde olduğunu kesinlikle biliyoruz ki
13:331441 yılında burada biraz önce gösterdiğim faaliyet gerçekleşmiş.
13:39Ve ayrıca çeşitli gaz çıkışları var.
13:43Ama pek bilmiyoruz herhalde.
13:45Ama burada faaliyet olmuş.
13:47Faaliyet olmuş tabi.
13:49Peki diğer volkanlarda var mı?
13:53Evet var.
14:03Türkiye depremler gibi aynı zamanda bir volkanlar ülkesi.
14:07Bu volkanların bir çoğu hayatlarına da çok yakın.
14:10Sismik hareketler bunları faaliyete geçirebilir.
14:13Son 20 yıl içinde arda arda faaliyete geçen volkanlar,
14:16şiddetli depremler, yıkıcı fırtınalar, yangınlar,
14:20iklim değişikliğinin doğal afetleri tetikleyeceğini söyleyen bilim insanlarını doğruluyor nitelikte.
14:27Haftaya bir başka yerde bir başka hikayede buluşmak üzere.
14:30Hoşçakalın.
14:32www.feyyaz.tv