Ermenistan'ın soykırım iddiası, Türkiye’nin ‘tarihi siyasetten ayıralım’ açıklaması… Ankara ile Erivan arasında normalleşme mümkün mü? Karabağ Savaşı sonrası Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki gerilim, mültecilerin geri dönüşü meselesi ne olacak? CNN TÜRK Haber Müdürü İdris Arıkan Ermenistan'a gitti, sokakları gezdi ve bölgenin nabzını tuttu. Kameraman Emir Ünlü görüntüledi.
Kategori
🗞
HaberlerDöküm
00:00İNTRO
00:04MÜZİK
00:18Burası Ermenistan'ın başkenti Erivan.
00:21Erivan'daki hükümet konağının saati.
00:24İşte Ermenistan'ın meydanındayız.
00:27Buradaki en ünlü meydandayız.
00:29Burası Cumhuriyet Meydanı.
00:31Sovyetler döneminden sonra yapılan bir meydan.
00:35Etrafta gördüğümüz tarihi binaların tarihi 1950'lere dayanıyor.
00:41Ve sonrasında gelinen süreçte bu bölge başkenti Erivan'ın merkezi konumunda.
00:48Arkamızda gördüğümüz bina ise tam olarak Ermenistan Ulusal Müzesi.
00:56Bu tabii aklımıza neyi getiriyor?
00:58İşte o soykırım, sözde soykırım iddialarını getiriyor.
01:01Sözde soykırım iddiaları bu ülkedeki aslında en hassas nokta.
01:06Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin de en çok sıkıştığı noktalardan bir tanesi.
01:13Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki barışın hukukta görünmediği şeklindeki söylemlere katılmıyorum.
01:22Ermenistan hiçbir zaman Türkiye Ermeni soykırımını tanımadan normalleşme olamaz demedi.
01:29Ve tabii ki Türkiye'ye yönelik herhangi bir toprak talebi de yoktur.
01:33Ermenistan'ın soykırım iddiası.
01:35Türkiye'nin yıllarca dile getirdiği tarihi tarihçilere bırakalım söylemleri.
01:40Dünya jeopolitiğinin değişmesi.
01:42İkinci Karabağ Savaşı sonrası gerilen son durum.
01:45Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki gerilim.
01:48Mültecilerin dönüş meselesi.
01:50Avluk altındaki Ermenistan'ı ne bekliyor sorusu.
01:53Kafkaslar'da tansiyon ne durumda?
01:56Ne oluyor?
01:57Türkiye ile Ermenistan normalleşebilir mi?
02:00Azerbaycan ile Ermenistan arasında gerçek barış mümkün mü?
02:03Peki Ermenistan'da hava ne?
02:05Şimdi burası Ermenistan Ulusal Tarih Müzesi.
02:09Arkamda gördüğümüz bina o tarihi bina.
02:12O 1950'lerde yapılan bina şu anda Ermenistan Ulusal Tarih Müzesi olarak hizmet veriyor.
02:18Burası tabi Ermenistan tarihi çok geçmişe dayanıyor.
02:231960'ın önce 2000'li yıllara kadar bir tarih algısı var burada.
02:29Ama geldiğimiz noktada ülke nüfus sancısı taşıyor.
02:33Ne demek bu nüfus sancısı?
02:35Çünkü ülkenin nüfusu 3 milyon civarında.
02:373 milyon civarında ama bir de doğum oranlarına baktığımızda 1.20'ye kadar düşmüş görünüyor.
02:43Geçen yıl oranlar %20 azaldığını görüyoruz doğum oranlarının.
02:47Yani bu ülkenin devamı açısından da nüfusun artması gereken bir duruma geliyor.
02:52Aslında Ermenistan'daki zorlukların daha da artacağının da göstergesi.
02:57Niye böyle diyoruz?
02:58Çünkü gelinen noktada zaten varoluş sancısı yaşayan bir ülke.
03:01Ve çevresinde sadece ve İran ve Gürcistan'la sınırları açık bir ülke.
03:09Bu da ülkedeki ticareti çok fazla etkiliyor.
03:12Ülkenin geldiği noktada ekonomik anlamda da gelişmişliği az görünüyor.
03:18Çünkü bu ne demek?
03:20Bu aynı zamanda ülkedeki refahın da sıkıların da azalması anlamına geliyor.
03:23Siyasi krizlerin, sorunların, protestoların çok olduğu bir ülke Ermenistan.
03:32Ermenistan'da ve Ermeniler arasında bunun tartışılmaz bir gerçek olduğunu çok net bir şekilde ifade etmek istiyorum.
03:39Yani bizim gerçekliğimizde bunu inkar etmek ya da bundan vazgeçmek mümkün değildir.
03:44Çünkü bu hepimiz için inkar edilemez bir gerçektir.
04:09Aslında iki ülkede de siyasi irade var gibi görünüyor ama sorun ne?
04:19Gerçekten Türkiye için sözde olan soykırım meselesi Ermenistan için ne anlama geliyor?
04:24Erivan artık bizim uluslararası arenada birinci önceliğimiz değil diyor ama...
04:29Ancak tekrar vurgulamak isterim ki burada tarihin değiştirilmesi ya da inkar edilmesi söz konusu değil.
04:36Burada bahsedilen tarihe dair uygulamalı algımızı değiştirmektir.
04:40Tarih hangi amaçla, nasıl bir kaynak olarak kullanılmalı?
04:44Tarihten hangi bilgilere edinmeliyiz?
04:46Tarihi bir bilgi kaynağı olarak, bugünü ve geleceği anlamaya yönelik bir bilgi kaynağı olarak,
04:52bugünü ve geleceği inşa etmeye yönelik bir proje için bir bilgi ve rehberlik kaynağı olarak mı kullanacağız yoksa tarihin içinde mi yaşayacağız?
05:00Bunlar siyasi tercih konusudur.
05:06Ermenistan, 1915 Sarmanlı'nda kalmış bir ülke tabiri caizse.
05:28Çünkü buradaki anıtı görüyorsunuz, bu anıt onlara göre bir soykırı anıtı.
05:34Türkiye bu soykırımı tanımıyor ve sözde soykırım olarak değerlendiriyor.
05:40Baktığımızda bu anıtın 1960'larda yapıldığını biliyoruz, Sovyet döneminde yapıldığını biliyoruz.
05:46Ama önemli konulardan bir tanesi Türkiye ile Azerbaycan'ın oturduğu masada bu konunun konuşulması.
05:54Soykırım meselesi olarak baktığımızda, bunun nasıl değerlendireceği,
06:01masada nasıl bir sonuçla karşılık göreceği hala tartışma konusu.
06:08Peki normalleşme gerçekten mümkün mü?
06:10Türkler ve Ermeniler arasında gerçek bir barış olabilir mi?
06:13Toprak talebi iddiaları doğru mu?
06:16Anayasamızda Batı Ermenistan ifadesi yer almıyor.
06:20Batı Ermenistan ifadesi başka yerlerde mevcut.
06:23Ancak anayasada bulunmuyor.
06:26Ermenistan hiçbir zaman Türkiye Ermeni soykırımını tanımadan normalleşme olamaz demedi.
06:34Bu iki meseleyi birbirine karıştırmamamız gerektiğini düşünüyorum.
06:38Ancak bu Ermenistan'ın Türkiye Ermeni soykırımını tanımalıdır,
06:43aksi takdirde normalleşme olmayacaktır dediği anlamına gelmez.
06:47Ve tabi ki Türkiye'ye yönelik herhangi bir toprak talebi de yoktur.
06:52Ermenistan devletinin veya Ermeni tarafının herhangi bir toprak talebini bulamazsınız.
06:58Arkamızda Ağrı Dağı var.
07:00Ağrı Dağı'nı buradan görmek mümkün.
07:02Ama burası neresi dediğimizde 1915 olaylarıyla ilgili bir durum var.
07:07İşte burada Türkiye'nin sözde soykırım olarak değerlendirdiği Teğcir'in bir anıtı var.
07:13Ve o anıtın içindeyiz şu anda, anıtın olduğu yerdeyiz.
07:17Yani anıtla Ağrı Dağı karşılıklı birbirini görüyorlar demek mümkün.
07:24Bu da tabi tartışmaların o dağındaki bir durum olduğu için önemli bir nokta olarak karşımıza çıkıyor.
07:30Peki bir tarafta Ağrı Dağı'na bakan anıt,
07:33diğer taraftan ülkede birçok yerde görülen o büyük Ermenistan haritası gerçek bir güven nasıl oluşacak?
07:41Biz tam da yörüngeye oturmuşken ateşkesin daha fazla uzamaması,
07:46sınırın belirleyebilen şekilde net olarak haritalarda çizilmesi,
07:51barışın güçlü bir mutabakatın ortaya çıkması
07:55ve Azerbaycan ve Ermenistan arasında var olan önce sınır sorunlarının,
08:00ardından kültürel problemlerin, sonra siyasi açmazın gidebilmesini istiyoruz.
08:06Belli ki taşın yanında, real siyasette, rasyonel zekada var olan sahabinin tabiiyetsizliğini görmüş,
08:14erimanın her geçen gün kan kaybettiği gerçeğini değerlendirmesi olacak ki,
08:19bu yolu Azerbaycan ile bu yolu Türkiye ile yürümenin ne kadar kıymetli olduğunu,
08:25kaybettiği savaştan sonra bile Azerbaycan ile olan temaslarında,
08:30Türkiye ile olan temaslarında, Ankara ziyaretinde defalarca ortaya koyduk.
08:35Bence taşın yan dönemi Ermenistan uzlaşılabilecek bir noktada
08:40ve tarihsel kodlarda kimlik problemleri yaşanan sorunlardan ziyade,
08:45çözüm odaklı bir mesafe almanın hem Türkiye hem Azerbaycan hem de Ermenistan açısından tam zamanı diye değerlendiriyorum.
08:53Taşın yanın özellikli belki bu dönem içerisinde,
08:56peki ne kadar istekli olacak onu göreceğiz.
08:59Ya da Ermenistan'ın Türkiye ve Azerbaycan ile ilişkisini normalleştirmesine ne kadar izin verilecek demek gerekiyor belki de.
09:07Devletler arasındaki normalleşmeyi halklar arasındaki uzlaşmayla karıştırmamalıyız.
09:14Çünkü eğer tamam önce halklar uzlaşsın sonra devlet ilişkileri normalleşsin dersek,
09:20o zaman Ermenistan Türkiye normalleşmesini bir süre, bilmiyorum belki 20, 50 ya da 100 yıl unutmalıyız.
09:28Genellikle tam tersi olur.
09:30Önce devlet ilişkileri normalleşsin ve devletler normal ilişkilere sahip olduğunda
09:35bu bir şekilde halklar arasındaki ilişkilerin normalleşmesine katkıda bulunabilir.
09:40Ama başka türlü değil.
09:51Ermenistan'ın en büyük sıkıntısı abluka.
09:53Dört ülkeyle komşu, iki ülkeyle sınırı kapalı.
09:56Aslında Türkiye ile Ermenistan normalleşmesinde Erivan'ın en çok beklediği adımlardan biri sınırların açılması.
10:05Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye tarafından uygulanan ablukanın dışına çıkarak
10:09dış ve ekonomik yöntemlerle ilişkileri normalleşmesine katkıda bulunabilir.
10:15Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye tarafından uygulanan ablukanın dışına çıkarak
10:19dış ve ekonomik ilişkilerini çeşitlendirebilecektir.
10:22Ki bu da Ermenistan hükümetinin önceliklerinden biridir.
10:25Bunun yanı sıra açık sınırların varlığı.
10:28Daha önce de belirttiğim gibi özellikle Ermenistan ve Türkiye bağlamında son derece önemlidir.
10:33Tarihi ve psikolojik ağır sonuçları aşmak ve Ermenistan'ın
10:37Türkiye ile de doğal bir komşuluk ilişkisi kurabilmesi için gereklidir.
10:42Karşımızda gördüğümüz o sınırdaki bayrak, o Türk bayrağı,
10:46Ali Can Sınır Kapısı'nın bayrağı.
10:48Yani burası aslında Türkiye-Ermenistan sınırı.
10:52Benim demirini tuttuğum yer ise Margara Sınır Kapısı, yani Ermenistan tarafı.
10:56Şimdi Ermenistan aslında Türkiye'ye hem çok yakın hem çok uzak bir ülke.
11:00Erivan'dan, yani Ermenistan'ın başkentinden buraya yaklaşık 40 km aktı.
11:05Buradan Iğdır'a ise 20 km'lik bir uzaklık var.
11:08Hemen sınır kapısının yanında göreceksiniz bir yol var.
11:12O yol Sovyetler döneminde yapılmış ve bir köprü birleştirilmiş durumda.
11:17Ama köprü iki aracın zorlukla geçebileceği bir köprü.
11:21Ve hemen altında da göreceğiniz gibi bir nehir akıyor.
11:24O nehir ise Aras Nehri.
11:27Yani Aras Nehri ile birlikte o bölgede bir sınır kapısı yapılmış.
11:32Ama bu sınır kapısı yaklaşık 1993 yılından beri kullanılmıyor.
11:37Şimdi onun kullanılması konusu gündemde.
11:41Bununla ilgili müzakereler var.
11:43En son bununla ilgili şöyle bir adım dağıtıldı.
11:46Baktığımızda Rusya'nın Ermenistanlıların sınır kapılarını geçmişten beri koruduğunu görüyoruz.
11:54Artık o uygulama yok.
11:56Göreceksiniz şimdi yerine gideceğiz.
11:59Bakacağız orada Ermenistan'ın sınır görevlisini göreceğiz.
12:02Yani 1 Mart 2025 itibariyle artık burada görevde olan kişiler Ermenistan sınır güvenlik yetkilileri.
12:12Şimdi konu bu.
12:14Konunun sonunda ne olacak sorusu var.
12:16Burada arkaya baktığımızda da büyük bir hazırlık yapılmış.
12:19Bina yenilenmiş görünüyor.
12:21Ermenistan'ın Margara sınır kapısındaki o binanın yenilendiğini görüyoruz.
12:25Bundan sonraki süreçte ne olacak?
12:28Baktığımızda burada iki ülkenin yetkililerinin, iki ülkenin özel temsilcilerinin de görüştüğünü gördük.
12:33Fakat şunu görmek lazım.
12:35Ermenistan burada bir abluk altında.
12:38Ve o ablukadan çıkmaya çalışıyor ve bununla ilgili de çalışmalar yapıyor.
12:42Türkiye ile yapılan görüşmelerde de bu konu gündeme geliyor.
12:46Bundan sonraki süreçte ne olacak?
12:48Onu da zaman gösterecek.
12:59Ermenistan'da yapılması gereken temel bir konu.
13:01Gerçekten bölgesel ilişkileri normalleştirme noktasında asılacak adımlar.
13:06Bence Ermenistan'ın önünde şu an tarihi bir fırsat var.
13:09Maşinyen başta olmadıkları açıklamaların arka planlarında da
13:13bu tarihi fırsatın görüldüğünü düşünüyorum.
13:16Çünkü Ermenistan'da yapılması gereken temel bir konu.
13:19Gerçekten bölgesel ilişkileri normalleştirme noktasında asılacak adımlar.
13:25Bu tarihi fırsatın görüldüğünü düşünüyorum.
13:28Aksi bir durum söz konusu olursa,
13:30gerek Azerbaycan, gerek Türkiye ile ilişkiler normalleşmediği an,
13:35zaten Rusya ile de sorumlu olan ilişkiler,
13:38Ermenistan'ın ekonomisi ve siyasi yapı üzerinde çok farklı bir süreç yaratabilir.
13:43Hani coğrafya kadardır ama bu kadar belirleyecek olan da biraz.
13:48An itibariyle Ermenistan oranından bahsedersen,
13:50Ermenistan'ın politik süreçteki karar alıcıları.
13:54Çünkü buradaki o çıkarlar demiştik ya az önce.
13:58Çıkarlardan ziyade bence dostluklara ve işbirliklerine odaklanmak
14:03sistem içerisinde çok daha olumlu bir tablo yaratacaktır.
14:08Burası Ermenistan-Türkiye sınırı.
14:11Sınırın Ermeni tarafı, o gördüğümüz kişiler de Ermeni sınır güvenlik yetkilileriydi.
14:161 Mart itibariyle buradaki sınırlardaki Rus güvenlik güçleri gönderildi.
14:22Burada arkamızda gördüğümüz bina çok eski bir bina.
14:26Bu eski bina aslında geçmişteki kullanılan sınır binalarından bir tanesi.
14:32Fakat şimdi yenilendi bu binalar.
14:34Baktığımızda şunu görüyoruz.
14:36Şurada yeni binanın yapıldığını görüyoruz.
14:39Bu bina birkaç seferdir Türkiye ile Ermenistan arasındaki
14:45yetkililerin görüşmesine de sahne olan bir bina.
14:48Ne oluyor burada?
14:49Burada Ermenistan'ın geldiğimiz durumda bir sıkıntısı var.
14:53Abluk altında iki taraftan hem Azerbaycan hem Türkiye tarafından.
14:57Ondan dolayı bu sınır kapısının açılıp açılmayacağı konusu gündeme gelmiş durumda.
15:03Ama ne olacağını henüz bilmiyoruz.
15:05Karşımızda, hemen arkamızda da o sınır kapısının demirlerini göreceğiz.
15:09Kameraman arkadaşım Emir Ünlü size o demirleri de gösterecek.
15:14Baktığımızda birçok gazetecinin de burada olduğunu görüyoruz.
15:17Bugün sınır kapısında bir çalışma olduğunu söylemek mümkün.
15:23Şimdi o demir kapının hemen arkasında da bir bayrak göreceğiz.
15:28İşte orası da Türkiye'nin Alican sınır kapısında bulunan Türk bayrağı.
15:34Bugün geldiğimiz noktada eğer burası açılırsa gelecekte,
15:39bu küçük köprüden araçların geçmesi planlanıyor.
15:43Ama henüz ortada bir anlaşma yok gibi görünüyor.
15:47Sınırın açılması sadece Ermenistan için değil,
15:51aynı zamanda Türkiye ve bölgedeki diğer ülkeler içinde büyük ekonomik fırsatlar doğuracaktır.
15:56Çünkü bence açık bir sınırın kapalı bir sınırdan daha iyi olduğu konusunda bir mutabakat var.
16:01Bu kadar basit, bu sadece ekonomik anlamda değil,
16:04bireyler arası temaslar ve diğer birçok alanda da geçerli.
16:08Ve bu şüphesiz Ermenistan, Türkiye ve bölgedeki diğer tüm ülkeler ve ötesi için faydalı olacaktır.
16:14Ermenistan'ın başkenti Yerevan'da da nüfus yaklaşık 1 milyon civarında,
16:19yani ülkenin 3'te 1'i neredeyse burada yaşıyor.
16:23Yaklaşık 10-11 bölgeye bölünmüş bir ülke burası ama
16:27geldiğimiz noktada buranın, kentin dışında çok fazla nüfusun dağıldığını görüyoruz.
16:35Yani burası merkez konumunda, hem başkent hem de nüfus anlamında merkez konumunda.
16:39Baktığımızda bundan sonraki süreçte de buradaki durumun aynı şekilde sürmesi düşünülüyor.
16:47Çünkü ülkede dağılızgın bir yatırım, bir ticaret, bir sanayileşme durumu söz konusu değil.
16:53Çünkü iki taraftan da ambargoya uğrayan bir ülke konumunda,
16:57çünkü hem Türkiye'yle hem de Azerbaycan'la yetişimi, ticareti yok konumunda bir ülke Ermenistan.
17:07Şimdi 1991'deki bağımsızlığından beri tartışılagelen bir durum var burada.
17:12Niye öyle diyoruz?
17:13Çünkü burası aslında geldiğimiz noktada siyasi krizlerin ortasında,
17:18soykırım sözlerinin ortasında, iddiaların ortasında tıkanmış, kalmış
17:25ve ilerleme sağlayamamış bir ülke konumunda bir durum yaşamış gibi görünüyor.
17:31Bundan sonraki süreçte ne olur ne biter bilinmez.
17:34Türkiye'yle olan ilişkilerinde adımlar atılabilir mi, adımlar atılmaz mı?
17:38O da şu anda hala muamma ama özellikle Ermenistan'ın Azerbaycan'la olan ilişkileri
17:48bu ülkedeki sıkıntıların en net görüldüğü yerlerden bir tanesi.
17:54Ama her şey ticaret değil.
17:56Aslında her şey Türkiye'yle Ermenistan'ın anlaşmasından da geçmiyor.
17:59Zira Azerbaycan da gündem.
18:012. Karabağ Savaşı sonrası jeopolitik değişmiş durumda.
18:05Elivan yalnız bir görüntü çiziyor. Bakü güçlü.
18:08Ermenistan'la Azerbaycan arasındaki barışın ufukta görünmediği şeklindeki söylemlere katılmıyorum.
18:13Her ne kadar bu açıklama sonrası olumlu gelişmeler olsa da gündemde mülteciler konusu da var.
18:19Bir zamanlar Elivan'da yaşayan Azerbaycan Türkleri dönebilir mi?
18:22Ermenistan bu toprakta bir anlamı taşıyor diyor.
18:25Elivan'ın Türkçe ismi Revan.
18:27Aslında Türk imparatorluğunun Türk tarihinde de yer alan bir kent burası.
18:32Ve arkamızda gördüğümüz kubbede aslında bir cami.
18:35Şu anda Elivan'da kalan tek cami.
18:39Yani geçmişe baktığımızda, geçmiş tarihine baktığımızda 1700'leri buluyor bu caminin yapılışı.
18:47Yapılışının Revan Hanlığı döneminde Hüseyin Ali Han'ın idaresi altında olduğunu söylemek mümkün.
18:54Aslında camiyi Hüseyin Ali Camisi ismi veriliyor.
18:57Fakat o cami ismi daha sonra Gök Cami olarak değiştiriliyor.
19:02Şimdi aslında Elivan'da yani Türkiye'nin tarihindeki ismiyle Revan'da tam 8 tane cami var.
19:09O dönemde burada Azerbaycan Türkleri de yaşıyor.
19:12Şimdi daha sonraki süreçte işte Karabağ Savaşı ile özellikle 91 yılındaki savaşla birlikte buradaki Türk nüfus zorla göç ettiriliyor.
19:20Göç ettirildikten sonra da buradaki camiler aslında tek tek kapatılıyor.
19:24Sadece bu cami ayakta kalıyor.
19:26O caminin de aslında kullanıldığını söylemek mümkün değil.
19:30Çünkü 10 ile 13 saatleri arasında ve 13 ile 15 saatleri arasında açık daha çok böyle turizm bölgesi gibi bir şey oluşturuyor oluyor burada.
19:39Fakat şunu söylemek lazım.
19:40Asıl mesele buradaki Türk nüfusun buradan gitmesiyle birlikte şimdi gündeme gelen bir mülteci meselesi var.
19:47Azerbaycan özellikle mültecilerin, Türk mültecilerin, Azerbaycan Türkü mültecilerin buraya dönmesini istiyor.
19:54Ermenistan ise işte geçtiğimiz günlerde Türk gazetecilere verdiği röportajla Ermenistan Başbakanı bunun toprak talebi olduğu yönünde emareler olduğunu söyleyerek bunu reddediyor.
20:06Şimdi baktığımızda asıl sıkışan noktalardan bir tanesi de özellikle Azerbaycan, Ermenistan arasındaki görüşmelerdeki asıl sıkışılan noktalardan bir tanesi de bu mülteciler konusu.
20:18Yani buradan zorla gönderilen insanların Erivan'a döndürülüp döndürülmemesi ya da bu bölgeye döndürülüp döndürülmemesi.
20:25Dediğim gibi Ermenistan Başbakanı bunu bir toprak talebi olarak nitelendiriyor ve buna karşı çıkıyor.
20:33Baktığımızda şimdi gördüğümüz arazideki bu 7.000 metrekarelik bir alana sahip bu cami ve o caminin içerisinde bir tane ana namaz odası, 28 diğer oda, bir kütüphane, bir iç bahçe var ve 4 tane minaresi var.
20:49Ama o minarelerden sadece bir tanesi ayakta kalmış gibi görünüyor.
20:54Burayı şimdi İranlılar özellikle yönetiyor ve İran'dan gelen yardım kuruluşları üzerinden burası onarılmaya çalışılıyor ama sonuç itibariyle baktığımızda Erivan'da bir tane cami var ve o cami aslında kullanılır durumda değil.
21:13Azerbaycan, Ermenistan Cumhuriyeti'nin egemen topraklarının yaklaşık %60-70'ini Batı Azerbaycan olarak adlandırarak bizi bu konuyu tartışmaya davet ediyor.
21:23Ancak biz açıkça söylüyoruz ki Ermenistan'da Batı Azerbaycan diye bir şey yoktur.
21:28Batı Azerbaycan burasıdır. Bu çizginin öte tarafında Batı Azerbaycan yoktur.
21:33Çok isteseler eğer coğrafi açıdan Nahçıvan da Batı Azerbaycan olarak değerlendirilebilir.
21:42Azerbaycan vatandaşı olup Ermenistan'da yaşamakta olan çok sayıda insanlar.
21:46Ama Ermenistan vatandaşı olarak da farklı yerlerde yaşayan insanlar var.
21:51Acaba bir nüfus mübadelesi mi söz konusu olacak?
21:54Karşılıklı bir değişim süreci mi olacak?
21:57Türkiye'nin zamanında Lozan döneminde yapmış olduğu gibi müzakere süreci mi değişecek?
22:02Yoksa belirli anklavlar üzerinden hala yarına dair sınır sorunları oluşturabilecek bir performans mı ortaya çıkacak?
22:10İstenilen hadise şu.
22:12Artık Ermenistan içinde yaşayan Azeri, Azerbaycan Türkü, Azerbaycan coğrafyasında bulunan Ermenistan'daki Ermeniler de bir ant evvel huzura kavuşur.
22:24Bu huzuru sağlayacak mektup adı barıştır.
22:27Önce sınır belli edilecek, ardından nüfusun mübadeleyle mi, göç ve göçmen yoluyla mı,
22:34karşılıklı bir işbirliği ve anlayışla zaman zaman takas yöntemi ama dönen dönen o coğrafyalardan huzurla yaşamalarının garanti altına alınacağı bir yapı.
22:46Hukuki mimari inşa edilmeli.
22:48Ve ben Türkiye olarak, geri gelirse Rusya ve belki Fransa ve ABD hiç fark etmez.
22:56Bu coğrafyanın hiçbir şimdi dahilinde olmayan devletlerden biridir bile tarafsızlıkla zarar vermeden, garantı olarak bu arkadaşlığı imza atabileceğini düşünüyorum.
23:07Elvan'ın merkezi bir noktasındayız nispeten.
23:10Hemen merkezi bir yerde bir tane cami var.
23:14İşte o Gök Cami aslında burada işte Merkez Camii olarak ya da Mavi Camii olarak da tanınlanabiliyor.
23:20İşte Hüseyin Ali Han dönümünde 1765 yılında yapıldığı yazıyor.
23:25Cami aslında ibadette açık görünse de burada ziyaret saatleri var.
23:3010, 13, 15, 18 olarak görünüyor ki aslında bu da içeride çok fazla ibadetin yapılamadığının da göstergesi.
23:36Baktığımızda bu caminin kapısındayız.
23:38Ama camiyle birlikte şunu söylemek lazım.
23:41Bu bir bu bölgedeki Türk varlığının işaretlerinden eserlerinden bir tanesi.
23:45Ve bugün gelinen noktada da işte mülteciler noktasında Azerbaycan Türkleri konusunda da bu konunun tartışıldığını konuşulduğunu söylemek mümkün.
23:55Ve Dağlık Karavağ 1990'larda değil sadece 1,5 yıl önce Eylül 2023'te terk etmek zorunda kalan 100.000'den fazla Ermeni var.
24:05Elbette bu çok karmaşık ve çetrefilli bir mesele.
24:08Teorik olarak mültecilerin geri dönme hakkına sahip olması gerektiğini söyleyebiliriz.
24:13Ancak burada sorunlu olan Azerbaycan'ın ilerlemesidir.
24:17Batı Azerbaycan'ın bu anlatısı bize sadece tamam Sovyet Ermenistan'ını terk eden Azerbaycanlıların Ermenistan'a gelme hakkına sahip olması gerektiğini söylemiyor.
24:27Fakat Azerbaycan neredeyse tamamı Ermenistan olan sözde bir Batı Azerbaycan olduğunu ve bunun tarihi Azerbaycan toprağı olduğunu söylüyor.
24:38Şimdi ufukta barış görünse de, Türkiye Ermenistan normalleşmesi her an olabilir mesajı verilse de, Azerbaycan ve Ermenistan anlaştık dese de toplumların kaynaşması asıl barış olarak karşımıza çıkıyor.
24:52Olacak mı? Ne zaman olacak? Bu soruların cevabını hep zaman gösterecek.
24:58Soykırım iddiaları Türkiye ile görüşmeler Azerbaycan'la gerilim.
25:02Şu anda Ermenistan'ın başkenti Erivan'ın en merkezi noktasındayız.
25:07Eski adı Lenin Meydanı olan, şimdilik adı Cumhuriyet Meydanı olan bir yer burası.
25:12Hemen karşımızda da aslında Tarih Müzesi var.
25:15Ermeni Ulusal Tarih Müzesi'nin olduğu yerdeyiz.
25:18Burası tabii aynı zamanda işte o tartışmaların, o dağındaki konuların da barındırdığı bir yer.
25:23Şimdi baktığımızda etrafa buranın geçmişten bugüne gelen bütün hatlarının aslında örneklerini görüyoruz bu meydanda.
25:31Bu meydan aslında Türkiye ile Ermenistan arasındaki tartışmaların da o dağındaki o konuyu da içinde barındıran bir meydan.
25:39Peki bundan sonra ne olacak?
25:42İşte bundan sonra ne olacak sorusunun da gündeme gelen yerlerden bir tanesi de buradaki hükümet binası.
25:49Hemen arkamızda da işte o meydandaki hükümet binasını görüyoruz.
25:52Saatiyle o bayrağıyla o binayı görüyoruz.
25:57Şimdi bundan sonra ne olacak sorusu çok önemli.
25:59Niye çok önemli?
26:00Türkiye ile bir görüşmeler sürdürülüyor.
26:02Azerbaycan ile görüşmeler sürdürülüyor.
26:04Bundan sonraki süreçte de sorunun nasıl çözüleceği ya da çözülüp çözülemeyeceği sorusu aslında kafaları karıştırıyor.
26:12Şu anda Ermenistan'da, Eriban'dayız.
26:15Bundan sonra ne olacak biz de hep beraber göreceğiz.