Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00Türklerin tarihini, dilini, kültürünü, edebiyatını anlattığımız Türk'ün dünyasında Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Sayın Fatih Kirişcoğlu'yla saha yakut Türklerini konuşacağız.
00:27Hocam hoş geldiniz.
00:28Hoş bulduk.
00:29Hocam saha yakut Türkleri kimdir, nerede yaşarlar, bize biraz bahsedebilir misiniz?
00:33Sahalar, dünya literatüründe bilinen adlarıyla yakutlar, bugün Moğolistan'ın kuzeyinde Rusya'nın kuzeydoğu bölgesinde yerleşik bir Türk topluluğudur.
00:43Kendileri daha önceleri tarih sahnesinde Baykal Gölü'nün kıyısında yaşarlarken muhtemelen komşularından veya bir başka Türk boyunun itmesiyle kuzeye doğru göç etmişler ve bugün Lenan Dehre'nin kıyısında yaşamaya başlamışlardır.
00:59Saha adı, millet adı olarak kullanıyorlar.
01:01Daha önce yakut adıyla biliniyordu.
01:04Aslında yakut adı da saha kelimesinden geliyor.
01:08Saka, y-s değişmesiyle bizim yakut kelimesinin sahacadaki karşılığıdır.
01:13Ruslar bu bölgeye ilk geldiklerinde bu boyu bilmiyorlar.
01:17Burada bir Türk boyu olduğunu Tunguzlardan öğreniyorlar.
01:20Tunguzların tabiriyle ve onlardaki çokluk ekiyle önce yakut diyorlar, daha sonra yakut diyorlar.
01:27Ama bugün sahalar 90'dan sonra artık saha adını kullanıyorlar ve yakut kelimesini parantez içinde kullanıyorlar.
01:34Saha yakut Türklerin tarihinden ve dillerinden bize biraz bahsedebilir misiniz?
01:38Sahaların daha önceki tarihi hakkında elimizde yazılı bir belge yok.
01:43Ama sahalar bugün kendilerini Orhun abdelerinde zikredilen üç kurukanlara bağlıyorlar.
01:50Aynı zamanda Uankay sahalarında da akrabalıkları olduklarını belirtiyorlar.
01:55Bunlar Baykal'ın kıyısında yaşarken bugünkü Yakutsk bölgesinde gelip yerleşiyorlar.
01:59Ve burada Türk dünyasından uzakta kimseden haberleri olmadan sakin sessiz bir şekilde yerleşiyorlar.
02:06Ama 1552'de kazananlığı yıkıldıktan sonra Rusların kuzeydoğu tarafına gelmesiyle ki bu bayağı uzun bir yıl alıyor.
02:15130 yıl falan sürüyor yani 1680'de geliyorlar ve burada Pende isimli bir tüccardan boy olduğunu öğreniyorlar.
02:22Kim olduklarını da bildikleri yok.
02:24Bu boyun yakınına kalevari bir istihkam bölgesi kuruyorlar.
02:29Ve bu bölgeyi yavaş yavaş ele geçirmeye çalışıyorlar.
02:33Ama bu o kadar kolay olmuyor.
02:35Yakutlar 30 yıl boyunca ellerinde hiçbir ateşli silah olmadan okla, yayla, mızrakla Ruslara karşı mücadele ediyorlar.
02:44Ama tabii nüfusları da az. Sonuçta mecburen teslim oluyorlar.
02:48Ruslar bu bölgeleri aldıktan sonra oradaki toyunluk sistemini kaldırıyorlar.
02:53Sahaların oyun ve udagan dedikleri inanç önderlerini yani şamanları da katlediyorlar.
03:01Bu bölgeye yerleştikten sonra tabii bu bölgenin bir zenginliği var.
03:05Onu keşfediyorlar.
03:06Bugün Rusya'da altının, uranyumun, bakırın, kömürün en çok çıkartıldığı bölge saha bölgesi, elmasın.
03:14Elmasın en çok çıkartıldığı bölge bu bölge.
03:17Buradan da o tarihten itibaren de ayrılmıyorlar.
03:221905 meşrutiyetine kadar Rusların Japonlara yenilmesiyle ve Rusya'daki iç karışıklık dolayısıyla Rusya'da 1905 yılında meşrutiyet ilan ediliyor.
03:31Bu meşrutiyetten sonra sadece Türklere değil aslında Rusya'da yaşayan bütün topluluklara kısmi bir özgürlük havası geliyor.
03:40Bu arada sahalar fırsat bilip tekrar bir bağımsızlık ilan ediyorlar.
03:44Yani böyle bir bağımsız dönemleri de var onların.
03:479 ay, 10 ay dayanabiliyorlar.
03:49Sonra tekrar Yakut Aptonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruluyor.
03:5490'dan sonraki gelişmelere de bağlı olarak 93 yılında özel bölge olarak Saha parantez içinde Yakut Aptonom ve Cumhuriyeti kurulmuş oluyor.
04:04Hocam siz çalışma yapmak için bu bölgeye gittiniz.
04:07Saha Yakut Türklerini yakından gördünüz.
04:09Gittiğinizde sizi nasıl karşıladılar, nasıl bir ilgi vardı?
04:13Doktoratezim Yakut Saha Türkçesine fiil.
04:1695 yılında Türk Türk Kurumu'nun yaptığı bir proje kapsamında o bölgeye gittim.
04:21Tabi gitmek de o kadar şey değil.
04:24Ankara'dan İstanbul'a, İstanbul'dan Moskova'ya, Moskova'dan 8-9 saatte Yakutistan'a gidiyorsunuz.
04:31Yani neredeyse 2 gününüz yolda geçiyor.
04:34Tabi orada indim.
04:36İndikten sonra herhalde ilk şaşırdığım şey havaalanından hemen çıkmam oldu.
04:41Yani böyle sadece 20 metre yürüyünce birdenbire kendimi caddede buldum.
04:46İlk şaşırdığım şey oldu.
04:48Gidiyorsunuz bir yalnızlık var.
04:50Biliyorsunuz ama pratik yok.
04:52Neyse ki Türkiye'de daha önce gelip gitmiş olan 1-2 Saha dostum vardı.
04:58Onlarla irtibata geçtim.
05:00Daha sonra hem akademide hem humanitari enstitütte yani sosyal bilimler enstitünde 40 gün kadar çalıştım.
05:09İnsanlar bana yaklaşmış.
05:11İlk anda benim sadece konuşmama çok şaşırdılar.
05:14Benden daha tıknazlar, daha çekik gözlüler.
05:18Onların kirpikleri kısa, benim kirpiğim şey tel rengim biraz daha benzemiyor.
05:23Memnun oldular.
05:24Önce şaşırdılar, sonra memnun oldular.
05:26Ondan sonra da konuşmaya başladılar.
05:29Hatta akademideki heyet neredeyse beni sözlü bir sınava tuttu.
05:33Yani niye geldin buraya, niye bizimle ilgili çalışıyorsun ki?
05:36Ben o zaman kitabımı da götürmüştüm.
05:38Anladılar ki biz bu işe gönül verdik.
05:41Bana da yardım ettiler.
05:43Enstitüten yanıma iki tane mimandar gene araştırmacı verdiler.
05:47Onlarla oturdum.
05:49Kafamda problem olan konuları, gramerdeki eksik yerleri, hatalı yerleri düzeltmeye başladım.
05:54Sibirya çok farklı bir yer.
05:56Öncelikle onu söyleyeyim.
05:57Yani şöyle bir ülkeden bahsediyoruz.
05:593 milyon kilometre kare.
06:01Bütün bu 3 milyon kilometre karede 1 milyon kişi yaşıyor.
06:05Türkiye'nin 5 misli büyüklüğü bir yerde.
06:07Düşünün 1 milyon kişi yaşıyor.
06:10Geçmişe daha azdı ama şimdi sayı %50'ye yanaştı.
06:14%50'si sahalar, yakutlar.
06:17Kendilerinin Türk olduğunu biliyorlar.
06:19Bana bunu çok soruyorlar Türkiye'de.
06:21Onlar çok uzaklar.
06:22Türk olduklarını biliyorlar mı?
06:23Biliyorlar.
06:24Türkçe konuştuklarını biliyorlar.
06:26Kendi dillerinin eski Türkçe ile bağlantılı olduğunu biliyorlar.
06:30O açıdan bu şuurları gayet yerinde.
06:34Hocam peki bu bölgede saha yakut bölgesinde yaşadığınız ilginç bir an var mıydı?
06:39Birçok anı var.
06:40Ama beni en etkileyen anı bir gün akademideki asistan, genç bir bayan arkadaşla otobüse bindik.
06:47Kalabalık bir otobüs.
06:48Bir yer boşaldı.
06:49Yanımdaki yaşlı kişinin oraya oturmasını söyledim yanımdaki kıza.
06:56Tabii sahaca konuşuyoruz.
06:57Adam birdenbire şaşırdı.
06:59Aa dedi sahaca konuşuyor dedi.
07:01Kıza o yaşlı kişi oturdu oraya.
07:04Sonra onun yanındaki yer boşalınca ben oturdum oraya.
07:07Biz bununla konuştuk.
07:08Fakat ben konuşurken anladım ki Rus.
07:11Saha değil.
07:12Yani Rus dedesi gelmiş.
07:13Çünkü Sibirya bölgesi böyle bir şey açık cezaevi gibi bir yer.
07:18Rusya'da ne kadar muhalif adam varsa.
07:21Yani ister Türk olsun, ister Rus olsun, ister başka kavimden olsun.
07:26Hepsi oraya gelmiş.
07:27Dedesi oraya gelenlerden.
07:28Ve sahaca vermişler.
07:30Yani oranın bir frankolingürası olmuş Yakutça.
07:34Biz oturduk.
07:35Sahaca bilen bir Rus, bir Türkiye Türkü.
07:38İyi bir şekilde konuştuk.
07:40Bende çok etki etti.
07:41Diğer bir şeyimiz.
07:43Ben Konya'da asistanken, doktoratezimi yaparken.
07:46Literary Geography Fakültesi'nde bir saha geldi benimle.
07:49Ben de hemen Konya'dan çıktım geldim.
07:52Tarihçi, tarih bölümüne gelmiş.
07:54Fedot Fedotovic isimini de söyleyeyim.
07:57Ben Fedot'u gördüm.
07:58Ben Fedot'a dorobo diyorum.
08:00Yani merhaba diyorum.
08:01O bana Türkçe merhaba diyor.
08:03Hayda holorogun diyorum.
08:04Nasılsın diyorum.
08:05O da iyiyim diyor.
08:06Ya ben sahaca konuşmak istiyorum.
08:08Çok iyi Türkçe konuşuyor.
08:09Ya dedim sen ne zaman Türkiye'ye geldin Fedot'a?
08:12Ben de Türkiye'ye ilk defa geliyorum.
08:14Peki bu kadar iyi Türkçe'yi nerede öğrendin?
08:16Petersburg'da öğrenmişim.
08:17Şimdi imparatorluk bazı şeyleri öğretiyor.
08:21Hocam saha Yakut Türkçesi hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
08:24Saha Türkçesi bizim bugün Kuzey Doğu Türklerçeleri içinde yer almaktadır.
08:28Eski Türkçe döneminden daha önceki dönemde ayrıldığı için arkayık ve Altay dönemi izlerini taşımaktadır.
08:36Ama anlaşmak kolaydır.
08:37Çok basit ses değişiklik de var.
08:39Mesela bizdeki ye kelimesi saha Türkçesinde bütün kelimelerde istisnasız seye dönüşüyor.
08:45Yani yıl yerine sıl diyorlar.
08:47İşte Kazak nasıl yıl diyorsa onlar da sıl diyorlar.
08:51Kelime başındaki s'leri de onlar düşürmüşler.
08:54Yani sen yerine en diyorlar mesela.
08:56Yani Şahı Samir'lere benziyor.
08:58Yani min, ben, en, sen, bihigi, biziki, biz, siziki, siz gibi çok benzer şeyler.
09:06Bir kere fiillerin neredeyse %80'i, %90'ı ortak.
09:10Tarihi sürec içinde bize önce Arapça, Farsça sonra Batı dillerinden pek çok kelime girdiği gibi
09:17onlara da komşuları Moğollardan Moğolca kelimeler, sonra Rusça kelimeler girmiş.
09:22Bunlar biraz anlaşmayı zorluyor.
09:25Ama saha Türkçesinin içinde Oğuzca unsurlar da çok.
09:29Yani mesela g, g sesleri düşüyor.
09:31Mesela oğlan demiyorlar.
09:32Oğlan diyor.
09:33Eklerdeki pek çok g'lerimiz, g'lerimiz düşüyor.
09:36Bu açıdan Oğuz Türkçesine benziyor.
09:39Görülen geçmiş zaman ayrı, şart eki aynı, öğrenilen geçmiş zaman aynı, gelecek zaman aynı.
09:45Ufak tefek ses değişiklikleriyle yani tabii bir Azerbaycan Türkçesini anlamadaki süre yakınlığıyla
09:52saha Türkçesi biraz daha vakit alır.
09:54Ama bir kulak dolgunluğuyla, biraz bilgiyle bir Türkiye Türkü, bir saha Türküyle çok rahatlıkla anlaşabilir.
10:00Hocam verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim.
10:02Ben de teşekkür ederim.
10:03Sağ olun.