Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00Cumhuriyet TV ekranlarından herkese merhaba sevgili izleyenler haftanın başındayız ekonomi gündemini konuşacağız piyasalar haftaya nasıl başladı altında dolarda euroda son durum ne ve son olarak açıklanan orta vadeli programla neler öngörülüyor bütün bunları konuşacağız
00:27konuğumuz ekonomist Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu hoş geldiniz
00:31merhabalar iyi yayınlar
00:33şimdi efendim altınla başlamak istiyorum haftaya aslında düşüşle başladı altın FED'in faiz kararı da açıklanacak bu hafta ve bir indirim sinyali de verilmişti altını da doğrudan etkileyebilecek bir gelişme FED'in kararına ilişkin tahmininizi alayım bir de altını nasıl seyredecek sizden dinleyelim
00:53evet FED'in zaten 25 puanlık bir indirim yapması net bir şekilde ifade edildi FED başkanı Powell tarafından şimdi 50 puan mıdır 25 puan mıdır üzerine düşünülüyor ama 50 puan yapılmasını gerektiren bir durum olmadığını son veriler gösteriyor
01:19çünkü tarım dışı istihdam çok kötü gelmedi o nedenle muhtemelen 25 puanlık bir indirimle yetinecekler önemli olan yılın içerisinde 3 tane 25 puanlık indirim mi olacağı bunun bir puana mı çıkacağı ama bildiğimiz şu genel trend gerek Amerikan doları için gerek avro için gerek İngiliz puanı için
01:47faiz oranlarının düşmesi doğrultusunda altını da bu çerçevede değerlendirmek mümkün çünkü faizin yüksek olduğu ortamlarda altının göreceli olarak cazibesini yitirdiği faiz düşerken de altının yükselişe geçtiğini geçmişten biliyoruz
02:12bugün de benzeri oluyor bir de jeopolitik gerilimler de altın fiyatlarını yukarı çekiyor o nedenle altının 2500 dolar civarında demirlemesini genel olarak yıl içinde de belirgin bir artış kaydetmesi normal karşılamak gerekiyor
02:32Türkiye'deki altın fiyatları da birebir altının onsunun küresel piyasalardaki seyriyle döviz kurunun bir yansıması olarak geliyor o nedenle son bir ay içerisinde Türkiye'deki döviz kurlarındaki kıpırdanma nedeniyle Türkiye'deki gerek gram gerekse işte Cumhuriyet ve benzeri altın fiyatlarında da yukarı doğru ılımlı bir seyir gözlemledik
03:03Şimdi sayın hocam dolar ve euroya geleceğim çünkü orada euro ve sterlinde aslında çok kısıtlı 0,2'lik bir düşüş gördük ancak dolarda yine az da olsa bir artış var bir süredir de böyle kademeli biçimde arttığını görüyoruz doların şimdi ekonomi yönetiminin her daim söylediği bir konu var dolarizasyonu engelleyeceğiz bir yandan ihraçatçı baskısını konuşuyoruz sizce dolarda euro da ilerleyen günlerde neler olacak?
03:28Evet şimdi genel ekonomi yönetiminin genel anlayışı döviz kurlarının seyrinin o ayın enflasyon oranının veya o dönemin enflasyon oranının altında kalması yani TL'nin real olarak değerlenmesi bu niye onların açısından önemli?
03:49Çünkü sıcak paranın veya işte carry trade dediğimiz Türkiye'deki yüksek faizlere tavay eden paranın gelebilmesi için Türkiye'ye geldikten sonra yaptıkları yatırımın işte dolar, euro, pound vs. değerinin düşmemesi gerekiyor ama bu Ağustos ayında gerçekleşmedi.
04:12Yani Ağustos ayında öngörülenin üstünde iki buçuk civarında bir enflasyon geldi ama genel olarak döviz sepetinin değer kazanması yüzde üç civarında gerçekleşti.
04:26Ama orta maddeli programda da bu real değerlenmenin altı çizildiği için önümüzdeki aylarda da gerektiği zaman döviz satarak Merkez Bankası'nın döviz satmasıyla döviz arzını arttırmasıyla TL'nin real olarak değerlenmesi istenecek.
04:50Yani bunu kısa dönemde gerçekleştirebileceklerini düşünüyorum ben o nedenle de kısa vadede yani üç ay, beş ay, altı ayda döviz kurlarında bir programı açıkçası beklemiyorum ama o da birikimli etkiler yaratıyor.
05:06Mesela özel sektör bu beyanları göz önüne olarak özel sektör derken aslında büyük ölçüde de büyük firmalar küçük firmaların döviz borçlanmaları iki nedenle zor.
05:22Kredibilitleri düşük olduğu için kolay kolay uluslararası piyasalardan borçlanamıyorlar.
05:28Türkiye'deki bankalar da onlara döviz kredisi açmakta çekingen davranıyor.
05:33Daha çok bu büyük şirketler için geçerli.
05:36Büyük şirketler 2023 sonundan başlayarak hem döviz varlıklarını azalttılar bu beyanlara güvenerek hem de döviz borçlarını arttırdılar.
05:47Yani kaba taslak real sektör firmalarının döviz pozisyonlarında 35 milyar dolarlık bir döviz açıklarında 35 milyar dolarlık bir sıçrama oldu.
06:01Bu da döviz kurulundaki bir artış halinde onları daha kırılgan bir hale getirdi.
06:09Şu anda yakın dönemde bir sinyal ben görmüyorum.
06:12Ama şunu sormak gerekiyor.
06:14Şimdi TL değerlenince bu ister istemez biri bir olmasa da cari dengeye yansıyor.
06:23Ekonominin yavaşlaması beklenen işsizin artması beklenen bir dönemde geçmişte de böyle oldu.
06:31Türkiye'nin dış ticaret açığı daralıyor.
06:35Cari işlemler açığı daralıyor.
06:37Hatta bu geçtiğimiz ayda olduğu gibi fazla vermesi de söz konusu olabiliyor.
06:44Ama diğer taraftan da dövizin real olarak değer kaybetmesi TL'nin real olarak değerlenmesi cari işlemler açığını arttırıcı bir etki yaratıyor.
07:01Yarın bir gün büyümenin hızlandığı işte aramaları ham madde ithalatının tekrar hızlı yüksek hale geldiği bir dönemde döviz kurunun sıçraması
07:16bunun da hem borçlu olan kamuya yükü işte hazineye yükü arttırması hem de özel sektör açısından çok ciddi zararlara yol açması riski var.
07:30Yani bunu biz 2001'de gördük 2018-2019'da gördük.
07:35Böyle bir sorunun nüksetme olasılığını yüksek hale getiriyor.
07:41Peki şimdi orta vadeli programa gelecek olursak orada öne çıkanları soracağım size ama ilk olarak beni dikkatimi çeken bir madde vardı açıklamada.
07:51Diyor ki sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğini uzun vadede sosyal güvenlik harcamalarının bütçe üzerindeki yükünü azaltmayı amaçlıyoruz.
08:01Şimdi burada da şöyle bir soru uyanıyor akıllarda.
08:04Emeklileri ne bekliyor?
08:06Evet bunu AKP meclis grup başkanı da dile getirdi.
08:13Emeklilik yaşı arttırılacak 70'e kadar çıkarılabilir dedi.
08:18Şimdi bugün Türkiye'nin demografik yapısına yani insanların ortalama yaşam süresine nüfus artış hızına bakılarak bunun ifade edilmesi bir kere yani 70 Türkiye için çok yüksek bir yaş.
08:35Bunları bir yana bırakıyorum.
08:37Şimdi bir ekonomi yönetimini veya bir genel olarak bir hükümetin tutarlı olması gerekir.
08:43Yani siz geçtiğimiz yıl emeklilikte yaşa takılanlar EYT'lileri 40'lı yaşlarda emekli ettiniz.
08:52Sonra çalışmaya devam eden bu hakkı henüz az farkla belki ay farkıyla hafta farkıyla kaçıranlara ileri yaşlara kadar bekle diyorsunuz.
09:06Evet yani SGK sisteminde bir açık olduğu ortada ama ben bunun çok yakında çok önemli bir sinyal vermeyeceğini düşünüyorum.
09:17Çünkü Türkiye hala bu anlamda avantajlı bir konumda.
09:21Şöyle ki doğurganlıkta gerileme var.
09:27Ortalama bir kadın 1.51 TÜİK'in açıklamalarına göre doğurganlık 1.51 ki bu nüfusun devam edebilmesi için nüfus dengesinin gereken 2.1'inde altında.
09:46Yani Türkiye'de şu anda nüfus artışını destekleyen bir trend yok.
09:54Ama geçmişteki doğum oranlarının daha yüksek olması nedeniyle toplumda çalışabilecek yaşta olanların yani 15-64 yaş aralığında olanların oranı yüksek.
10:09Bu da iş gücüne katılanların oranının yüksek olması hem büyümeyi sağlamak büyümeyi devam ettirmek açısından hem de SGK'daki dengeleri kurabilmek açısından bir avantaj.
10:24Ama bu avantaj çok uzun olmayan bir sürede sona erecek.
10:30Onun için bunlar bu konularda oldukça dikkatli olmak gerekiyor.
10:36Şu anda 65 yaş ve üstü yani iş gücünün dışına çıkanların oranı %10 ama önümüzdeki yıllarda bu kademeli bir şekilde artmaya devam edecek.
10:48Peki şimdi orta vadeli programa ilişkin görüşlerinizi böyle bir genel itibariyle değerlendirme almayı isterim.
10:55Orada incelediğinizde dikkatinizi çekenler ne oldu?
10:58Örneğin yine öngörülen ve hedeflenen enflasyonu ilişkin bir artışı yapılacağı söyleniyor.
11:03Uzun süredir de tartışıyoruz bu konuyu.
11:05Orta vadeli program değerlendirmenizi de alarak sonlandıralım.
11:09Evet orta vadeli program öncelikle geçmiş yıllarda olduğu gibi yine gerçekçi görünmüyor.
11:18Hedeflerin tutturulması olasılığını ben çok çok düşük görüyorum.
11:23Örneğin tüfeği yıl sonu tüfeği hedefi 14'den 2025 yılı için 17,5'a çıkartıldı.
11:31Ama bunu bu oranda tutturulması çok zor.
11:34Bu sadece bir tahminin tutturulmaması değil.
11:37Asgari ücretlilere, emeklilere, kamu çalışanlarına yapılacak zamların da orta vadeli program göz önüne alınarak gerçekleştirilmesi anlamına gelecek.
11:50Çünkü hafta sonunda Türkiye'de bir not artışı oldu.
11:54Bu işte davulla, zurnayla, fişte notumuzu arttırdı diye yansıtıldı.
12:00Ama buralara da söz veriliyor.
12:03Uluslararası finans çevrelerine biz öngörülen enflasyon üzerinde maaş artışları yapmayacağız deniliyor.
12:12O açıdan bir kere bu hedeflerin tutmamasının çok ciddi insani, sosyal sorunları var.
12:19İkincisi rakamlar birbiriyle tutarlı değil.
12:23Yani siz bir dezenflasyon programı uyguluyoruz diyorsunuz.
12:28İşte yüzde kırk bir buçuk.
12:30İki bin yirmi dörtte iki bin yirmi dört yıl sonu tüfe hedefi kırk bir buçuğa çıkartıldı.
12:37İki bin yirmi beşte on yedi buçuk.
12:39Yani yirmi dört puanlık bir yıl içerisinde bir düşüş öngörüyorsunuz.
12:43Diyelim ki bunu gerçekleştirdiniz.
12:45Gerçekleştirilemez mi?
12:47Teknik olarak gerçekleştirilebilir.
12:50Ama bu büyüme hızıyla yani hem yüzde dört büyüyüm.
12:55Hem işsizliği yüzde on altında dokuz nokta altıda hedeflere bakıyorum.
13:00Dokuz nokta altı dokuz nokta altıda tutayım.
13:04Yani hem istihdam artsın hem büyüme olsun hem de enflasyon bu kadar keskin bir şekilde düşsün.
13:10Bunların hepsini bir arada gerçekleştirmek mümkün değil.
13:14Çok yaygın kullanılan İngilizce'de bir söz vardı.
13:17Türkçe karşılığı hem pastam dursun hem de karnım doysun.
13:22Bu geçmiş yıllarda gerçekleşmedi.
13:25Bu dönemde de gerçekleşmesi olarak da görülmüyor.
13:29Ama enflasyon hedefleri ortaya konurken anlaşıldığı kadarıyla büyük ölçüde uluslararası çevrelere bir mesaj verilmek isteniyor.
13:39Büyüme istihdam hedefleri de sarayın AKP örgütünü sakinleştirmek tabandan gelen tepkilere cevap vermek için tutuluyor.
13:51Ama bunlar arasında da ciddi bir çelişki olduğunu geçmiş yıllardaki orta vadeli programlar gibi bunun da tutma olasılığının çok düşük olduğunu düşünüyorum.
14:03Hocam peki son olarak aslında siz aylardır stagflasyona ilişkin yazıyorsunuz.
14:10Orada tanımları da yaptınız işte işsizliğin enflasyonun aynı anda olması.
14:15Hatta son olarak da artık bir stagflasyonun içinde olduğumuzu söylediniz.
14:19Şimdi de slamflasyon şeklinde yeni bir terime karşı uyarılıyoruz.
14:24İlerleyen günlerde işsizlik mi yoksulluk mu açlık mı Türkiye yine bekliyor?
14:30Evet yani literatürde bu olan bir kavram değil.
14:34Yani ekonominin aniden çöküşe geçmesi slamflasyon denen bazı arkadaşlar kullanıyorlar ama benim tercih ettiğim bir ifade değil açıkçası.
14:45Ve bunun kısa sürede gerçekleşeceğine dair de henüz bir bilgimiz yok.
14:52Benim kullandığım stagflasyon hem ekonominin durgunluğa sürüklenmesi işte işsizliğin artması büyüme oranının Türkiye'nin potansiyelinin çok altına düşmesi hem de enflasyonun yüksek seyretmesi.
15:06Şimdi bazı arkadaşlarımız diyorlar ki enflasyon düşüşe geçtiği bir dönemde stagflasyondan bahsedilemez.
15:14Ben bu şekilde yapmıyorum.
15:15Yani Türkiye'nin genel enflasyon ortalamaları hatta AKP'li yılların genel enflasyon ortalamalarının çok üstünde bir enflasyonla karşı karşıyaysak,
15:26aynı zamanda büyüme de çok yavaşlamışsa ki ben önümüzdeki dönemde üçüncü çeyrekte ve çok büyük olasılıkla dördüncü çeyrekte arka arkaya iki dönem daralma bekliyorum.
15:42Bu sadece teknik bir sonuç değil, işsizliğin artması, özellikle küçük orta işletmelerin kapanması sonucunu verebilecek, sosyal etkiler de yaratabilecek bir durum.
15:56Bu her ikisinin bir anda gözlendiği bir tabloya stagflasyon adı vermenin ben yerinde olduğunu düşünüyorum.
16:08Ama insanlar hani teknik ifadelerden öte bizim hayatımız iyiye mi gidiyor, kötüye mi gidiyor bu sorunun cevabını arıyorlar.
16:17İsterseniz orta vadeli programa ilişkin de gerçekçi olmadığını gösteren son bir örnek vereyim.
16:252027 yılında kişi başına gelirin 20 bin 420 bin dolara çıkması bekleniyor orta vadeli programa göre.
16:34Ben hatırlatayım 2022 yılında yani bu 2027 tarihine beş yıl önce şimdiden üç yıl, iki yıl önce kişi başına geliri Türkiye'nin 10 bin 600 dolardı.
16:50Beş yıl içerisinde yani 10 bin küsürden 20 bin küsüre kabataslar kişi başına gelir iki katına çıkıyor.
16:58Böyle bir mucize yaratılabilir mi?
17:01Ya ekonominin çok çok hızlı geliştiği ve döviz kurlarının değerli olarak yerel paranın değerlendiği bir dönemde böyle bir tablo ortaya çıkabilir.
17:12Ama insanların hiçbir zaman görülmediği kadar bırakınız enflasyondan açlıktan yoksulluktan söz ettiği taze sebze meyveye ulaşamadığı faturalarını ödeyememekten kiralarını ödeyememekten şikayet ettiği bir dönemde insanlarla bu dalga geçmek anlamına geliyor.
17:32Siz beş senede iki kat zenginleştiniz geliriniz 20 bin dolara çıktı niye şikayet ediyorsunuz gibi adeta orta vadeli program bir mesaj veriyor.
17:44Bunu da ben bunun değerlendirmesini de hayatın içerisinde ekonominin sorunlarıyla birebir yüz yüze gelen yurttaşlara bırakıyorum.
17:56Ben cevap vermeme gerek olmadığını düşünüyorum.
18:00Şimdi hocam siz de bahsettiniz orada tabi belli hedeflerden söz ediliyor ama son zamanlarda biliyorsunuz TÜİK'in açıkladığının yanında hane halkının enflasyon beklentileri ölçülüyor.
18:11Farklı kurumlar tarafından ve enflasyonun düşeceğine ilişkin hiçbir inanç yok.
18:16Kaldı ki enflasyonun düştüğüne dair veriler geliyor ama yurttaş bunu hiç hissetmiyor.
18:21Bu noktada neler söylersiniz yani verilere baktığımızda evet bir düşüş var ama yurttaşın refahında bir yükselme bir rahatlama yok.
18:29Evet son olarak da Merkez Bankası'nın anketinde real sektör temsilcilerinin enflasyon beklentisi önümüzdeki 12 aya ilişkin yüzde 55 çıkmıştı.
18:43Hane halklarında yani sade yurttaşlarında yüzde 73 çıkmıştı.
18:48Şimdi ben şöyle düşünüyorum yani biraz evvel enflasyon hedeflerinin zaten gerçekçi olmadığını söyledim.
18:54Ama yurttaşlar madem yüzde 70'in üzerine bir enflasyon bekliyorlar nasıl onlar için bir ek sorun yaratılır?
19:03Onlar ihtiyaç kredisi çekmekten, kredi kartı harcamalarıyla kredi kartı borçlarını arttırmaktan çekinmezler.
19:13Kıyıda köşede iyi kötü bir paraları varsa bunu bir an önce mallara, hizmetlere yatıralım nasıl enflasyon yüzde 70'in üzerinde olacak diye düşünürler.
19:24Diyelim ki bu hedef tuttu yüzde 17 buçuk enflasyon arttı bu sefer de insanlar borçlarını ödeyememe sorunuyla karşı karşıya kalırlar.
19:33Çünkü ihtiyaç kredilerinin faizleri yüzde 70'in üzerinde seyrediyor.
19:40Kredi kartı aylık vade oranlarını da göz önüne aldığımız zaman onun da maliyeti yüzde 70'in üzerine.
19:48Onun için bir borç batağına sürüklenirler.
19:50Ben böyle olduğunu düşünüyorum.
19:52Çünkü buraya doğru bir gidiş olduğunu düşünüyorum.
19:55Çünkü gerek kredi kartları gerek ihtiyaç kredilerinde artış oranları çok yavaşlamış durumda.
20:02Ama bu aldatıcı iki nedenle aldatıcı.
20:06Bir tanesi tuzu kuru kesimler.
20:08Geçmişte faizler çok düşük diye hatırlayalım 2023 seçimlerine gidildiği süreçte yüzde 8 buçuktu politika faizi.
20:16Yüzde 20 ile çok rahat borçlanmak mümkündü.
20:19Bu borçlanan kesimler artık işin avantajlı olmadığını, finansal bir avantaj getirmediğini anladıkları için çekiliyorlar.
20:28Ortalık dar gelirli, geçinemediği için iki yakasını bir araya getiremediği için borçlanan insanlara kalıyor.
20:36Ve bunların da kredi limitleri dolmak üzere ki mikro rakamlar da bunu gösteriyor.
20:43Özellikle küçük limite sahip olan kişilerin dolluk oranı çok yüksek.
20:52Yani bir süre sonra kredi kartı harcamalarını sürdüremeyecekler veya borçlarını ödeyemeyecekler.
20:59Benim endişem önümüzdeki aylarda bunu çok önemli bir sosyal sorun olarak konuşmaya başlayacağımız.
21:09Yurttaşlar şu anda en fazla şikayetlerini çarşıya pazara gittikleri zaman sebze meyve alamadıklarından yakınarak dile getiriyorlar.
21:21Önümüzdeki aylarda borçlara ilişkin şikayetlerinde daha artacağını düşünüyor ve bundan endişe duyuyorum.
21:30Evet, çok teşekkür ediyorum Sayın Hocam katıldığınız için, verdiğiniz bilgiler için.
21:36Ben teşekkür ederim, sağ olun.
21:38Hoşçakalın.
21:40Sevgili Cumhuriyet TV izleyenleri Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu bizimle birlikteydi.
21:45Haftanın başında piyasalar güne nasıl başladı, altında dövizde son durum ne?
21:49Bütün bunları konuştuk.
21:51Bunun yanında bildiğiniz üzere geçtiğimiz hafta iktidar tarafından bir orta vadeli program açıklandı.
21:56Bu programla ilişkin söylenenler, bu programla birlikte açıklanan plan bize neyi getirecek?
22:03İlerleyen günlerde neler olacak? Bütün bunları konuştuk.
22:06Sayın Kozanoğlu'nun bir uyarısı var, bunu da yeniden tekrarlayarak bitirelim.
22:10Orada Kozanoğlu diyor ki, bugün pazarda markette sebze meyve alamamaktan şikayet ediyoruz ama önümüzdeki aylarda borçlarımızı ödeyememekten şikayet edeceğiz ve bu ciddi bir sosyal soruna neden olacak diyor.
22:24İlerleyen günlerde elbette göreceğiz, sizler için konuşmaya, yorumlamaya devam edeceğiz.
22:28Şimdilik noktalayalım, yeniden görüşmek üzere.
22:40İzlediğiniz için teşekkür ederim.