Ekonomide tek çare resesyon mu? "Maaşlara eskisi gibi yüksek zam gelmeyecek"
Transcript
00:00Sevgili Cumhuriyet TV izleyenleri, yayınımıza hoş geldiniz.
00:14Bugün ekonomideki gelişmelere ve enflasyon görünümüne ilişkin konuşacağız.
00:19Görüşlerini aktarmak üzere konuğumuz TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Program Direktörü
00:24Dr. Ali Çufadar olacak.
00:26Yayınımıza hoş geldiniz Ali Bey.
00:29Remzi Bey merhaba, teşekkür ederim.
00:32Sağ olun.
00:33Ali Bey, öncelikle geçtiğimiz günlerde açıklanan verilerden başlamak istiyorum.
00:37Haziran ayında işsizlik 11 ayın zirvesini gördü.
00:40Sanayi üretimi de 16 ayın en sert düşüşünü yaşadı.
00:44Cari denge de 9 ay sonra fazla verdi.
00:47Bu rakamlar bize ekonominin gidişatıyla ilgili ne söylüyor Ali Bey?
00:50Nasıl yorumlamalıyız sizce?
00:53Bu veriler daha çok Haziran'a ait.
00:57Haziran bir bayram ayı.
01:00Dolayısıyla bize net bir resim vermezse oradaki istatistikler biraz sorumludur genelde.
01:08Ama şunu biliyorum ben sahayla yakın çalışan bir iktisatçıyım.
01:14Saha seçimlerden sonra ekonomide yavaşlamanın başladığını söylüyordu.
01:21Mayıs'tan itibaren ekonomi yavaşlıyordu.
01:24Haziran sanayi ve işsizlik verileri bize artık herkes tarafından küçülmenin hissedildiğini ifade ediyor.
01:36Temmuz verileri de var. Temmuz kapasite kullanım oranı düştü.
01:41Bir de Merkez Bankası'nın iktisati yönelim anketi var.
01:45Orada da önümüzdeki döneme ilişkin bize ipuçlar var.
01:49Orada diyor ki ben istihdama azaltacağım önümüzdeki dönemde.
01:53İş adamları diyor ki önümüzdeki dönem sıkıntılı bir dönem olacak.
01:58İstihdama çok olumlu bakmıyor.
02:01Başka ne diyor yatırımlarda önümüzdeki dönem azaltacağım diyor.
02:07Biz şöyle diyebiliriz.
02:09Ekonomi biraz gecikmeli olarak yavaşlama sürecine girmiştir.
02:15Turpun büyüğü heybededir.
02:18Önümüzdeki süreçte her geçen ay ekonomideki yavaşlamayı biraz daha fazla hissedeceğiz.
02:26Bu devam edecek.
02:28Ne zamana kadar devam edecek?
02:30Yıl sonuna kadar, hatta Ocak-Şubat'a kadar gelecek.
02:34Ocak-Şubat'a kadar bu gerileme yavaş yavaş devam edecek.
02:38Tartışma hızlı mı olur?
02:40Beklenenler daha mı hızlı yavaşlama olur?
02:43Sert bir düşüş mü olur yoksa?
02:45Evet tartışma şu.
02:47Özet olarak yavaş yavaş başlamıştır ekonomi.
02:50Ali Bey aslında anladığım kadarıyla Haziran ayı verilerinin tek başına yeterli olmadığını ama bir sonraki ayların verilerinin de bunu destekleyeceğini belirtiyorsunuz.
02:58Sadece bunun şiddeti şu an öngörülemiyor.
03:00Yine kamuoyunda konuşulan durumlardan biri de şu.
03:05Bu enflasyon sarmalına, tırnak için de belirtmek istiyorum.
03:09Enflasyonla mücadeleden çıkmak için resesyon veya stagflasyon yaşamak gerekir mi?
03:14Eğer yaşamak gerekirse de bunun sonuçları nasıl hisseder vatandaş?
03:18Remzi Bey enflasyonu düşürmenin, enflasyon dört faktörden belirleniyor.
03:25İlk önce basitçe bunu bir anlamamız lazım.
03:28Türkiye'deki enflasyonunu düşürmek için dövizi tutmanız gerekir.
03:33Yani dolar artışının sınırlı olması gerekir.
03:36Bu bir.
03:37İki, iç talebin yavaşlatılması gerekir.
03:41Yani daha az tüketmemiz, daha az yatırım yapmamız lazım.
03:45Üç, maaş ücret artışlarının sınırlı olması gerekir.
03:52Dört, firmaların fiyatlama davranışının, kâr marjalarının düşürülmesi gerekir.
04:00Bu ücretlerin artışı ve firmaların kâr davranışını sınırlamanın yolu da iç talebi kısmaktır.
04:10İç talebi kısacaksınız ki iş gücü piyasasında rekabet artsın, işçinin daha fazla ücret isteme gücü azalsın.
04:20Açık konuşalım bu böyledir.
04:22Firmalar da istediği gibi satamadığı için, satamayacağı için malları, kâr marjalarını düşürsün.
04:29Bunların yolu, kur artışını düşük tutacağız, ekonomik büyümeyi yavaşlatacağız,
04:37işçiler fazla maaş artış istemeyecek, gerçek bu.
04:41Firmalar kafasına göre kâr oranı koyamayacak, düşürecek onları, rekabet artacak.
04:49Bunların yolu faizden geçiyor.
04:51Aslında bahsettiğiniz yollara başvurmak da teknik resessiyona veya stagflasyona bizi sürükleyecek diyebiliriz değil mi?
05:00Özellikle büyüme odaklığı düşünürsek.
05:04Dolayısıyla bir, öncelikle büyüme düşecek.
05:08Enflasyon düşürmek istiyorsak büyüme düşecek, bunun başka kaçar yolu yok.
05:14Şimdi iki tane tartışma var.
05:18Tamam, büyüme düşecek, enflasyon düşecek mi?
05:22Büyümeyi bu önlemlerle, yüksek faiz politikasıyla, şöyle diyelim, faizi yüksek tutarsanız kur artmaz, kur sınırlı artar.
05:31Beklenen bu diyelim.
05:35Kur konusunda iddialı konuşmamak lazım hiçbir zaman.
05:38Ama faizi yüksek tutarsanız kur artışı sınırlanır.
05:43Şimdi, ekonomi yavaşlayacak, enflasyon istenildiği ölçüde düşecek mi?
05:49Eğer düşmezse enflasyon, ekonomi yavaşlamasına rağmen buna stagflasyon denir.
05:55Eğer ekonomi çok düşerse, yani çok derin bir küçülmeye gidersek buna da resesyon, ciddi bir resesyon denir.
06:06Şimdi tartışma, bir laf atıldı stagflasyona gidiyoruz diye, yok öyle bir şey.
06:13Bu iki kavram arasında süre de belirleyici değil mi? Ne kadar sürecek?
06:19Resesyon daha kısa vadeli, stagflasyon ise daha uzun vadeli.
06:23Stagflasyon da, enflasyon düşmüyor, ekonomi küçülmesine rağmen enflasyon düşmüyor, hatta artıyor.
06:30Buna stagflasyon denir.
06:32Bir resesyon var, o kısa süreli bir durum.
06:36Bir de depresyon var, o daha uzun süre kalıcı bir ekonomik yavaşlama.
06:42Bizde olacak olan şu Remzi Bey, ben tahminlerimle birlikte söyleyeyim.
06:48Enflasyon bu yıl %41 civarına düşebilir.
06:52%42'nin altında kalır.
06:54Demek ki şu anda %62'li seviyelerdeyiz, %75'lerden geliyoruz.
06:58Bu %42'ye gider.
07:00Bu düşüş devam eder.
07:02Eğer hükümet sıkı politikalarına devam edecekse, edeceğini varsayıyorum.
07:06Etmezse değişir her şey.
07:08Gelecek sene %21'e düşüyor benim modelde.
07:12Büyüme de, bu yıl %3 civarında bir büyümeyle kapatırız.
07:18Gelecek yılda %2.
07:22Yani benim varsayımlarda çok derin bir durgunluk yok.
07:28Enflasyon da düşüyor.
07:30Buna resesyon deriz.
07:32Yani enflasyon oranındaki düşüşle birlikte ekonomideki yavaşlama diyebiliriz.
07:40Stagflasyon tartışması doğru değil, öyle gözükmüyor.
07:44Onu söyleyenler haklı çıkacaksa olabilir.
07:48Türkiye'de her şey mümkün.
07:50O zaman biz enflasyonun 40'lı seviyelerde kalacağını ama ekonominin de,
07:55veya 30'un üzerinde kalacağını ama ekonominin de ciddi biçimde yavaşlayacağını düşünebiliriz.
08:03Onların söylediğine göre.
08:05Benim söylediğim başka bir hikaye.
08:07Anladım Ali Bey.
08:08Aslında size faiz konusuna değinmişken de sorayım.
08:10Uzun süredir Şahin bir politika izleyen Merkez Bankası'nın ilk faiz indirimini ne zaman yapacağına merak konusu olmaya başladı.
08:17Piyasalarda faiz indirimi için yılın son çeyreğini işaret ediyor.
08:21Sizce faiz indirimi için yılın son çeyreği erken olur mu?
08:25Yani ekonomiyi nasıl etkiler olası bir faiz indirimi?
08:29Remzi Bey, ilk faiz indirimini tartışmasını açan Mayıs ayında Eylül'den itibaren faizler indirilendirildi.
08:40Bakın, şu anda Türkiye'de faizler var.
08:44Bu faizler vatandaşa çok olumsuz etkiliyor.
08:49Yani faiz indirilmesi diyenlere düşünmesi gereken faktörler var.
08:55Kredi kartalı faizi, tükeci kredi faizi, kredili mevduat hesabı faizi bunların hepsi önemli ölçüde Merkez Bankası'nın faizinde elde etmesi.
09:09Firmaların kredileri önemli ölçüde bu faizler tarafından belirleniyor.
09:15Bizim vatandaşımız ve ekonomistlerin ezici çoğunluğu faizlerin yeteri kadar yüksek olmadığını düşündü.
09:25Yani yüzde elli faizin bileşiği yüzde altmış dört küsür gelir, altmış beş gelir.
09:31Yüzde altmış beşi yeterini görmedi.
09:33Vatandaşımız da geçmiş enflasyona baktığı için yüzde yetmiş enflasyon var.
09:39Yani yüzde altmış beş, yetmiş faiz başa başa şunu kaçırdılar.
09:45Önümüzdeki dönem, Remzi Bey, ücretler çok düşük olacak.
09:50Memurun maaşı çok düşük olacak.
09:52Asgari ücret çok düşük olacak.
09:55Sizin maaşınız yüzde yirmi artarken yüzde yetmiş faiz öderseniz, yüzde seksen faiz öderseniz bunun ne anlama geldiğini biliyor muyuz biz?
10:04Bunlarla yüzleşeceğiz.
10:06Bu nedenle ekonomiyi, mevcut faiz düzeyi, millet enflasyonu yüzde yetmişler yüzde seksenler olmayıp,
10:16şu anki eğilimin yüzde otuzlar olduğunun farkına vardığı anda, ya bu faizler çok faiz demeye başlayacak.
10:23Aslında geçmişe bakıp negatif faiz olarak değerlendiriliyor ama geleceğe baktığımız zaman da bir real faiz ortamı oluşuyor, oluşacak diyorsunuz.
10:31Oluştu. Bu çok net.
10:33Büyük hata. Onu yönlendiren ekonomistler de büyük hata yapıyor.
10:37Toplumu yanlış yönlendiriyor.
10:40Geçmiş yetmiş enflasyon, işte seksen enflasyona göre yüzde seksen faiz önemli değil, daha da yüksek olması gerekir diyor.
10:50Bir ay önceye kadar. Öyle diyorlar.
10:52Daha da yüksek olması gerekir diyenler vardı. Hayır öyle değil.
10:56Şu anki enflasyon eğilimi yüzde otuzlu düzeylerdi.
11:00Ve şuna bakacağız.
11:01Çalışanın, işçinin, memurun, emeklinin maaşı gelecek yılda yüzde kaç artacak?
11:07Yani şu kadarca onu söyleyeyim.
11:10O zaman biz yüzde yetmiş seksen faiz öderken bunun ne kadar yıpratıcı bütçelerde olacağını biliyor muyuz?
11:22Bunlar çalışacak.
11:23Önümüzdeki aylarda bunlar çok etkili bir şekilde çalışacak.
11:27Vatandaş yüksek bir real faiz olduğunu ödediğinin farkına varacak.
11:32Tüketimleri etkilenecek.
11:33Ekonomi bunun için zaten yavaşlamaya devam edecek.
11:37Ve biz üç Ekim sabahı uyandığımızda Remzi Bey şöyle bir resimle karşılaşacağız.
11:44Enflasyon kırk sekiz civarında.
11:46Elli'nin altı. Elli'nin altına düşmüş.
11:49İşsizlik artma eğiliminde.
11:52Ekonomi yavaşlama eğiliminde.
11:55Kurda önemli ölçüde bir istikrar sağlanmış.
11:58Tırsada bir şok gelmezse veya hükümet başka bir şey yapmazsa ne yapacağız?
12:02Ne zaman indireceğiz?
12:03Faizi o zaman indirmeyeceğiz de.
12:05Faizi indirmemenin anlamı ne vatandaş için?
12:08Firmalar için.
12:09Ve şunu da söyleyelim.
12:10Vatandaşın ödenemeyen borçları artmaya başlamış durumda.
12:14Hobilerin ödenemeyen borçları artmaya başlamış durumda.
12:19Evet oransal olarak düşüktür.
12:21Ama bu eğilim devam edecektir.
12:23Özetle ben Ekim ayından itibaren faizlerin, politika faizlerin indirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
12:32Ama merkez bankacının sanatına uyarak öyle paldır küldür değil vatandaşı ikna ederek yavaş yavaş bir patikada indirileceğini düşünüyorum.
12:42Anladım Ali Bey.
12:43Dediklerinizden ben de birkaç şey katmak istiyorum.
12:45Anladığım kadarıyla maaş zamları konusunda daha çok gerçekleşen değil beklenen enflasyona göre şekil alacağını düşünüyorsunuz.
12:52Zaten memur ve memur emeklilerin bir toplu sözleşme farkı var enflasyonla arındırılacak şekilde.
12:58Asgari ücret kısmında da Merkez Bankası'nın 2025 hedeflerine göre bir şekil verme ihtimalleri yüksek olduğunu düşünüyorsunuz.
13:05Faiz konusunda da aslında erken değil tam zamanının son çeyrek olacağını belirttiniz.
13:10Değil mi?
13:11Doğru anlamışım en azından maaşlar kısmında.
13:14Remzi Bey tam öyle.
13:17Önümüzdeki dönemin tartışmalarından biri maaşlar olacak.
13:21Bu enflasyon dinamiklerinde talebi de etkileyecek.
13:24Ve öyle vatandaşımız eskisi gibi yüksek oranlı zam falan beklemesin.
13:33Düşük gelecek.
13:34Sizin gazetenizde Alican Bey ile sanırım daha önce konuşmuştuk.
13:38Bu oranın ne olabileceği konusunda.
13:40Ekonomi abilerimiz gazetemizde.
13:43Resim değişecek.
13:45Önümüzdeki dönemde herkes parasal koşullar çok sık olduğunun farkına varacağını düşünüyorum.
13:53Ali Bey sizde enflasyonu değinmişken bir de Merkez Bankası'nın hedeflerini sormak istiyorum.
13:57Geçtiğimiz günlerde yılın 3. enflasyon raporu toplantısı gerçekleşti.
14:03Fatih Karahan da yıl sonu 38 hedefini koruduklarını belirtti.
14:082026 hedefleri olan sırasıyla %14 ve %9 tahmini de korundu.
14:14Siz bu tahminleri gerçekçi buluyor musunuz?
14:17Yıl sonu için gerçekçi bulmuyorum.
14:20Yani ben olsaydım onu 5 ay kalmış önümüzdeki dönemde.
14:275 ayda 34 ile 42 aralığında 8 puanlık bir bant belirsizlik aralığı olmaz teknik olarak.
14:34Bu böyle, öyle tercih ettiler.
14:36Tamam sorun yok.
14:38Ben 46 ile inme olasılığının oldukça azaldığını düşünüyorum.
14:42Ben daha önce inebilir diye düşünüyordum.
14:44Şu anki benim tahminim 41'li bir rakam.
14:48Özellikle bunu yönetilen yönlendirilen fiyatlardan dolayı mı olacağını,
14:54yani olumsuz etkileyeceğini düşünebilir miyiz?
14:57Oradaki etki nedir sizce?
15:00Kesinlikle Remzi Bey bakın Temmuz'da ciddi bir zam yapıldı.
15:07Ağustos'ta ciddi bir zam yapıldı.
15:10Haziranda geçiş ücretleri falan zaten başlamıştı.
15:13Şimdi yeni bir zam daha geldi.
15:16Yani İstanbul'da köprü geçiş ücretlerine.
15:19Eğer bunlar olmasaydı 40'ın altına inebilir deflasyon.
15:22Bunlar olmasaydı inebilirdi.
15:25Şu anda vatandaşın üzerine, bütçe disiplini vatandaşın üzerinden sağlanmaya çalışılıyor.
15:33Gelecek yıla ilişkinde merkez bankası tahminleri bu yıl 38 tutmaz tahminimce.
15:39Yani 41'li bir rakam olur.
15:41Gelecek yılda 21'e inebilir diye düşünüyorum.
15:4514'te biraz çok aşırı iddialı.
15:48Ekonominin ciddi biçimde yavaşlaması gerekir.
15:51Ben 2 gibi bir gelecek yıl içinde %2'lik bir büyüme beklediğimi söylemiştim.
15:56Bu %1 veya hatta biraz daha altına düşerse büyüme hızımız o zaman 14'ü konuşabiliriz.
16:05Siyaset onu göze alabilir mi emin değilim.
16:09Ben olsaydım onu 18 olarak belirlerdim.
16:1214 yerine 18.
16:15Uzun süredir para politikasına karşı soru işaretleri çok azaldı ama mali politikalar kısmında bir eksiklik tartışması söz konusu.
16:23Herhalde gelecek yıldaki siyasi hava merkez bankasının enflasyon tahminlerini doğrudan şekillendirecek gibi gözüküyor.
16:30Remzi Bey şöyle, bütçe disiplini yönünde bir önlem alınmaya çalışıyor.
16:38Alınmıyor dersek doğru olmaz.
16:41Ama optimali şuydu, harcamalar kısılsın.
16:46Emekli maaşların dışındaki harcamalar kısılsın.
16:49Yani harcama kısıl deyince onlar da diyor ya kısıyoruz emekliye az zam veriyoruz deniyor.
16:55Öyle değil.
16:56Emeklinin dışındaki harcamalar kısılsın.
17:00Artı gelir adaletini gözeten vergi toplanarak bütçe disiplinin sağlansınlığı denildi.
17:08Şu anda orada biraz sıkıntı var gözüküyor ama hükümet bütçe disiplinini amaçlıyor.
17:14Bu sene yüzde beşe yakın sıcağını tahmin ediyorum.
17:17Nereden anlıyorum?
17:19Doğalgaza, elektriğe, köprüye zam yapılıyor.
17:23Yüzde beşin altına indirilecek.
17:25Bunlar bir defalık enflasyonist baskı yapar ama halkın cebinden de ciddi bir parayı emer.
17:30Bu iş talebi yavaşlatır.
17:32Gelecek senede bütçe disiplinin en azından bunun farkında olduklarını düşünüyorum.
17:39Yine yüzde beşin altında Hacı Safi Yurtçı Asılay'a bütçe açığının oranını yüzde beşin altına indirmeye çalıştıklarını düşünüyorum.
17:47Hükümet şunun farkında.
17:49Eğer bütçe disipliniyle biz para politikasını desteklemezsek,
17:55real faizler şu anda tarihi yüksek düzeyde Türkiye'de yirmi yedi, yirmi sekiz, yirmi altı, yirmi yedi civarında bu daha da artacak real faiz.
18:04Bununla ekonominin yürümesi mümkün değil, devam etmesi mümkün değil.
18:08Ciddi toplumsal kızgınlıklara yol açar.
18:12O nedenle bütçe disipliniyle destekleyip real faizi düşürmeyi deneyecekler önümüzdeki dönemde.
18:19Ama bu da yine çok adil olmayacak.
18:23Bu zamlarla vatandaşın talebi kısılacak.
18:27Sadece faizle değil, önümüzde.
18:29Aslında tasarruf edilmesi asıl CanScan noktadaydı.
18:33Tasarrufun bedeninin kime nasıl yansıtıldığı hep tartışma konusu oluyor.
18:37Umarım bu konuda da daha iyi reformlar göreceğizdir.
18:41Ben bir de son olarak Ali Bey şuna değinmek istiyorum.
18:43Carry Trade kaynaklı bir para girişi olduğunu biliyoruz.
18:46Özellikle yılın başından itibaren hatta seçimlere dönerse geçen yıl gerçekleşen ciddi bir döviz girişi var ki.
18:53Merkez Bankası'nın da net rezervlerine de doğrudan yansımış vaziyette.
18:57Siz bu ekonomi yönetiminin yüksek faiz, düşük faiz politikasını ne kadar daha sürdürmesini bekliyorsunuz?
19:03Ne öngörüyorsunuz bu konuyla ilgili?
19:06Hemen geçmişte ne yapmışız, enflasyonu nasıl düşürmüşüz diye bakmamız lazım.
19:13Bir de enflasyonu düşürmek konusunda ciddi miyiz diye soruyu sormamız lazım.
19:18Bu sorunun cevabı evetse enflasyonu düşürmek istiyorsak biz o zaman Türkiye yüksek real faizi ve real olarak değerlenen kuru bas senaryo olarak esas almak zorunda.
19:35Hiç kimse hem enflasyon düşsün hem de kurartsın, şimdi tartışmalar görüyorum kurartsın diyorlar.
19:44Özellikle ihracatçılar kısmından tabii.
19:47Yok öyle bir şey. Gerçekçi olacağız, doğru olacağız, dürüst olacağız.
19:51Enflasyonu düşürmek istiyorsak Türk lirası real olarak değer kazanmak durumunda.
19:58Bu toplum için de optimaldir.
20:03Çünkü enflasyonu TL'nin real değer kazanması geniş kesimlerin alım gücünü kısa dönemde arttıran bir faktördür.
20:15Dolayısıyla biz bas senaryo olarak real faizlerin yüksek gideceğine ama ilerleyen dönemde güven sağlandıkça bir de FED faiz falan indirecek.
20:28Onlarla paralel olarak real faizin bir miktar düşebileceğine ama uzun süre biz yüksek real faizi ödeyeceğiz.
20:39Bu geçmişin bedeli yani bu son yılların bedeli olarak bu real faiz bizimle gelecek.
20:46Başka çaresi yok ama azaltabiliriz bunu.
20:49Bütçe disipliniyle biraz ısrar faktörler 27-28 beklenen real faiz bugünkü durumda yerine 20'ye indirebiliriz, 15'e indirebiliriz.
21:00Bu da biraz zaman alır.
21:01Bu da paralel olarak da döviz fiyatları bir süre daha yatay seyredecek anladığım kadarıyla.
21:06Kur konusunda bir şey demem, nominal kur konusunda.
21:10Hiçbir merkez bankacı onu konuşmaz, başkaları konuşabilir.
21:14Ama şunu söyleyebilirim, real kurdan bahsediyorum.
21:17Enflasyonu düşüreceksek real kur değerlenmek durumunda.
21:23Değer kaybetme şansı yok.
21:25O zaman eğer öyle olursa enflasyonla mücadele eden vazgeçmişiz demektir.
21:31Bunu öneren arkadaşlara da hem enflasyon düşsün hem de kur artsın nasıl oluyormuş bir anlatmalarını isterim açıkçası.
21:42Yok böyle bir dünya.
21:43Anladım Ali Bey.
21:44Çok teşekkür ederim değerli görüşünüz için.
21:46Umarım başka bir yayında tekrar görüşmek kısmet olur.
21:49Sağ olun kattıklarınız için.
21:51Sevgili Cumhuriyet TV izleyenleri, ekonomide yaşanan son gelişmelere dair
21:55TEPAV Makro Ekonomi Çalışmaları Program Direktörü Dr. Ali Çufadar görüşlerini aktardı.
22:00Şimdilik yayınımızı noktalıyoruz.
22:02Başka bir yayında görüşmek dileğiyle.
22:13TEPAV Makro Ekonomi Çalışmaları Program Direktörü Dr. Ali Çufadar