İblis doğuran Lilit’ten deri değiştiren yılanlara, kebapçılardan Twilight Adana’ya: Şahmaran
T24 yazarı Prof. Dr. Ayşe Naz Bulamur ile T24 editörü Hazal Sipahi’nin dizi, film ve belgesel gibi yapımları tartıştığı Ekran Aşkına’nın yeni bölümünde Netflix’de 2. Sezonu yayınlanan Şahmaran dizisi mercek altında.
Öğretim görevlisi Şahsu, ders vermek için Adana’ya gittiğinde yıllar önce annesini terk eden büyükbabasıyla yüzleşir. Şahşu kendisini, Şahmaran’ın soyundan gelen ve Mar adı verilen sıradışı ve gizemli bir topluluğun içinde bulur. Marlar, aşkın ve bilgeliğin sembolü olan Şahmaran efsanesine inanmakta ve Şahsu'nun gelişiyle kehanetin tamamlanmasını beklemektedir.
Şahmaran dizisinin efsaneyle alakası ne?
Şahmaran mı? Twilight 01 mi?
Şahmaran’ın ‘dünya sancısı’ hissedilebiliyor mu?
Öğretim görevlisi Şahsu, ders vermek için Adana’ya gittiğinde yıllar önce annesini terk eden büyükbabasıyla yüzleşir. Şahşu kendisini, Şahmaran’ın soyundan gelen ve Mar adı verilen sıradışı ve gizemli bir topluluğun içinde bulur. Marlar, aşkın ve bilgeliğin sembolü olan Şahmaran efsanesine inanmakta ve Şahsu'nun gelişiyle kehanetin tamamlanmasını beklemektedir.
Şahmaran dizisinin efsaneyle alakası ne?
Şahmaran mı? Twilight 01 mi?
Şahmaran’ın ‘dünya sancısı’ hissedilebiliyor mu?
Transcript
00:00T24 ekranından herkese merhaba. Ben Ayşe Naz Bulamur.
00:13Ben Azal Sipahi.
00:14Ekran aşkına da bizlere ekrana bağlayan dizi, film, belgesel gibi çeşitli yapımları tartışıyoruz.
00:19Peki Naz Hocam, bu bölümümüzde hangi yapımı tartışıyoruz?
00:23Şahmaran Efsanesi'nden esinlenen Netflix dizisini tartışalım.
00:27Dizide İstanbul Doğal Psikoloji Doktorası yapan Şahsu, akademik çalışmaları için Adana'ya gelir.
00:33Ve annesini yıllar önce terk eden dedesiyle yüzleşir.
00:37Bu sırada da kendisine aşık olacak Cihan ve Maran'la tanışır.
00:41Evet, efsane bu ya. O yüzden de birazcık Şahmaran'ın efsanesini hatırlayalım istedim ben.
00:46Yüzyıllar önce Tarsus'ta yer altında yaşayan, işte başı insan, aşağı tarafı yılan olan maranlar varmış.
00:54Maranların şahı da Şahmaran'mış.
00:57Daha sonrasında o zamanlarda çok yoksul bir ailenin çocuğu olan Cemsap bir gün arkadaşlarıyla oynarken Şahmaran'ın yaşadığı mağarayı keşfetmiş.
01:04Ve burada çok bolluk içinde bir mağara olduğunu görünce, burada hayatında çok rahat geçebileceğini düşününce Şahmaran'la beraber yaşamaya karar vermiş.
01:13Daha sonrasında ailesini özleyip yeryüzüne çıkmak istediğinde de Şahmaran'ın şartı benim yaşadığım yeri kimseye söylemememiş.
01:21Çıktıktan sonra padişahın hastalandığını vezirinde Şahmaran'ın etini yerse iyileşeceğini söylemesiyle Cemsap Şahmaran'ın yaşadığı yeri söylemeye zorlanmış.
01:31Ve söyledikten sonra da Şahmaran öldürülmüş, padişah iyileşmiş, Cemsap vezir olmuş.
01:39Ve bu da aslında benim sevdiğim bir efsane çünkü insanların hayvanlara olan ihanetini temsil ediyor.
01:46Bu açıdan da benim bir vegan olarak böyle beğendiğim bir efsane.
01:51Hatta Şahmaran dönemde var itiraf etmeliyim ki.
01:54Peki Şahmaran efsanesinin dizi senaryosundaki yeri nedir hocam?
01:58Bence dizinin Anadolu'nun hikayelerinden esinlenmesi çok güzel.
02:03Fakat dizi Şahmaran efsanesinden bence çok daha geleneksel temalara dayanıyor.
02:09Mesela iki kız kardeşin kavgası, aşk üçgenleri, yıllar sonra dedesini bulup yüzleşen bir torun.
02:16Yani şimdi bu meseleler Şahmaran efsanesi olmadan da belki işlenebilirdi.
02:21Hikaye farklı olsaydı, başka bir efsane olsaydı gene aslında senaryo işleyebileceğini düşünüyorum.
02:29Bir de efsaneye bağlı olarak bu bazı sloganlar sürekli dinliyoruz.
02:34İşte dünya sancısı, varoluş sancısı gibi.
02:37Hani sanki biz dersteyiz ve şahsı öğretim görevlisi bize ders veriyor.
02:42Ama bu sloganlar tekrarlansa bile ben o sancıyı hissedemedim.
02:48Bir de bence bu efsane de aslında Tarsus ve Adana ile ilişkili.
02:53Fakat çok böyle batı gözünden bir Adana izliyoruz gibi geldi bana.
02:58Hani sanki dizi tam batılılar için tekinsiz, tehlikeli imajını birazcık desteklemiş.
03:05Sokaklarda herkes suç işliyor, kan davası hikayesi var.
03:10Böyle sakallı erkekler böyle şahsuyu takip ediyor, kötü kötü bakıyor.
03:15Bütün o karanlığın içindeki tabii ki tek sarışın kadın da şahsu.
03:20Hani sanki böyle birkaç kebapçıya ve suça indirgenmiş bir şehir olarak görmek Adana'yı
03:27bence bu efsaneye pek hizmet etmiyor.
03:31Evet bir de bu sakallı erkeklerin bir noktada tıslamaya başladığını da görüyoruz sokakta.
03:36Gerçekten hani bu kriminal hal de aslında insanlara özgü olmaktan çıkartılıp birazcık da hayvansılaştırılıyor.
03:44Bir vegan olarak yine bunu da beğendim tabii ki.
03:47Ve evet yani hani aslında fantastik bir evren yaratıyor.
03:50Fantastik bir tür örneği Şahmaran.
03:53Ama bunun çok altından kalkamıyor gibi.
03:55Twilight Adana, Twilight 01 falan gibi notlar almışım ben böyle.
04:00Yani dizide şahsuyu işte insanları ve zengin marları iyi göstermek için
04:07Şahmaran efsanesinde bildiğimiz böyle ters takla attırılmaya çalışırken onu da yapamamış gibi bir hal geldi bana.
04:13Yani böyle hani fantastik bir evrende kurallar olur onlara sadık kalırsın ya
04:18bu dizide kurallar hep böyle çekerken yazılmış gibi bir şey hissettirdi bana.
04:24Mesela işte Maran deri değiştiriyor ama bu deri değiştirme sahnesi neye hizmet ediyor?
04:30Şahsu'nun telefonlarını açmaması dışında bilmiyorum.
04:33Yani böyle bir ortada bıraktığı bir şeyler var.
04:36Sizce bu evren nasıl kurulmuş ve hani Şahmaran neden bu konuda sınıfta kalıyor?
04:41Şimdi aslında çok enteresan.
04:43Şahsu dersli üniversite öğrencilerine ödeye veriyor.
04:46Diyor ki Şahmaran efsanesini araştırın.
04:49Ve bu efsaneyle ilgili rivayetlerle ilgili ne varsa bulup getirin diyor.
04:54Ama dize bu Şahsu'nun verdiği ödevi yapıyor mu ondan maalesef çok emin değilim.
05:00Ve sanki efsanenin kökenlerine inmek yerine fantastik dizilerdeki en popüler temalar ve görseller bir araya gelinmiş ve rastgele serpiştirilmiş gibi geldi bana.
05:13Mesela bir vampir temasına ne gerek var?
05:17Mesela bu Lilith'in ikinci sezonda kuyudan çıktığı sahne bana tam Halka filmini hatırlatıyor.
05:24Mara'nın koku duyarladığı meşhur bir roman var.
05:28Koku bir katilin hikayesini hatırlatıyor.
05:31Ama şu cümleyi de sevdim.
05:33Bir sahnede Mara'n Şahsu'ya diyor ki görmüyor musun Şahsu aynen Adams ailesi gibiyiz diyor.
05:39Yani yapımın diğer yapımlarla bir diyalogda olduğunun altını çizmesini de sevdim aslında.
05:46Ama belki bütün bu batı esintilerinden dolayı da bazen ne izlediğimizi de bilmiyoruz.
05:53Yani izlediğimiz Şahmaran mı Alacakaranlık mı nedir?
05:57Belki de bütün bunların yerine belki Flashback'le asırlar öncesine daha çok gidebilirdik.
06:03Çünkü bir yerde bir karakter diyor ki bu hikaye asırlar öncesinde başladı.
06:07Hani Flashback tekniğiyle geçmişe gidebilirdik ya da Şahsu'nun gördüğü kabuslar üzerinden belki efsane daha derinlemesine işlenebilirdi.
06:15Evet bir de karakterleri konuşalım isteyeceğim hocam.
06:18Özellikle ilk sezondan başlayalım çünkü ilk ikinci sezonda sizin de demin dediğiniz gibi Lilith giriyor hikayemize.
06:26Dizinin karakterleri açısından ne söyleyebiliriz?
06:29Karakterlerin motivasyonu tam olarak anlaşılıyor mu ve neye hizmet ediyorlar?
06:33Ben hep karakterlerin daha derinleşebileceğini düşündüm.
06:36Hani hep sorum şu oldu diziyi izlerken yani bu karakterlerin senaryoya katkısı ne?
06:42Mesela Mara'nın kız kardeşleri var.
06:44Bütün gün evde oturuyorlar.
06:46Çok karikatürize edilmişler biraz.
06:48Onun dışında evet dedi uyur gezer.
06:51Fakat bu uyur gezerlik gene diziye nasıl hizmet ediyor?
06:56Toplumsal eleştiriyle uyur gezerlik nasıl aslında örtüşüyor?
07:01Belki bu daha derinlenmesine incelenebilirdi.
07:04Cihan karakteri o da üniversitede asistan ya da öğretim görevlisi.
07:09Daha gizemli, daha çetrefilli bir hale dönüşebilirdi.
07:13Ve karakterler çok derinleşmediği için onların başına bir şey geldiğinde de buna umursayamıyoruz açıkçası.
07:20Evet ilk sezonun sonunda spoiler uyarısına gireyim burada.
07:24Yani ikinci sezonun başında aslında casting çoğu ölmüş oluyor.
07:28Ve bunu da hani çok üzülemiyoruz.
07:30Yani yeni insanlar geliyor, yeni insanlar çıkıyor falan filan.
07:34Böyle bir umursayamıyoruz aslında bunu.
07:37İkinci sezonun başında Saadet Işıl, Aksoy, Lilith olarak dizimize giriyor.
07:42Şahmaran'ın kız kardeşi.
07:44Bu noktada Lilith'in hikayesini hatırlayalım istiyorum.
07:46Lilith efsanesini.
07:47Aslında Lilith kimilerine göre kötülüklerin anası, kimilerine göre ilk feminist.
07:52Yani Adem ile Lilith aynı zamanda yaratılıyor.
07:56Ve eşit olarak yaratılıyor Toprak ve Kil'den.
07:58Daha sonrasında Adem'e itaat etmeyen Lilith bir şekilde Adem'e resti çekiyor.
08:03Ve cennetten Tanrı'nın yasak ismini söyleyerek kendini kovdurtuyor.
08:07Ardından Lilith'in gelmeyeceği kesinleşince cennete tekrardan geri Havva yaratılıyor.
08:14Bu esnada Lilith işte iblislerle sevişiyor.
08:18Çocukları oluyor bunlar cinler, vampirler, şeytanlar vs. falan filan.
08:22Her gün böyle yüz iblis doğuruyor.
08:25Daha sonrasında cennette intikam almaya tekrardan gittiğinde yılan kılığına girerek Havva'yı kandırıyor.
08:32Yasak elmayı yiyor.
08:34Havva, Adem falan filan derken onlar da cennetten kovuluyorlar.
08:37Yani aslında bu itaat etmeme halinden dolayı Lilith ilk feminist olarak kabul ediliyor.
08:43Bir de işte Havva'dan doğma çocukları her gün öldüreceğim yüz çocuğu bende diye bir yemini var.
08:47Bu sebeple Lilith de aslında işte hayatımıza bu efsaneyle.
08:53Ve hani bu açıdan düşündüğümüzde aslında feminist söylemleri olan da bir karakter şahsı dizinin başında.
09:00Ama hani bu sonrasında ne oluyor?
09:03Yani işte Şahmaran dizisine böyle feminist bir bakışta baktığımızda şahsı karakteri,
09:08işte Lilith'le şahsının kız kardeşlik ilişkisi, dizideki diğer kadın karakterler.
09:13Hani bu açılardan ne söyleyebiliriz bunların açısından?
09:17Şimdi efsanede Şahmaran ölürken bile sevdiği için fedakarlık yapan bir kadın.
09:22Bir yandan evet padişaha iyileştirirken bilgeliğini, ölümsüzlüğünü sevdiğine veriyor.
09:28Ve ben dizide hep merak ettim.
09:30Acaba dizi bu efsaneye ne katacak ya da bu hikaye acaba feminist bir söyleme dönüşecek mi diye.
09:37Gerçi en başta şahsı derste çok böyle güzel feminist konuşmaları var.
09:43Diyor ki işte Anadolu hikayelerinde tarihte kadınlar hep fedakarlık yapmış Şahmaran gibi diyor.
09:49Biz mecbur muyuz itaat etmeye, fedakarlık yapmaya diyor.
09:53Ve sonra öğrencilerine diyor ki Şahmaran'ı araştırırken bir de toplumsal cinsiyet rollerine odaklanın diyor.
10:00Yine bir ödev var.
10:01Ama benim sorum yine dizi acaba bu ödevi yerine getiriyor mu?
10:06Çünkü birçok açıdan da çok geleneksel kadın erkek rolleri de görüyoruz işte.
10:11Neredeyse bütün karakterler genç, güzel, yakışıklı.
10:15Bunun dışında Şahsu bazı sahnelerde böyle iki erkek arasında gidip gelen ne yapacağını bilmeyen bir kadın rolünde.
10:23Hatta bir sahnede Maran'a diyor ki Şahsu sen hep beni kurtaracak mısın diyor.
10:28Maran da işim bu diye cevap veriyor.
10:31Kurtaracıyım değil mi?
10:33Gene başrolde böyle genç, yakışıklı, güçlü bir kurtarıcı figürü var maalesef.
10:40Onun dışında evet iki kız kardeş sürekli kavga ediyorlar ikinci sezonda.
10:45Maran'ın kardeşleri bütün gün evde oturuyorlar.
10:48Tek dertleri işte Şahsu ne düşünüyor? Maran ne yapıyor?
10:51Kehanet gerçekleşti.
10:53Evet gayet pasif kadınlar.
10:55O yüzden de o verilen ödev çok yerine getirilmemiş gibi.
11:00Evet bir de hani diziye yılan kıklığına girmesi efsanenin içerisindeki olduğu bilgiden başka neden dahil edildiğini de çok anlamadığım Lilith.
11:09Aynı zamanda devrimci bir figür olarak da giriyor.
11:12İlk başta izlediğimizde işte Maran'ın insanların tahakkümünde yaşadığını söylüyor.
11:17Bunun sona ermesi gerektiğini söylüyor.
11:19Bir sınıf bilinci getirmeye çalışıyor Lilith.
11:23Hatta ilk izlediğimde şöyle oldum.
11:25Lilith'in Maranlarıyız evet falan diye bir gaza geldim.
11:28Ama daha sonrasında bir şeyler değişmeye başlıyor.
11:33Marların başı olan Maran'ın ailesinin zenginlik içinde yaşaması durumu, lider pozisyonlarını kötüye kullandığına işaret etmesi gibi durumlar daha sonrasında değişmeye başlıyor.
11:44Neler oluyor hocam?
11:46Şimdi bence aslında Lilith'in diziye dahil olmasıyla güzel bir toplumsal eleştiri de izlemeye başladık.
11:53Ben açıkçası hani böyle ne yapacağını bilemeyen şahsıyı izledikten sonra böyle güçlü kuvvetli bir kadın görmek ikinci sezonda açıkçası hoşuma gitti.
12:04Ve çok da güzel sosyal yorumları da var.
12:07Ve diyor ki benim gazabımdan neden korkuyor insanlar?
12:11Zaten korkunç kapitalist bir dünyada yaşıyorlar.
12:15İşte baraj yapmak için köyler suları altında kalıyor diyor.
12:20Başka bir sahnede diyor ki güçlüler aslında hep en tepede.
12:25Hierarşi her zaman devam ediyor.
12:27Hani ideolojiler sistemlerde ise de aslında hierarşi hep aynı.
12:31Burada güçsüzler sömürülüyor diyor.
12:34Ama bu tabii ki dersleri de verirken aslında kendisi de o güç savaşının içinde.
12:40Yani dizi bir yandan da Lilith'i idealleştirmemiş.
12:44Ben aslında onu da sevdim.
12:47Bu da güç bir güç savaşında.
12:49Ve yani hani Lilith'i de bir anda Mercedes'lere binmeye başlayan,
12:53işte diskolarda dans eden falan bir karakter olarak yani lüks içinde yaşamaya başlıyor aslında Lilith kısa bir süre içerisinde.
13:01Yani aslında herkes birbirine adaletsiz olmakla suçluyor ama herkes adaletsiz.
13:06İşte Maran Zorba'yı, patronu işte kurtarmaya yemin etmiş gibi.
13:10Ve hani mesela Mar Mahallesi'ne taşındıkları bir yer var.
13:13Burada kendi türünün aslında ezilmişliğini içselleştireceğini daha çok ezenle taraf oluyor.
13:19Ve yani hani bu Maran ve Şah Maran'ın tarafının,
13:22işte o bilgeliği de adlettiğimiz Şahsu tarafının aslında barışı ve eşitliği getireceği düşünse de
13:29bunu da yine derinleştirilmiyor ve tutarsız kalıyor aslında.
13:33Günün sonunda da her şey böyle sevgiye, aşka falan filan bağlanıyor.
13:37Ama ben çok inanmadım bir sevgi ya da aşk izlediğimize.
13:41Siz ne düşünüyorsunuz bu konuda? Sonuçta nereye bağlanıyoruz?
13:45Bence aslında dizi sevgiye değil de ihanete bağlanıyor.
13:49Zaten hep insan ihanet eder diyorlar ve Şahsu diyor ki insan sevme beni.
13:55O yüzden bu ihanet daha çok ön planda ve ondan dolayı da belki dizi çok daha fazla gerçekçi.
14:02Ve bir yerde Lilith diyor ki, zaten diyor Şah Maran diyor neden bir insanı sevdi?
14:08İnsanla olduğu için ve insan olmak nasıldır? Bunu merak ettiği için sevdi.
14:12Yoksa o kişiyi kendisi olduğu için sevdiğinden değil.
14:16Başka bir sahnede bu Lilith Maran'a diyor ki unutturabilirim Şah Maran'ı sana deyip
14:22sanki onu sevdiğini söylüyor ama o da gerçek bir sevgi değil belki de.
14:26İki kız kardeş arasındaki savaşın bir sonucu.
14:30Ve aslında görüyoruz ki tarih tekerrürden ibaret.
14:34Evet kız kardeşler de birbirlerini sevmiyorlar.
14:37Onlar da sevseler bile birbirlerine ihanet ediyorlar aslında.
14:40Ve yine kuyuya atılıyor Lilith günün sonunda.
14:44Ve o sistem hiç değişmiyor.
14:47Bir de burada belki şöyle bir sevgi de hayal ediliyor aslında.
14:52Bütün canlıların hani insanların hayvanların birbirini sevdiği bir dünya.
14:57Çünkü bir yerde Şah Maran diyor ki insanoğlu dünya sadece sana ait değil diyor.
15:03Ama bu da gerçekleşemeyecek bir rüya bugün de gördüğümüz üzere.
15:08O yüzden de bir Ütopya resmi etmemesini de aslında sevdiğim dizinin.
15:13Evet evet o tarih tekerrürden ibaretine bağlıyor bizi.
15:21Peki hocam Şah Maran dizisi neden izlenir dersiniz?
15:25Bence efsaneyi günümüze bağladığı için bile izlenebilir.
15:29Çünkü Lilith'in dediği gibi o hiyerarşi her zaman devam ediyor.
15:33Ve kendini önemseyen kendi sağlığı için başkasının canını feda edecek padişahlar aslında hep aramızda.
15:42Bunu çok güzel bağlamış sonunda.
15:44Bu da tabii ki bir spoiler.
15:46Ama ve son sahnede de o baltanın kendisini değil de o baltayı Şah Maran'ın gözüne yansımasını görmemizi de ben çok sevdim.
15:56Yani bu efsane bir şekilde günümüze bir toplumsal eleştiriye bağlanmış.
16:01İkincisi de birçok bölümde de atmosfer güzel yaratılmış diye düşündüm.
16:06O yılan tıslamaları, baykuşun sesleri, rüzgarın uğultusu hep böyle bir arka planda bunları bir hissediyoruz.
16:16Ve o sıcaklık terleme çok güzel verilmiş ilk iki bölümde.
16:21Bir sahnede bir karakter diyor ki yılanlar sıcaktan ortaya çıkar diyor.
16:26Ve biz bunu çok güzel görebiliyoruz ilk iki bölümde.
16:30İstanbul'dan Adana'ya geliyor. Küveti olmayan bir otel odasında kalıyor.
16:35Saçları da zaten uzun.
16:37O sıkıntıyı, terlemeyi, o huzursuzluğu da güzel ifade ettiğini düşünüyorum.
16:44Evet yaz aylarında izleyince de sıcaklık gerçekten çok rahat geçiyor.
16:49Onun dışında da gerçekten güzel insanlar izlemek istiyorsak, güzel erkekler, güzel kadınlar görmek istiyorsak izlenebilir sanırım.
16:57Peki neden izlemesek de olur hocam?
16:59Bu Adana'ya olan bu oryantalist bakış açısı birincisi.
17:04İkincisi de çok fazla batı esintisi olması ve Alacakaran'ı ve diğer yapımları hatırlatmasından dolayı.
17:11Ben de fantastik bir evren yaratmak konusunda sınıfta kalışını söylemek istiyorum.
17:16Galiba bu bölümümüz bu kadardı.
17:18Evet başka bir ekran aşkına da tekrar görüşmek üzere.
17:21Görüşürüz.