İktisatçı Profesör Kozanoğlu’ndan korkutan işsizlik tahmini Yıl sonunda yüzde 14’e çıkabilir…
Transcript
00:00Sevgili Cumhuriyet TV izleyenleri hoş geldiniz zeynimizle bugün ekonomi gündemini konuşacağız.
00:16TÜİK verileri açıklandı, işsizlik verilerini hemen sizler için yorumlamadan evvel aktaralım.
00:21Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl iş gücü
00:27yani toplamda gerçek işsizlik 3,8 puan artarak %29,2 oldu.
00:33Bugün konuşacağız bu veriler bu rakamlar bizlere neler anlatıyor
00:37sizler için ekonomist Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu yorumlayacak.
00:41Hoş geldiniz.
00:43Merhabalar iyi yayınlar.
00:45Efendim şimdi verileri aktardım %9,2 seviyesine yükseldi işsizlik.
00:51Yine gerçek işsizlik oranından da söz ettim.
00:54Bu veriler bize ne anlatıyor Türkiye'nin önünde ciddi bir işsizlik sorunu gözüküyor mu?
01:00Evet zaten uygulanan ekonomi programı işsizliğe davet ediyor.
01:09Şöyle ki faizler çok yüksek ve kredilerin aylık artış hızları sınırlandırılmış durumda.
01:18Bireysel TL cinsinden bireysel krediler ve şirket kredileri %2
01:24yabancı parayla olan krediler ise %1,5'dan fazla artamıyor.
01:29Faiz oranları da ihtiyaç kredilerinde %70
01:33ticari kredilerde %60 civarında ve bu haliyle bir ekonomide durgunluğa yol açacak gibi görünüyor.
01:45Zaten Merkez Bankası adeta bunu davet ediyor.
01:49Çünkü son enflasyon raporunda sanayi üretimindeki düşüş,
01:55ciro bugün açıklandı daha da belirginleşti rakamlar,
01:59ciro endekslerinde gerileme hepsi bir yavaşlamaya işaret ediyor.
02:06Merkez Bankası da bundan enflasyon raporunda memnuniyetini dile getiriyor.
02:14Şimdi henüz 9.2 çok yüksek bir oran değil.
02:18Ben bunun kış aylarına doğru %13-14'e kadar tırmanabileceğini düşünüyorum.
02:25Şöyle ki açıklanan veriler Haziran ayına ilişkin.
02:29Şimdi yaz ayları Haziran'la birlikte aslında işsizliğin en fazla düşmesi beklenen aylardır.
02:37Bunun nedeni şu, belli sektörler turizmin en canlı olduğu dönem yaz aylarıdır.
02:44Hava koşulları nedeniyle tarımdaki istihdam artar.
02:49Yine hava koşulları nedeniyle inşaattaki istihdamın da yine aynı şekilde yükselmesini bekleriz.
02:57Buna rağmen böyle keskince bir sıçrama önümüzdeki aylarda işlerin çok daha kötüye gideceğini bizi düşündürüyor.
03:08Bir de düşünelim Türkiye'de üniversiteli genç oranı çok yüksek.
03:14Bunlar genellikle yaz aylarında çalışıyorlar.
03:17Tatilde bir işe başvuruyorlar.
03:21Böyle bir ayda yüzde yarımlık 0.5'lik bir artış önümüzdeki aylarda bunun daha keskin bir şekilde devam edeceğine işaret ediyor.
03:34Ben hesapladım toplam iş gücü 35 milyon 827 bin.
03:44Bunun yüzde 29.2'si atıl iş gücü olarak ilan edilmiş.
03:49Bunu rakamlı olarak hesapladığımız zaman tam 10 milyon 461 bin yurtta yaşımızın ya işsiz olduğunu,
03:58ya tam zamanlı çalışmak istediği halde yarı zamanlı eksik istihdamda çalıştığını,
04:06geçici değil kalıcı bir işe sahip olmak istediği halde geçici işlerde çalıştığını veya iş aramaktan dolayı artık morali bozulduğu için cesareti kırıldığı için
04:26iş aramaktan vazgeçtiğini ama bir iş olursa çalışırım dediğini gösteriyor.
04:33Bu çok yüksek bir oran.
04:35Bu gençler arasında da zaten işsizlik oranı daha yüksekti ama bu ayki sıçrama da daha yüksek oldu.
04:44Yani bir önceki ayda genç nüfusta yani 15-24 yaş arasında bulunup da iş arayanlarda işsizlik 15.9 iken 17.6 oldu.
04:55Şimdi şöyle de bir gençlere ilişkin şöyle de büyük bir olumsuzluk var.
05:02Sonbahara doğru ki şimdi belirtilerini çok net bir şekilde görebiliyoruz.
05:08Sonbahara doğru ekonomi iyice soğuyacak.
05:11İşsizlik muhtemelen daha yüksek oranlara tırmanacak.
05:17Bu sene üniversiteyi bitirenler, yeni iş gücü piyasasına dahil olanlar veya olacaklar içinde çok zor günler gelecek.
05:28Çünkü iş bulmakta zorluk çekecekler.
05:31Şimdi dikkat çeken istatistiklerden bir tanesi de geçtiğimiz aya göre iş gücünü 107.000 daralması.
05:42Yani çalışmak isteyen insanların sayısı azalıyor.
05:46Şimdi aylık açıklanıyor.
05:48Daha evvel üç aylık verilerle ifade ediyoruz.
05:53Şimdi aylık açıklanıyor.
05:54O nedenle aylık oynamalar, dalgalanmalar olabilir.
06:00Ama bu bana şunu düşündürüyor.
06:03Önümüzdeki aylarda iş gücüne katılma oranı daha da gerileyebilir.
06:08Onun en önemli nedeni şu.
06:10Asgari ücret 1 Ocak'ta 17.002 liraydı ve hala 17.002 lira.
06:18Temmuz'da bir ayarlama yapılmadı.
06:20Türkiye'de asgari ücret ve etrafında oy alan maaş alanların oranı çok yükseldi.
06:29Şimdi enflasyon karşısında geliriniz giderek düştükçe ve asgari ücretli işler iş gücü piyasasında oransız olarak ağırlık kazandıkça sizin iş arama bir işte çalışma motivasyonunuz düşer.
06:46Veya birçok insan şunu düşünüyor.
06:49Zaten ulaştırma maliyetleri ortalama enflasyonun üzerinde.
06:53Yani işe gidip gelirken önemli bir para harcıyorsunuz.
06:58İşte siz eğer iş gücü piyasasındaysanız bir işte çalışıyorsanız ona göre kılığınızı, kıyafetinizi düzenlemeniz gerekir.
07:11Mesela jilet fiyatları bile çok yüksek.
07:13Belli market zincirlerinde çalıştığınız zaman belli iş yerlerinde çalıştığınız zaman erkeklerin tıraşlı olarak gelmesi bekleniyor.
07:23Bir jilet bile bir tıraş olmak maliyeti bile yüksek.
07:26İnsanları çalışmak için motive edecek bir rakam da kendilerine ödenmeyince ben yavaş yavaş iş gücü piyasasından çekilmenin de başlayabileceğini ve bunun önümüzdeki aylarda hızlanarak devam edeceğini düşünüyorum.
07:44Şimdi baktığımız zaman çok kilit bir oran var istihdam oranı.
07:51Yani çalıştıkları yaşta olanların 15-64 yaşında olanların yüzde kaçı çalışıyor veya yüz kişinin kaçı çalışıyor.
08:02Şimdi bir ekonomide bunun ellinin altında olması yani insanların çalışabilecek yaştaki insanların yarısının bile iş başı yapamaması çok vahim bir duruma işaret eder.
08:15Türkiye'de bu yüzde 49.3 yani o eşiğin altına düşürmüş durumda.
08:22Bunun en önemli yapısal sebeplerinden bir tanesi kadınların iş gücüne katılma oranının düşük olması ve kültürel nedenlerle bakım hizmetlerinin olmaması nedeniyle kadınların eğitim ve donanım açısından geride bırakılması nedeniyle bu oranlar düşük.
08:43Ama önümüzdeki dönemlerde söylediğim gibi yani yeni işler olmaması işte asgari ücretin düşüklüğü filan gibi faktörler de eklenince bu oranın daha düşük olacağını da tahmin edebiliriz.
08:59O açıdan Türkiye'deki işsizlik oranı da gerçekleri yansıtmaktan uzak.
09:05Yani ben hep benzer örnekleri veriyorum.
09:09Mesela Latin Avrupa ülkelerinde, Güney Avrupa ülkelerinde, İspanya'da, Portekiz'de, Yunanistan'da işsizlik oranları çok yüksek.
09:21Manşet işsizlik oranı da Türkiye'nin hep üzerinde görünüyor ama buralarda aşağı yukarı kadın ve erkeğin iş gücüne katılma oranı birbirine yakın.
09:32Yani şöyle basit bir hesap yapalım.
09:34Kadınların ve erkeklerin iş gücüne katılma oranı yüzde yetmiş olsun.
09:38Hatta erkeklerin yetmiş olsun, kadınların ortalama altmış beş olsun.
09:44İnsanların yüzde yirmisi işsizse yani açıklanan işsizlik oranı yüzde yirmi ise altmış beşin yüzde yirmisini düştüğümüz zaman elli iki kalır.
09:58Bu vahim bir duruma işaret eder ama her yüz çalışan çalışma yaşındaki kişinin elli ikisi çalışıyor demektir.
10:07Halbuki Türkiye'de erkeklerde yetmiş düzey civarlarında, kadınlarda otuz civarlarında ortalaması elli.
10:16İşsizlik oranı yüzde on olduğu zaman yüz kişiden kırk beş kişi çalışıyor demektir.
10:24Bu bakımdan manşet işsizliğin daha yüksek olduğu ülkelere göre dahi Türkiye'nin iş gücü piyasasındaki durum daha endişe verici.
10:35Evet sayın hocam sizin de belirttiğiniz gibi aslında bu eşitsizliği gidermek adına hem kadının hem erkeğin aynı oranda iş gücüne katılımını sağlamak adına iktidar bir adım atacağına bildiğiniz üzere doğum oranları düşüyor, genç nüfus azalıyor gibi bir bahaneyle de daha çok
10:51kadınların iş gücüne katılmasındansa çocuk doğurması gibi tercih ediliyor ve bu teşvik ediliyor.
10:58Şimdi hemen şuraya gelelim bildiğiniz üzere ekonomi yönetiminin belli hedefleri var ve aylardır da bunları duyuyoruz.
11:05Bunlardan bir tanesi ve en önemlisi belki de enflasyonu düşürmek bir diğeri kayıt dışılığı azaltmak.
11:11Şimdi kayıt dışılıktan başlamak istiyorum yine Mehmet Şimşek son açıklamasında buraya vurgu yaptı çünkü.
11:16İşsizliğin bu denli çoğaldığı ve söylediklerinize göre de çoğalacağı bir ortamda neticede de çok büyük bir kesim Türkiye'de yalnızca emeğini sermaye olarak kullanabiliyor.
11:28Dolayısıyla orada kayıt dışılığın azaltılması mümkün olabilecek mi?
11:32Şimdi İrem Hanım bir ekonomide tabii ki kayıt dışılık istenen bir durum değildir.
11:39Ekonomik faaliyetlerin kayıt altına alınması istenir ve beklenir.
11:44Ama ne zaman kayıt dışılık çok konuşuluyorsa ne zaman kayıt dışılık çok gündem oluyorsa bilin ki vergi konusunda belli tartışmalar yaşanıyor ve sermaye kesimi vergi ödemek istemiyor demektir.
12:03Bu vergi paketinde de sermaye yönelik bir kısım düzenlemeler vardı.
12:09Onlar da giderek iyiliş edildi.
12:12Sanayi odaları, ticareti odaları bir açıklama yaptı.
12:16Bizim vergi tabelasındaki rakamlarımıza bakarak bir karara varmayın diyor.
12:23Neye bakarak karara varacağız?
12:26Evet kendi açılarından şöyle haklı bir tarafları var.
12:29İktidar onlara çeşitli ayrıcalıklar tanıyor.
12:33Vergi kaçırma ve vergiden kaçınma için bu sene bu 2.2 trilyon TL'ye varan bir ölçüde ödemeleri gereken vergileri çeşitli kalemlerden ödemiyorlar.
12:51Şimdi bunun gündeme gelmesini ne zaman istemiyorlarsa ne zaman toplumda sermaye yönelik vergiler, servet vergileri, kurumlar vergisinin yükseltilmesi tartışılıyorsa dikkati kayıt dışı ekonomiye çekmeye çalışıyorlar.
13:10Bu kayıt dışı ekonomi bizim uzun yıllardır duyduğumuz bir olgu.
13:15Bu da sizin göreviniz kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına alın tabi ki.
13:21Orada da şöyle bir şey oluyor.
13:23Ne zaman asgari ücret yükseltilsin talebi yükselirse ne zaman işte emek kesiminin ücret talepleri artarsa deniliyor ki böyle olursa ekonomi kayıt dışına çıkar.
13:40Hayır siz hem insanların emeğiyle çalışanların emeğinin hakkını verin hem de bunu denetleyin.
13:48Kendi elemanlarınızla bunun peşini kovalayın ve kayıt dışı ekonomiyi kayıt içine çekin.
13:56Yani bize söylenecek bir şey değil bu kayıt dışı ekonomi ama ben ne zaman kayıt dışı ekonomi söylemini duysam bunun vergi alınmamak için bir bahane olduğu kuşkusu uyanıyor açıkça içinde.
14:09Peki son şimdi Sayın Kozanoğlu bildiğiniz üzere enflasyon konusuna da gelmek lazım.
14:14Son olarak Merkez Bankası bir enflasyon raporu toplantısı yaptı.
14:18Orada bir sunum yaptı Fatih Karahan.
14:20Belki bu enflasyon hedefi değişir mi değişmez mi gibi tartışılıyordu.
14:24Sabit kaldı yüzde otuz sekiz hala yıl sonu enflasyon hedefi.
14:28Son zamanlarda önemli zamlar da gördük elektriğe ve doğalgaza.
14:31Baz etkisini de açıkçası gördüğümüz yok ortada yok.
14:35Neler söyleyeceksiniz bu hedef tutturulabilir mi?
14:37Enflasyon düşüşe geçecek mi?
14:39Şimdi şöyle yani baz etkisi denilen şu.
14:442023 seçimlerinden sonra döviz kurunun sabit tutulması, doların rezervleri tüketmek pahasına 20 TL'de tutulması,
14:56işte zamların ertelenmesi benzeri nedenlerle enflasyon oranları suni bir şekilde düşük gelmişti.
15:06Sonra döviz kuruları serbest bırakılınca sıçrayınca zamlar birbiri peşi sıra yağmaya başlayınca 2023'ün temmuz ayında enflasyon 9.49
15:21Ağustos'ta da 9.09 olmuştu.
15:24Doğal olarak Türkiye'de enflasyon yüksek de olsa bunlar Türkiye'nin kendi standartlarına göre de çok alışılmamış oranlardı.
15:32Bunlar devre dışı kalınca enflasyon son 12 ayın enflasyonu düşüyor.
15:37Yani şimdi temmuz ayında 9.49 devre dışı kalıp da yanlış hatırlamıyorsam 3.46, 3.26 devreye girince düştü.
15:50Şimdi Ağustos ayında da öngörülenden yüksek bir enflasyon geleceğini tahmin etmek zor değil.
15:57Çünkü doğal gaz zammı Ağustos'a aktarıldı ama yine bir düşüş göreceğiz ama hala %40-50 arasında yüksek bir enflasyonla yılı bitireceğiz.
16:11Sonbahara girerken de 50 civarında bir enflasyon olacak.
16:14Yani bu da çok yüksek bir enflasyon olmaya devam edecek.
16:19Şimdi enflasyon raporunda 3 ana hayattan bahsedebiliriz.
16:25Çünkü Fatih Karahan böyle açıkladı.
16:28Bir tanesi talebin soğutulması.
16:31İşte talebin soğutulmasının sonuçlarını görüyoruz.
16:34Siz zamanında çok gereksiz yere makro dengeleri bozduğunuz için şimdi ekonomiyi soğutmadan, çarkları durdurmadan bir sonuç alamıyorsunuz.
16:46Sanayi üretimi yavaşlıyor.
16:49İşsizlik bugün gördük arttı.
16:52Birinci kalem o.
16:53İkinci kalem TL'nin real olarak değerlenmesi.
16:58Şimdi bunu siz önceden beyan ettiğiniz zaman sıcak para açısından işte bu Türkiye'ye gelen carry trade denilen yani düşük faizli ülkelerde borçlanıp da yüksek faize tamah eden para açısından bir garanti vermiş oluyorsunuz.
17:18Bu garanti devam ettiği sürece para girişleri olur.
17:23Türkiye'deki aktörler de mümkün olduğu kadar artık döviz cinsinden borçlanmayı tercih ederler.
17:29Bunu gördük geçtiğimiz ay.
17:31Real sektör elindeki varlıkların beş milyar dolarını elinden çıkartıp on iki milyar dolar borçlandı ve açık pozisyonu on yedi milyar dolar arttı.
17:42Şimdi siz bunu altını çizmeye devam ettikçe bu riskler bir ikir bir noktada patlar.
17:49Bu ne zaman olacak?
17:50Bunu bilmek kolay değil.
17:52Üçüncüsü enflasyonun düşmemesinin suçu beklentileri yüksek olan vatandaşa atılıyor.
17:59Yani yarın enflasyonunu düşürme konusunda başarı gelmediği zaman bunun suçlusu yurttaş olacak.
18:08Evet yurttaşlar bu süreci geciktirdiler.
18:12Neden geciktirdiler?
18:13Çünkü kendilerini güvensiz hissettikleri için geçmişten ağızları yandığı için ellerindeki sınırlı birikimlerle de taleplerini arttırdılar.
18:23Bir an önce alabilecekleri ürünleri alalım dediler.
18:26Şu anda faizler yüksek olduğu halde yani kredi kartlarının aylık vati farkı yüzde dört yirmi beş işte ihtiyaç kredilerinin yüzde yetmiş olduğu halde daha yüksek enflasyon bekledikleri için en azından yurttaşların bir kısmı.
18:42Yani ben hiç tavsiye etmiyorum.
18:44O ayrı.
18:45Borçlanarak harcamalarını sürdürüyorlar.
18:48Bazıları gelirleri düşmesine asgari ücret sabit kalmasına rağmen mecburen borçlanarak harcamalarını sürdürüyorlar.
18:58Önümüzdeki aylarda bu barut da bitecek.
19:01Ekonomi daha yavaşlayacak.
19:03Artık borç ödeyememe oranları artacak.
19:07Onun için korkarım ki sonbahara doğru kışla birlikte ekonominin iyice soğuduğu bir döneme gireceğiz.
19:16Ben uzun süredir bir stafflasyona doğru sürüklendiğimizi yani enflasyonla durgunluğun bir arada yaşandığı bir sürece doğru sürüklendiğimizi söylüyordum.
19:29Yazılarımda da bağlantılarımda da bu var.
19:32Bazıları bunu yeni keşfetmişler işte stafflasyonu telaffuz etti diye birilerine referans veriliyor.
19:39Evet yani benimki de çok büyük bir buluş değil ama hani ekonomide bu programın uygulandığını görürseniz analiz ederseniz zaten aylar öncesinden gidişatın bu yönde olduğu belliydi.
19:55Onun için ben bunun da yeni bir buluş olduğunu düşünmüyorum ama sade yurttaşımız açısından ne yazık ki iyi günler gelmiyor.
20:03Ama bunu bir kader olarak söylemiyorum.
20:05İnsanlar bu kadere rıza göstermediği müddetçe haklarını aradığı müddetçe bunun sosyal etkilerini törpülemek mümkün olur.
20:15Asgari ücret sonunda kamu tarafından belirlenen bir ücret.
20:19Bunu belli ölçüde ayarladıkları zaman mesela on yedi bin liradan yirmi beş bin liraya çıkarsalar belki insanları tatmin etmezler ama çok ciddi bir sosyal tepki doğurmazdı.
20:30Şimdi tek tek emekçiler veya bir iş yerinde çalışanlar bir sektörde çalışanlar ücret taleplerini yükseltecekler.
20:39Bu anlamda daha kararlı bir duruş sergileyecekler.
20:42Bundan sonuç alabilirler.
20:44Sonuç alamayanlar işte bugün iş gücü verilerinde gördüğünüz gibi iş gücü piyasasının dışına çıkabilirler.
20:50Bu da aslında üretimin de düşmesini talebin de düşmesini yeni işsizlikler ortaya çıkmasını getirir.
20:58Neden? Mesela siz bir kafeden daha az bir marketten alışveriş ettiğiniz zaman bir iş yeri yeterince bir faaliyet hacmi kazanamadığı zaman ne olur?
21:10Yeni elemanı almaz, mevcut elemanları işten çıkartır, ücretlerini geç eder, eksik öder.
21:18Ne yazık ki bunların hepsini tecrübe edeceğiz gibi görünüyor.
21:23Sayın Kozanoğlu çok teşekkür ediyorum vakit ayırdığınız için, kıymetli değerlendirmeleriniz için.
21:28Ben teşekkür ederim, iyi yayınlar diliyorum.
21:30Hoşçakalın.
21:32Sevgili Cumhuriyet TV izleyenleri, TÜİK bugün Haziran ayına ilişkin işsizlik verilerini açıkladı.
21:38TÜİK'e göre %9,2 seviyesine yükseldi işsizlik.
21:42Özellikle gerçek işsizlik olarak tanımladığımız eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl iş gücünün oranı yüksek, %29,2.
21:52Yine istihdamda da ciddi bir düşüş var.
21:55Sayın Kozanoğlu sizler için yorumladı ve söylediğine göre hem işsizlikteki artış hem de istihdamdaki düşüş sürecek.
22:01İlerleyen aylarda daha ciddi, daha kötü günler bekliyor bizi ekonomik açıdan dedi.
22:06Sayın Kozanoğlu sizler için bu rakamları, verileri yorumladı.
22:10Şimdilik noktalayalım, yeniden görüşmek üzere.