İsimlerinin anlamı 'Kurt': Nogay Türkleri
Transcript
00:00Türklerin tarihini, dilini, kültürünü, edebiyatını anlattığımız Türkün Dünyası'nda
00:20Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sayın Dilek Ergöneniç ile Nogay Türklerini
00:25konuşacağız.
00:26Hocam hoş geldiniz.
00:27Hoş bulduk Ayşem.
00:28Çok teşekkür ederim.
00:29Nogay Türkleri kimdir?
00:30Nerede yaşarlar?
00:31Dillerinden bahsedebilir misiniz?
00:32Tabi ki.
00:33Nogay Türkleri Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk boylarından birisi.
00:38Tarih boyunca çok fazla baskıya, zulme, göçe maruz kalmışlar, katliama maruz kalmış
00:44bir Türk boyu.
00:46Son derece savaşçı bir ruhları var.
00:49Fakat bu başlarına gelenler yüzünden sayıları oldukça azalmış.
00:54Günümüzde Karadeniz'in etrafındaki ülkelere saçılmış bir vaziyette yaşıyorlar.
00:59Hiçbir yerde çoğunluk olarak bulunmuyorlar.
01:02Ayrı bir idari yapıları yok.
01:05İsimlerini tarihte Altınordu Şehzadesi olan Nogay Han'dan almışlar.
01:11Dilerseniz biraz tarihlerinden bahsedeyim.
01:14Nogay Han Altınordu Devleti'ne 40 yıl boyunca hüküm sürmüş olan bir şehzade.
01:21Fakat hiçbir zaman han olamamış.
01:24Hanları devletin, ülkenin başına geçirmiş, indirmiş.
01:29Sonrasında ise bu başa geçirdiği hanlardan Tokta Han tarafından öldürülmüş 1299 yılında.
01:37Arkasından onun idaresinde toplanan beyler Nogay Adıaltı'nda birleşmişler ve Nogay Hanlığını kurmuşlar.
01:45Tarihte kurulan çok büyük bir Türk devletidir Nogay Hanlığı.
01:50Bütün Kıpçak boyları orada yaşamışlardır.
01:53Altınordu Devleti'nden sonra kurulan diğer hanlıklar içerisinde ve Nogay Hanlığında Kıpçak Türkleri bulunmuştur.
02:0015 ve 16. yüzyıllarda bu bölgede yaşayan Kıpçak boylarına hep Nogaylı denmiştir.
02:07Nogay Türkleri bahsettiğimiz gibi Karadeniz'in etrafındaki ülkelerde yaşıyorlar.
02:15Nogay Çerkez Cumhuriyeti'nde, Dağıstan'da, Kırım'da, Romanya'da hatta 18. ve 19. yüzyıllarda göçlerle Anadolu'ya da gelmişler.
02:27Tabi bu göçlerin çok değişik sebepleri var.
02:30Dediğiniz gibi çok fazla katliamlara uğramışlar ve sayıları da oldukça azalmış durumda.
02:36Hocam Nogayca hakkında bilgi verebilir misiniz? Türkçe ile ilişkisi nasıl?
02:42Nogay Türkçesi Türkçe'nin Kıpçak koluna mensup. Aral Hazar grubu Türk lehçelerinden birisi diyoruz.
02:49En yakın olduğu Türk lehçeleri Kazakça ve Karakalpakça'dır Nogay Türkçesi'nin.
02:55Bugün tam olarak Nogayca'nın konuşulduğu bir yer yok diyebiliriz.
03:02Kuzey Kafkasya'dakiler Rusça ile karıştırarak kullanıyorlar.
03:06Anadolu'ya göç edenler ise Türkiye Türkçesi ile karıştırarak kullanıyorlar.
03:11Söz gelimi Kuzey Kafkasya'ya gittiğimde ben zvanit etmek diye birleşik fiil duymuştum.
03:18Telefon etmek yani Rusça bir kelime ile Türkçe bir kelimeyi birleştirerek bu şekilde bir fiil oluşturuyorlar.
03:25Tabi dilin nabzı genç kuşakta atar.
03:28Dil ailede anne baba ve büyükler tarafından çocuğa öğretilmiyorsa tehlikede demektir.
03:35Bugün Nogay Türkçesi tehlikedeki Türk lehçelerinden birisi.
03:40UNESCO tarafından da tehlikedeki Türk lehçeleri arasında sayılıyor.
03:45Bunun dışında Anadolu'ya gelen Nogay Türklerinin Nogayca'yı yine aktif olarak kullandığını da biz tespit ettik.
03:54Fakat Türkiye Türkçesi ile karıştırarak kullanıyorlar.
03:58Yaptığımız projelerde köyleri dolaştık.
04:01Anadolu'daki Nogay köylerini gezdik.
04:04Bilhassa Tuzgölü civarında Ankara'nın Şerefli Koçısar ilçesine bağlı Şeker ve Akinköyü,
04:12Konya'nın Kulu ilçesine bağlı Kırkkuyu, Seyidahmetli ve benzeri köylerde daha çok Dağıstan'da konuşulan ağızın konuşulduğunu tespit ettik.
04:22Afyon'da yine Nogay köyleri var.
04:25Burada da Ak Nogay ağzına yani Karaçay Çerkez Cumhuriyeti'nde konuşulan dile yakın bir Nogay Türkçesi kullanılıyor.
04:34Yine Adana'nın Ceyhan ve Gaziantep'in Nur Dağı ilçesine bağlı Nogay köyleri de var.
04:41Hatta bu bölgede Nogaylar adında bir de köy tespit ettik.
04:45Bu köyde 80-90 yaşındaki ayyelerimiz, atalarımız yani teyzelerimiz ve amcalarımız Nogayca'yı unutmuş durumdalar.
04:55Çünkü 18-19. yüzyıllardaki göçlerde gelenlerin torunları büyük ihtimalle Nogay Türkçesini artık unutmuşlar.
05:04Fakat kendilerini Nogay Türkü olarak tanımlıyorlar ve köylerinin adı da Nogaylar.
05:09Buralar zaten Nogay Türklerinin ilk yerleşim yerleri.
05:13Kimisi Kırım üzerinden Romanya, Bulgaristan, İstanbul şeklinde Anadolu topraklarına gelmişler.
05:20Gemilerle gelenler çok olmuş.
05:23Katliamlardan burada mutlaka bahsetmemiz gerekiyor.
05:26Tarihte bir Nogay kasabı diye anılan General Suvarov'un adı geçiyor.
05:31Suvarov çok büyük bir Nogay kitlesini yok etmiş.
05:38Vadilerin cesetlerle dolduğu ve benzeri bilgiler bugün tarih belgelerinde hep yer alıyor.
05:45Tabii kaçmışlar, gemilerle gelenler olmuş.
05:50Bu gelenlerin çoğu Kırım Tatarlarıyla ve Çerkezlerle birlikte Anadolu topraklarına gelmişler.
05:57Dolayısıyla sadece Nogayların kurduğu köyler olduğu gibi Kırım Tatarlarıyla ve Çerkezlerle birlikte kurdukları köyler de var.
06:07Hakan Kırımlı Hoca bu konuda bir çalışma yaptı.
06:10Türkiye'deki Kırım Tatar ve Nogay köy yerleşim yerleri şeklinde.
06:15İlk yerleşim yerlerinden biri Çukurova.
06:18Enteresan bir şekilde Suriye'nin Laskiye Limanı üzerinden oraya geçiyorlar.
06:23Bölgede tabii bataklık, sıtma oluyor.
06:26Pek çok Nogay Türkü burada da kırılıyor.
06:29Tekrar bir göçe başlıyorlar ve Tuzgölü civarına geliyorlar.
06:34Bu bölgedeki kurak topraklara yerleşiyorlar Nogay Türkleri.
06:40O zamandan bugüne de Anadolu topraklarında yaşamaya devam ediyorlar.
06:45Hem Kuzey Kafkasya'da hem Türkiye'de.
06:48Nogay Türkçesinden biraz daha bahsedersek.
06:51Dediğim gibi iki ağızı var.
06:53Bir Ak Nogay ağzı bir de Kara Nogay ağzı var.
06:56En çok da Kazakça ve Karakalpakça'ya yakın bir Türk lehçesi.
07:00Hocam siz Nogay Türkçesi ve Nogaylar üzerine çalışmalar yapıyorsunuz ve bölgeye de ziyaretleriniz oldu.
07:05Peki izlenimleriniz neler? Benzerlikleriniz var mı?
07:08Evet.
07:09Tabii kültürel açıdan baktığımızda hepimiz Türk boyuyuz.
07:14Pek çok adetimiz benziyor.
07:17Sovyet formatına girme konusunda çok baskılara maruz kalmışlar.
07:22Buna rağmen Türk kültürünün pek çok adetini, geleneğini bırakmamış Nogay Türkleri.
07:28Çeşitli gelenekleri var.
07:31Mesela tabii bugün modern dünyada bunlar çoğu unutulmuş vaziyette.
07:36Bunları biz makaleleştirdik Nogay Türklerinde doğum, ölüm gibi konuları.
07:41Doğumdan ölüme, düğünlere, bayramlara pek çok Türk adetini unutmamışlar.
07:48Hala yaşatıyorlar.
07:50Söz gelimi dediğim gibi modern zamanlarda değil de daha öncesinde yaşatmışlar.
07:57Mesela pamuklu beze sıcak kum sererlermiş.
08:01Bununla bebeği kundaklarlarmış.
08:04Buna bala böleme deniyor.
08:06Ya da it köylek denen bir şey var.
08:09Bebeklere 40 gün boyunca yeni doğan bebeğe giydirilirmiş.
08:1340 günün sonunda da köpeğe atarlarmış onu, o gömleği.
08:17Bu şekilde bebeklerin kötü ruhlardan korunduğuna inanırlarmış.
08:22Bayramları çok önemli.
08:24Bütün Türk dünyasında kutlanan sabantoy, nevruz, kündelim ya da anel diyorlar nevruza.
08:30Nogay Türkleri de kutluyorlar bu bayramları.
08:35Sabantoyu hala Anadolu'daki köylerde kutluyor Nogay Türkleri.
08:41Kültürümüz bu şekilde, çok benzer elbette.
08:45Biz ilk defa 1997 yılında bölgeye gittik.
08:49Hocam Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun'un bir projesi kapsamında.
08:54Tabi Çeçen Savaşı öncesiydi, oldukça gergin bir ortamdı.
08:59Fakat Nogay Türkleri bizi bağırlarına bastılar.
09:04Bütün şairleri, yazarları, edebiyatçıları toplandı.
09:08Ben oradan 3 bavul kitapla geldim.
09:10Nogay Türkçesi ile ilgili her kitabı bana vermeye çalıştılar imzalayarak.
09:15Sandıkların dibinden çıkardılar kitaplarını.
09:18Tabi anılarımız çok güzel, oraya ait anılarımız.
09:22Ben onlardan derleme yaparken onlar da benimle bu taraftan röportaj yapmaya çalışıyorlardı.
09:27Televizyonda programlara çıktık, radyolarda programlara katıldık, gazeteye gittik.
09:32Epeyce dolaştırdılar, Nogay yemeklerinden tattırdılar.
09:37Bir ay kadar kaldık ve sonunda gözyaşlarıyla ayrıldık bölgeden.
09:42Türkiye'de de projelerimiz oldu.
09:45Pek çok Nogay köyünü gezdik.
09:48Bir TÜBİTAK projesi yaptık.
09:51Arkasından en son Gazi Üniversitesi, TRT Avaz ve Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği'nin iş birliğiyle bir belgesel çektik.
10:00Bu belgeselin gösterimi de çok yakın bir tarihte yapıldı.
10:04Gazi Üniversitesi'nde ilk gösterimi yapıldı.
10:07Yemeklerimiz çok benziyor, hamur işlerini çok severler mesela.
10:11Et yemekleri aynı şekilde.
10:13Bavursak diyorlar, şır börek, taba börek.
10:16Bunlar Türkiye'de hep bilinen yemekler aslında.
10:20Çiğ börektir, şır börek.
10:22Aynı şeyler sadece isimleri değişmiş durumda.
10:25Hocam Nogay Türkleri deyince Türkiye'de aklımıza aslında bir isim geliyor.
10:29Arslanbek Sultanbekov.
10:31Kendisi şu an çok ünlü.
10:33Dombra ile hayatımıza giriş yaptı.
10:35Sizin de onunla bir tanışıklığınız var aslında.
10:37Evet, biz Arslanbek ile 1997'den beri neredeyse tanışıyoruz.
10:41O da Türkiye'ye ilk o zamanlar daha gelmişti.
10:45Çok erken tarihlerde Nogay köylerine birlikte gitmiştik.
10:49Sonrasında Dombra şarkısı meşhur oldu.
10:53Tabi Türkiye'de çok fazla bilinmiyor Dombra şarkısının Nogayca olduğu.
10:57Nogay Türkçesiyle söylenmiş olduğu.
11:00Arslanbek geçen haftaki bu belgesel gösterimimize de geldi Gazi Üniversitesi'ne.
11:06Dostluğumuz halen devam ediyor.
11:23Hocam verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ediyoruz.
11:25Ben teşekkür ederim. Çok sağ olun.