Anadolu'nun yazıyla tanıştığı yer: Kültepe
Category
🗞
HaberlerDöküm
00:00Ben Fikri Kulakoğlu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafyası Fakültesinde öğretim üyesiyim.
00:241994 yılından beri Kültepe'de çalışıyorum ama Kültepe'nin kazı tarihi çok daha erkene gidiyor.
00:30Aslına bakarsanız 1876 yılından beri bilinen bir yer burası. Asıl sistemli kazılar 1948 yılında başlatılmış.
00:37Kültepe dediğimiz yer Orta Anadolu'da hemen hemen en büyük yerleşim yerlerinden bir tanesi.
00:444000 yıl öncesinden itibaren adı bilinen bir yer ama geçmişi çok daha erkene dayalı.
00:52Yani yaklaşık olarak günümüzden 6000 yıl öncesine kadar yerleşim izlerini tespit ettiğimiz bir yer.
00:59Belki kazılar devam ettiğinde çok daha erken dönemlere inme fırsatı da olacaktır.
01:04Ama Kültepe'yi tanıtan en önemli özelliği yazının Anadolu'da ilk kullanıldığı yer olmasıdır.
01:12Anadolu insanı ilk kez yazıyla Kültepe'de tanışıyor ve ilk kez okumayı yazmayı burada öğreniyor.
01:20Bunun sebebi de şudur günümüzden 4000 yıl önce bugünkü Musul yakınlarındaki Asur kentinde kurulmuş olan bir krallık var.
01:28Bu krallığın ilk başı ticareti liberal hale getiriyor.
01:31Tamamen artık insanların ticaret yapabileceği bir ortamı sağlıyor.
01:35Bildiğimiz anlamda şirketler kurmuşlar.
01:37Asur kentine kadar kurulmuş bir sistemli ticaret ağı var.
01:41Burada yapılan ticaretin en önemli vesikası belgesi çivi yazılı tabletler.
01:4723.500 tane çivi yazılı belge var.
01:50Ve bu belgeler hemen hemen %99 oranında zaten bu ticaretle ilgili antlaşmalar, borçlanmalar, buna ilişkin yönetmelikler,
02:01bunlara ilişkin mahkeme kararları ya da insanların kendi aralarındaki yazışmaları.
02:07Tamamen %99'u neredeyse bu çivi yazılı tabletlerin hep bu ilişkiler üzerine.
02:13Bu belgelerden aslında dünyada işi benzeri olmayan 4000 yıl önceki büyük bir sistemi öğreniyoruz.
02:20Tabi başka bir belgeler de var. Nedir?
02:22Mesela bu tüccarların Anadolu dışındaki merkezlerden getirdikleri ürünler var.
02:27Yani seramik var, mücevherat var, kap var, kacak var.
02:31Bütün bunlarla beraber geldikleri için özellikle Zapotamya ve Suriye ağırlıklı birçok eser var.
02:39Ve hemen hemen belki dünyada en fazla ithal eşyanın bulunduğu merkezlerden bir tanesidir.
02:45Ki bu da gayet doğaldır.
02:47Büyük bir ticaretin olduğu bir şehirde bunları bulmak son derece normaldir.
02:51Herhalde en zengin kazılardan bir tanesi budur.
02:55Günümüzden 4000 ya da 5000 yıl öncesine ait buluntular açısından konuşuyoruz.
03:00Tabi ki Helenistik dönemi ya da Roma dönemi bambaşka bir kapsamda.
03:04Ama en azından bizim bu Protoistoria ya da Önasya dediğimiz konuyla ilgili olarak, dönemle ilgili olarak dünyadaki en zengin kazılardan birisidir.
03:15Gördüğünüz alanda çalışma sebebimiz ise o Ahasurlu tüccarlardan önceki dönemde.
03:20MÖ 2000 yılının başlarından önce Kültepe'de neler vardı? Anadolu'da neler vardı?
03:26Bu soruyla biz bu alanda kazıya başladık.
03:29Ve bu alan bize aslında Anadolu'nun ya da Kültepe'nin o zaman 4000 yıl öncesinden itibaren değil,
03:38gerçekten de en az 4500 yıl öncesinden itibaren büyük anasal yapılarla donatıldığını gösteriyor.
03:45O anlamda da aslında Anadolu için önemli bir keşiftir bu.
03:50O zamana kadar bütün arkeologlar, filologlar sadece ve sadece Anadolu'nun bu zenginliğinin günümüzden 4000 yıl önce başladığını söylüyordu.
04:01Ama burada son dönemlerde yaptığımız kazılarda bu zenginliğin onlardan yani Ahasurlu tüccarların gelmesinden 500 yıl kadar daha öncesinden başlamış olduğunu gösteriyor.
04:13Bu kazalın en başından buraya gelene kadar yaklaşık 100 metrelik bir alanda 3 tane büyük anasal binayı kazıyoruz.
04:23Bu zaten Kültepe'nin karakteridir.
04:26Bu tepe kısmında genelde idari kısımlar yer alır.
04:31Yani saraylar, tapınaklar, depolar yer alır.
04:34Ama asıl yerleşim daha dışarıda, aşağıda olan kısımlardır.
04:39Buradaki yapıların da hepsi tamamen resmi binalardır diyebilirim.
04:44Müzik
05:02Günümüzden 4500 yıl öncesinde Anadolu'ya gelen yine yabancı tüccarlar var.
05:09Bunları biz daha geç dönemi yazılı belgelerinden öğreniyoruz.
05:13Ama aynı zamanda Kültepe'de örnek olarak şurada gösterdiğim 7 odadan oluşan büyük bir yapı var.
05:23Şu andaki ölçüsü bunun 50 metre.
05:25Ve bu yapı burada gördüğünüz gibi büyük, geniş odalardan oluşuyor.
05:31Bu bir yapının aslında sadece bir bölümü, bir köşesi.
05:35Ve burası muhakkak ki depo odaları olması lazım.
05:39Ve bizim hemen bu binanın devamında yaptığımız yüzey araştırmalarında ve jeofizik çalışmalarında bu bina daha höyün sonuna kadar gidiyor.
05:48Yani yaklaşık 100 metre genişliğinde büyük bir devasa yapının çıkmasını bekliyoruz.
05:54Ama tabii ki gayet doğal olarak biz burayı yaklaşık 15 senedir kazıyoruz.
06:0015 senede ancak bu kadar kazabildik.
06:02Eğer binanın tamamını çıkarmak isteyeceksek ki isteyeceğiz tabii.
06:06Herhalde bir 20-30 sene daha lazım diye düşünüyorum.
06:16Şimdi burada gördüğünüz bina Anadolu'nun 4000 yıl önceki en büyük yapısı.
06:21Ve uzun yıllar boyunca da bu büyüklüğünü korumuş.
06:25Şimdi binanın büyüklüğünü göstermek için şunu örnek verebilirim.
06:30Aslında yüzey 110 metre ölçülerinde ama temeli sadece şu gördüğünüz kısmı temeli.
06:354,5 metre genişliğinde.
06:37Yani bunun üzerinde nasıl ne kadar büyük bir yapı vardı ki 4,5 metre genişliğinde bir temel yaptılar.
06:46Zaten hocamız da öyle anlatır.
06:48Akropolün suru der bu temele.
06:50Yani buradaki yapıyı koruduğu gibi tepedeki bütün diğer yapıları da korur anlamında böyle söyler.
06:56Ve burası şiddetli bir yangınla sona eriyor.
07:00Aslına bakarsanız iki evresi var ama son evresi şiddetli bir yangınla sona ermiş ki.
07:05Gördüğünüz şuradaki bloklar, kaya blokları gibi duran blokların hepsi kerpiç duvar kalıntıları.
07:12Öyle bir yangın olmuş ki burada görüyorsunuz yangının yaptığı tahribattan taşlar ve kerpiçler erimiş.
07:24Cam gibi akmış bakın orada da aynı şekilde.
07:28Bütün buradaki tahribatı en iyi şekilde açıklayan noktalardan bir yer burası.
07:38Hatıl ya da hezen dedikleri burada onların izleri.
07:42İçlerinde kömürleri de var.
07:44Hatta buradan ağacın halkasını sayıp tamamen yaşını dahi tespit edebilirsiniz.
07:55Şimdi bu telefonda gördüğünüz bir çizim.
08:02Bu çizim de 1950'li yıllarda Karun alanında kazılmış bir mahallenin Mahmut Akok tarafından canlandırması.
08:10Şimdi burada gördüğümüz evler aynı bu plana sadık kalarak canlandırıldı.
08:16Ve yakın zaman içinde de evlerin içindeki tüm müştemilatı, fırının mezarı aklınıza gelebilecek her şey burada canlandırılacak.
08:25Ve buradan da çıkınca biz doğrudan gerçek kalıntıların olduğu yere gidiyoruz.
08:30Ve birazdan da size özel bir evi tanıtmak istiyorum.
08:35Görmüş olduğunuz bütün bu alan aslında altında kalıntılar olan bir alan.
08:47Burası genelde Karun alanı olarak isimlendiriliyor.
08:51Pöyük'te idareciler var, krallar var, rahipler var.
08:57Ama burada sıradan insanlar ve tüccarlar var.
09:01Hem Anadolu'lu hem de Asurlu tüccarlar burada yaklaşık 300 yıl boyunca barış içinde yaşamışlar.
09:08Ve bütün bu alan içinde tabi ki kazısını tamamen bitirmemiz mümkün değil ama yaklaşık olarak 200'den fazla ev açığa çıkartıldı.
09:19Ve bu evlerden bir kısmı burada bir canlandırma var görebiliyoruz.
09:25Aslında yine aynı kaderi paylaşmış yukarıdaki saraylarla buradaki evler aynı kaderi paylaşmış.
09:32Büyük bir tahribatla şehir en az iki kere sona ermiş tekrar yerleşilmiş.
09:39Ve bu şu anda hemen önünde gördüğümüz evde bizim Kültepe'deki meşhur tüccarlardan birine ait.
09:49Salim Asur isimli bir tüccarın evi.
09:52Kaniş Karun'da ticaret yapan büyük zengin bir tüccar.
09:56Ailesiyle beraber yaşıyor.
09:58Üç tane çocuğunu burada yaşatıyor.
10:00Çok uzun mesafelerde ticaret yapan birisi.
10:03Bu tüccar geniş bir aileye sahip.
10:06Beş kuşaktır ticaret yaptığını söyledim.
10:09Bunun en önemli vesikası bu evin içinde şurada gördüğünüz karanlık oda içinde bulunan yaklaşık 1200 adet çivi yazılı tabletten geliyor.
10:20Bu tabletler içinde bu tüccarın beş kuşak öncesine ait makbuzlar var.
10:28Neyin makbuzu?
10:29Burada Anadolu'da ticaret yapmak için tüccarların bitkarim denilen bir nevi ticaret odası vazifesi gören bir kuruma üye olması gerekiyor.
10:40Ve bu kuruma aydat ödeniyor ya da yıllık para ödeniyor ya da giriş parası ödeniyor.
10:46Ve bu evin içindeki arşivde biz bu makbuzları bulduk.
10:51Salim Anşur Durhumit isimli bir kasabaya muhtemelen Amasya yakınlarındaki bir şehre gidiyor.
10:57Ve orada hayatını kaybediyor.
10:59Yazılı belgelerden öğrendiğimiz kadarıyla orada kendisine bir mezar yeri yapılıyor.
11:05Hatta bir anıt tel dikiliyor.
11:07Oraya defnediliyor.
11:09Asıl kıyamet tabi ki babanın ölümüyle başlıyor.
11:13Nedir?
11:14Bu zengin bir tüccar.
11:16Muhakkak ki büyük bir varlığı da var.
11:20Anadolu'da yaşayan üç tane çocuğu var.
11:23Bir tanesi, en küçüğü Ennem Aşur bu evde oturuyor.
11:26Ennem Aşur der ki babama ben baktım.
11:29Onun için miras benim hakkımdır.
11:32Fakat bir kız, bir oğlan, evladı daha var burada yaşayan.
11:37Onlar bunun üzerine mahkemeye gider.
11:39Kanis'te mahkeme var.
11:42Mahkemeye gider.
11:43Bir avukat alırlar.
11:46Avukatla gelirler.
11:48Evin içindeki envanteri sayarlar.
11:51Ve sonradan da evi mühürlerler.
11:544000 yıl önce günümüzde yaşanan miras kavgalarının benzeri.
11:59Ama aynı sistemde neredeyse.
12:02Yani 4000 yıl önce de burada avukat var, mahkeme var.
12:06Ve insanlar derdini çözmek için avukata ya da mahkemeye gitmek zorunda.
12:12Günümüzde olduğu gibi.
12:25Kazılar tabii çok aşamalı bir proses içeriyor.
12:28Açıkçası sadece kazmak değil.
12:31Kazılan ve orada bulunan bütün malzemenin değerlendirilmesi gerekiyor.
12:36Aksi takdirde boşa kazmış oluyoruz.
12:39Şimdi yukarıda kazılan bütün alanlardaki buluntular elekten sonra kasalara konulur.
12:46Ve kasalarla kazı evine girer.
12:48Traktörle.
12:49Bunlar bugün gelen seramikler örneğin.
12:52Ve bunları biz burada yıkarız.
12:55Ve burada kontekslerine göre, yani bulundukları alana göre dizeriz.
13:00Burada gördüğünüz gibi etiketleriyle beraber bütün yapılan yıkamadan sonraki bütün seramikler buraya diziliyor.
13:07Ondan sonra da yine bu seramikler içeride hangarda arkadaşlar, öğrenciler tarafından etiketlenir.
13:31Üzerlerine bulundukları konteksler yazılıyor ya da yapıştırılıyor.
13:35Ondan sonra burada yine sınıflandırdıktan sonra çizilecek olanlar burada gördüğünüz gibi üzerindeki etiketiyle beraber.
13:43Buradaki arkadaşlar onlarla ilgili tüm envanter kayıtlarını alıyor.
13:47Rengine kadar, tonlarına kadar hepsi tespit ediliyor.
13:50Ve bunlar database'e giriyor.
13:52Ondan sonra da eğer yapılacak bu işlemin dışında restore edilecek, bütünlenecek kaplar varsa yine restoratör arkadaşlar tarafından buradaki kaplar bir araya getirilmeye çalışıyoruz.
14:04Birleştirilmeye çalışılıyor.
14:06Ve burada gördüğünüz gibi belki uzunca süren, hele büyük kaplar olduğu zaman çok da kolay olmuyor zaten.
14:12Burada ciddi bir çalışmadan sonra, hatta bu çalışmanın öncesinde yani burada yapılan işin öncesinde,
14:18birleştirilmeye çalışılıyor.
14:20Birleştirilmeye çalışılıyor.
14:22Ve burada gördüğünüz gibi belki uzunca süren, hele büyük kaplar olduğu zaman çok da kolay olmuyor zaten.
14:27Burada ciddi bir çalışmadan sonra,
14:30hatta bu çalışmanın öncesinde yani burada yapılan işin öncesinde,
14:33ciddi bir temizlikten de geçiyor.
14:35Üzerinde kireç tabakaları varsa onlar temizleniyor.
14:38Ve ondan sonra bunlar birleştirilebildiği kadar birleştirilecek.
14:42Birleştirilemeyen malzemeler ise yine orada gördüğünüz gibi tamamen orada uzmanlar tarafından incelenecek.
14:49Yine çizimleri yapılacak, resimleri çekilecek, fotoğraflanacak.
14:54Ve ondan sonra da inşallah yayına çıkacak.
15:00Müzik
15:15Gördüğünüz gibi çok aşamalı bir sistemden bahsediyorum.
15:19Bu kadar çalışma yapılıyor.
15:21Bu çalışmaların amacı tabii ki akademik olarak bir takım getirileri var.
15:26Ama diğer taraftan da şöyle düşünmemiz gerekiyor.
15:29Anadolu tarihini aydınlatan aşamalar bunlar.
15:33Yani tek aşamada değil bütün hedefimiz aslında burada şimdi Kültepe üzerinde.
15:39Kültepe'nin tarihlendirilmesi ama ondan sonrasında da tabii ki bu Kültepe'yle sinirli kalmayacak.
15:45Hem Anadolu için de hem de örnek olarak Kültepe'nin dostlarıyla,
15:50komşularıyla yaptığı ilişkiler, ticaretler onları aydınlatmak üzere.
15:54Yayın anlamında zengin kazılardır.
15:57Sürekli yayınlar yapılır.
15:58Ve bunlar bizim aslında ülkemizin dünya bilim liginde de önlerde yer almasına yardımcı olan çalışmalardır.
16:06Ve aynı zamanda da tabii ki Türkiye'yi tanıtan çalışmalardır.
16:09Belki maddi anlamda kazancı yok dedik ama esas itibariyle de Türkiye'nin adı,
16:14yani Türkiye, Kayseri, Kültepe'nin adı sırasıyla öne çıkacaktır.
16:19Ve bu da tabii ki ülkemiz insanı için de bir gurur kaynağıdır.